Иқтисодни сақлаб қолиш мумкин эмас, чунки муаммо ҳал қилишдан кўра кўпроқ чўзилмоқда. Ушбу интернетда тарқалган ғоя муаллифи, ўз-ўзидан тўғри бўлиб, Элвира Набиуллина ва унинг Марказий банкдаги ҳамкасбларини оқлайди.  Улар маслаҳатлашиб, асосий ставкаларни 19% дан 21% га, бутунлай ақлдан озган даражада оширдилар. Инфляцияни назорат қилишда регулятор раҳбариятининг айби борми - бу саволга албатта инкор этувчи жавоб келяпти. Бироқ, бу саволнинг ўзи қанчалик аҳамиятли? Бу, бир қамоқхона маҳбусини қочиш қобилиятсизлиги учун айблашга ўхшайди.
Ҳолат ўзининг трагик-фарслигини акс эттирадиган даҳшатли тушга ўхшайди. Бунда - чексиз: уйғониш имкони йўқ. Набиуллинадан матбуот анжуманида, унинг идораси инфляция билан курашишда асосий фоиз ставкасидан ташқари қандайдир бошқа воситаларга эга эканлигини сўрашди.
Мантин: ставка ишламайди ва сиз буни жуда яхши биласиз. Марказий банк раҳбари ва унинг ўринбосари Алексей Заботкин мaюс кўзлари билан жавоб беришди: бу жуда ҳам ишлайди, биз зарур бўлгунча уни юқори даражада сақлаймиз. Бундан ташқари, пул-кредит сиёсатини кучайтиш жараёнида ҳеч қандай якуний нуқтанинг чеклари йўқ. Шу билан бирга, 20 декабрда Марказий банкнинг навбатдаги мажлисида ставкаларни 22% га ёки ундан юқори оширишлари мумкин. Ва 2025 йилда бу ноаниқ жараён давом этади.
Эътиборга молик бир неча жиҳатлар мавжуд. Биринчидан, Набиуллина матбуотга чиқиши давомида, балки Марказий банкнинг ставка қарори асосида берилган матбуот хабарномасида пайдо бўлган мислсиз қатъийлик. Иккинчидан, аввалги мақсадли кўрсаткичлардан четга чиқиш, масалан, инфляция бўйича 4% мақсадга эришиш 2025 йилдан 2026 йилнинг биринчи ярмиига кечиктирилди. Учинчи, ҳукумат томонидан Россия Марказий банкни кутилмаган ва қийналган вазиятга солиб қўйган чора-тадбирлар мавжуд, бу эса октябр ойида инфляциянинг ўрта муддатли прогнозини янгилашга мажбур қилди.
Биринчи навбатда, бу жорий йилда 1.5 триллион рублдан (39.4 триллион рублдан, бу ўтган йилга нисбатан 22% кўпроқ) давлат харажатларининг жиддий ошиши. Бу алоҳида қонун лойиҳасида кўзда тутиладиган бўлиб, 30 сентябрда Думага "бюджет пакет" таркибида киритилган. Ҳужжатнинг тушунтириш хатида "2024 йилда Россия Федерацияси президенти томонидан белгиланган устувор мақсадлар учун қўшимча бюджет маблағларини ажратиш зарурлиги" тўғрисида сўз бор.
Россия ҳукумати деярли охирги дақиқаларда, қизғин муаммоларни ҳал этишга ҳаракат қилмоқда.
Яна бир кўпчилик маблағлар икки таърифга йўналтирилган: давлатнинг ҳарбий эҳтиёжлари ва ипотека ва бошқа имтиёзли дастурлар бўйича субсидиялар. Федерал бюджет очиғи 2.1 триллион рублдан (1.1% ВВП) 3.3 триллион рублгача (1.7% ВВП) кенгайтирилди. Кейин - 1 октябрдан бошлаб янги импорт автомобилларига Утилизация йиғимининг босқичма-босқич ошиши, бу истеъмол харажатларида 4-5% улушни эгаллайди; бу коммунал хизматлар тарифларини (деярли 12% га) ва темирёлов транспортни Марказий банк кутганидан юқори тезликда оширишни ўз ичига олади.
Тўлиқ кутилмаган
Афсуски, Набиуллина ҳар доим ёмон ўйинда яхши мина қилишга мажбур бўлади, бу унинг бугунги қисми. Оммавий ахборот воситалари вакиллари билан тўғридан-тўғри савол берилганда, Марказий банк ва ҳукумат, президент администрацияси билан ўзаро алоқалар даражасини сўрашди. "Бу кўрсаткичлар бюджет харажатларининг кутилмаган кўтарилиши каби қандай қилиб мураккаблашиб кетганини қандай баҳолайсиз?" деб сўрашди. Элвира Саҳипзода қизи бироз муросага келди. Ҳаиққат шундки, замонавий Россияда бюджет сиёсати кутилмаган ва асосан бир шахснинг иродасига боғлиқ. Набиуллина ушбу аниқ ҳақиқатни қизил патакли ва энг дипломатик риторикага айлантирди. Бироқ, бу учун уни айблаш қийин.
