Тазкия (288)
Руҳий-маънавий қисм «тазкиятун-нафс» – «нафсни поклаш» деб аталиб, унда мўминларнинг нафсларини, яъни шахсиятларини поклаш, уларга фазийлатларни касб қилдириш ва разолатлардан холий қилиш киради.
Эй солиҳ киши! Риёнинг ҳақиқати шуки, инсон риё билан одамларга ўзини мукаммал, обид ва зоҳид қилиб кўрсатади. Ҳурматталаб бўлади, ўзига баланд назар билан қарашларини хоҳлайди. Динда улуғликка ишорат қилувчи нарсалар бешта:
Эй солиҳ банда! Риё ибодатнинг бошида, ўртасида ёки охирида бўлиши мумкин. Ибодатнинг бошланишидаги риё уни ботил қилади. Чунки ибодатда ихлос муҳим. Риё туфайли ихлос йўқолади. Вақти кирмай туриб ўқилган намознинг савоби ботилдир.
Ҳақиқий мусулмон Муслим ривоят қилган ҳадисда айтилганидек Аллоҳга, Китобига, Расулига, бутун мусулмон умматга холис бўлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтадилар: “Дин - насиҳатдир”. - Бизлар “кимга?” - деб сўрадик, У зот: “Аллоҳга, Китобига, Расулига, бутун мусулмон умматга”, - дедилар, Демак, биродарига ҳам холис бўлиши, уларни алдамаслиги табиийдир.
Соғлом фитратлар Аллоҳ унга берган соф табиат туфайли ҳақни қабул қилиб, ботилни рад этади. Қалб ҳаққа боғланиб, унда собит тураверса, ҳақ ҳам ботилга устидан ғолиб бўлиб тураверади.
Шариатнинг мақсадларини рўёбга чиқариш учун баъзи ҳолатларда бошқаларнинг нуқсонларини зикр қилишга рухсат берилади. Чунки мазкур мақсадларга эришиш учун шундан бошқа йўл йўқ. Улар олти ўриндан иборат бўлиб, бундай ҳолатда ғийбатнинг гуноҳи даф қилинади.
Мусулмон киши ҳар бир амалини ихлос ва самимият билан бажаради, Аллоҳ таоло марҳамат қилади:
Ислом ҳидоятида тарбияланган, унинг покиза чашмасидан қонган мусулмон жамиятда одамларга фойда келтиришга, улардан озорни даф қилишга жуда ҳам ҳарис бўлади. Чунки у ўзининг ҳақиқат, эзгулик, фазилат асосларида тарбияланиши, шаклланиши, унинг ҳукми билан фойда келтирувчи фаол бинокорга айланади. Яхшилик қилишга фурсат топди дегунча, уни ғанимат билади. Яна у яхшилик қилиш нажотга олиб боришини билади:
Қалб гуноҳларининг катталаридан яна бири дунёни севиб, уни истамоқ, уни Охиратдан афзал билмоқдир. Бу ҳар бир хатонинг бошидир. Дунёга эга бўлишда хатар йўқ, балки хатар уни истаб, унга, унинг матолари, зеб-зий-натларига ҳарис бўлмоқликдадир. Охиратдан дунёни афзал кўрмоқликдадир. Бу эса икки дунёда ҳам ҳалок бўлиш, вайрон бўлишнинг сабабидир.
Биринчи тоифа. Аллоҳ таоло асраганларни эътиборга олмаганда, замона сўфийларининг бари шу тоифа жумласидандир. Улар либос, гапириш оҳанги ва ҳайъат билан алданганлардир. Либослари, ҳайъатлари, лафзлари, одоблари, маросимлари, истилоҳлари, куй тинглаш ва рақсда зоҳирий, таҳоратда, намозда, жойнамозда бошни эгиб ўтиришда худди мутафаккирлар каби бошни ёқа орасига тиқиб олиш, чуқур қайғудаги инсонлар каби нафас олиш, гапирганда паст овозда гапириш, дод солиш ва бошқа ҳолатларда ҳақиқий содиқ сўфийларга ўзларини ўхшатишга интиладилар. Шу амалларни ўрганиб, шулар билан нажот топамиз деб ўйлайдилар.
Алданганларнинг биринчи синфи уламолар ҳақида. Улар бир неча тоифага бўлинади:
Ҳофиз Ибн Ҳажар Асқалоний “Фатҳул Борий” китобида шундай деган: “Мудора ва мудоҳана ўртасидаги фарқ шуки, мудора одамларга қанотни паст тутиш, таълим беришда жоҳилга, қилаётган ишидан қайтаришда фосиққа юмшоқ муомала қилишдир. Унга ўзидаги нарсани изҳор қилмаслик жиҳатидан қўполлик қилишни тарк этиш, сўз ва феъл мулойимлиги билан уни (қилаётганини) инкор қилишдир. Айниқса, унинг (яхши амалга) мойил қилишга эҳтиёж тушганда. У мўминлар ахлоқларидан ва тавсия этилган ишдир.
У зот роҳимаҳуллоҳ айтади: “Маъсиятлардан ҳазир бўл, эҳтиёт бўл. Чунки улар ёмон оқибатларга олиб боради. Гуноҳлардан, хусусан, хилватлардаги гуноҳлардан қаттиқ эҳтиёт бўл. Чунки Аллоҳ таолога қарши чиқиш банданинг У Зот субҳанаҳу ва таоло кўзидан туширади (яъни, Аллоҳ назар солмай қўяди).
Чунки бу озор берувчи пасткаш хулқдирки, бундан Ислом дини қайтарган, бу ҳолга тушишдан эҳтиёт қилган. Бу ҳақда ҳадисда айтилади: “Биродаринг бошига тушган мусибатга кулма, акс ҳолда Аллоҳ унга раҳм қилиб сенга мусибат тушириши мумкин” (Термизий ривояти).