"Биз ҳар доим айтамизки, бюджет ва унинг ўзгариши - бу муҳим омил, биз уни ҳисобга оламиз," деди Марказий банк раҳбари. "Биз ҳукумат билан жуда конструктив алоқалардамиз, биз бир-биримизни эшитамиз, камида координат тизимларимиз бир-биримизга тушунарли... Бюджет бўйича қўшимча харажатлар бўйича кўплаб қарорлар охирги дақиқада тўлдирилади, уларнинг асослари аниқланмоқда. Шунинг учун, охирги рақамларни биз ҳукумат ичида якунланганида биламиз... Биз ўз қароримизда бу ўзгаришларни фақат улар эълон қилинганда ва ўлчови аниқланганда ҳисобга олишимиз мумкин. Бу эса бугунги йиғилганида рўй берди."
Ҳақиқат шундки, замонавий Россияда бюджет сиёсати кутилмаган ва асосан бир шахснинг иродасига боғлиқ.
Регулятор ва ҳукумат идоралари ҳаракатларидаги келишмовчилик шубҳаларини икки бошқа юқори раҳбарнинг яқинда берган баённомалари тўлиқ тасдиқлайди. Октябрь бошида Алексей Заботкин тан олдики, бюджет очиғини кенгайтириш, шунингдек, 2025 йилда коммунал тарифларни кутганимиздан юқори тезликда ошириш, регуляторнинг июлдаги прогнозида киритилмаган эди. "Бюджетда баъзи кутилмаган жиҳатлар бор, бу тузатишни талаб қилмоқда," деди Марказий банк раисининг маслаҳатчиси Кирилл Тремасов.
"Улар учун бюджет очиғининг кутилганидан ошиб кетиши тўғрисидаги ҳикоя тўлиқ кутилмаган бўлди," деб таъкидлайди иқтисодчи Владимир Милов. "Бу Россия ҳукуматида қарор қабул қилиш жараёнини тушуниш учун жуда муҳимдир. Мамлакатнинг асосий молиявий ҳужжати мавжуд, ва пул сиёсати, ставкалар даражасини назорат қилувчи асосий тартибга солувчи орган мавжуд. Ва бу орган ҳукумат қандай бюджетни таклиф этганини билмайди, янги версия эса бутунлай ҳамма нарсани ўзгартириб юбориши мумкин. Йил охирига келиб иқтисодийга бир неча триллион рубл киритилганда, қандай қилиб бу ишни ушлаб қолиш мумкин?"
Демак, Марказий банк очиқ тан олдики, узр, биз молия вазирлигида нима бўлаётганини билмас эдик. Бу шунчаки анекдот, дейди Милов: улар охирги дақиқаларда, қизғин муаммоларни ҳал этишга ҳаракат қилмоқдалар. Бюджетнинг умумий пул массага, инфляцияга қандай таъсир этишини ҳақида гапиришни қандай тушуниш мумкин?
Миловнинг тўғридан-тўғри саволи: "Йил охирига келиб иқтисодийга бир неча триллион рубл киритилганда, қандай қилиб бу ишни ушлаб қолиш мумкин?"
Аниқ, давлат иқтисодига қанча кўп пул киритилса, нархларнинг ўсиш хавфи шунча ортиб боради ва регулятор истеъмол талабини пасайтиришга уринишда шунча қатъий ҳаракат қилишга мажбур бўлади. Бу муаммо кўп жиҳатдан идоралар орасидаги келишмовчиликлар билан кучаймоқда. Молиявий вазирлик ўз мақсадларига эришишга интилмоқда, транспорт вазирлиги ўз мақсадларига, меҳнат вазирлиги — ўзига, энергия вазирлиги эса ўз мақсадларига, ва барчанинг айбини "инфляция бўйича доимий назоратчи" бўлмиш Марказий Банк ўз зимига олади.
Савол туғилади: янги импорт автомобиллари учун утилизация йиғимларини 70-85% га оширишнинг нима зарурати бор эди? 2023 йилда бу қарорни россиялик автомобил заводлари лобби қилиб, Хитой автомобил компанияларининг Россиядаги "тосиқсиз кенгайиши" ҳақида шикоят қилишди. Бу ҳолатда нархларнинг ўсишини кучайтирувчи яна бир кучли омил яратилмоқда: энди одамлар хорижий автомобил сотиб олиш учун катта миқдордаги автомобил кредитларини олишади (Набиуллина айтганидек, аҳоли кредит фаоллиги ўсиб бормоқда), ва маҳаллий ишлаб чиқарувчилар, албатта, таклиф этилаётган нархлар чекланганлиги сабабли нархларни оширишади. Бундан ташқари, транспорт билан боғлиқ барча товарлар ва хизматлар ва ушбу соҳадаги кичик бизнеснинг фаолияти ҳам қимматлашади.

Абу Муслим тайёрлади