АЛЛОҲ ТАОЛО ПАЙҒАМБАР АЛАЙҲИССАЛОМНИ ЮБОРИШ БИЛАН МЎМИНЛАРГА МАРҲАМАТ КЎРСАТГАНИ

Қуръони каримнинг бир қанча оятларида Аллоҳ таоло мўминларга, балки бутун инсониятга Расули Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламни юбориш билан марҳамат кўрсатгани айтилган. Пайғамбар алайҳиссалом инсониятни куфр ва жаҳолат зулматидан имон нурига чиқариш, энг тўғри йўлга бошлаш, Аллоҳ рози бўладиган динга даъват қилиш учун юборилганлари таъкидланган. Жумладан, Оли Имрон сурасида Аллоҳ таоло шундай деган:
“Албатта Аллоҳ мўминларга буюк инъом қилди – уларга ўзларидан бўлган, уларга Аллоҳнинг оятларини тиловат қиладиган, (гуноҳлардан) поклайдиган ҳамда Китоб ва ҳикматни ўргатадиган Пайғамбарни юборди. Зеро, улар (Муҳаммад алайҳиссалом келишидан) илгари очиқ залолатда эдилар” (Оли Имрон сураси, 164-оят).
Мана шу оятда Аллоҳ таоло Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламга ато этган бир нечта улуғ сифатлар зикр қилинмоқда.
Аллоҳ таоло мўминларга қадри улуғ ва муҳтарам Пайғамбар юбориш билан улуғ марҳамат кўрсатди. У Пайғамбар ўзларидан, яъни араблардан эди. Улар Расулуллоҳнинг насал-насабларини, шарафларини ва омонатдорликларини беш қўлдай билишарди.
“Уларга ўзларидан бўлган” деганда, араблардан бўлган назарда тутилмоқда. Шунда мўминлардан мурод, араб миллатига мансуб мўминлар бўлади. Аллоҳ таоло улар тушунишлари, хитоб қилишлари, савол-жавоб қилишлари, бирга ўтириб, суҳбатлашиб манфаат олишлари учун Пайғамбар алайҳиссаломни уларга араб тилида сўзловчи пайғамбар қилиб юборган.
“Ўзларингиздан” сўзини башарият наслидан, деган маънода ҳам тушуниш тўғридир. Зеро, Аллоҳ таоло арабми, ажамми, барча инсониятни ширк зулматидан имон нурига олиб чиқиш учун у зотга нубувват ва рисолатни берган. Пайғамбар алайҳиссаломнинг рисолатлари барча инсоният (ва жинларга) тааллуқлидир. Бу ҳақида Аллоҳ таоло: “Биз Сизни (бутун) оламларга раҳмат қилиб юбордик”, деган.
“Уларга Аллоҳнинг оятларини тиловат қиладиган, (гуноҳлардан) поклайдиган ҳамда Китоб ва ҳикматни ўргатадиган...”
“Тиловат” сўзи Қуръони каримни шошилмасдан, оятма-оят, дона-дона қилиб ўқишни билдиради.
Поклаш эса, гуноҳлардан, разолатдан, нотўғри эътиқоддан поклашдир.
Яъни, Аллоҳ таоло мўминларга ўзларидан бўлган бир Пайғамбар юбориб буюк неъматлар ато этди. Мазкур Пайғамбар уларнинг ҳидояти ва саодатига сабаб бўладиган оятларни тиловат қилади. Уларни куфр, гуноҳлардан поклаб, жоҳилият нопокликларидан, бузуқ эътиқодлардан тозалайдиган ишларга йўллайди.
Бу Пайғамбар, шунингдек, Аллоҳ таоло нозил қилган Қуръонни уларга ўргатади, ҳукмларини тушунтиради, лафз ва маъноларини тушунмай қолган бўлсалар, уларга тушунтириб, Қуръонни тафсир қилиб беради.
Қуръонни таълим бериш қироат қилишдан бошқа нарсадир. Зеро, уни тиловат қилиш тартил билан ўқишдир. Таълим эса, Қуръон аҳкомларини баён қилиш, шариат ҳукмлари ва одоб-ахлоқни ўргатишдир.
Мазкур Пайғамбар уларга ҳикматни – динда фақиҳликни, унинг сир-асрорларини, ҳикматларини ва мақсадларини ўргатади. Бу билан Қуръон мукаммал ўрганилади.
Пайғамбар алайҳиссаломга хос сифатлар саналганидан кейин у зот келмасларидан олдин инсоният қай аҳволда бўлгани маълум қилинган:
“Зеро, улар (Муҳаммад алайҳиссалом келишидан) илгари очиқ залолатда эдилар”.
Расули акрам соллаллоҳу алайҳи ва саллам пайғамбар бўлиб келишларидан олдин бутун олам, хусусан, Арабистон ярим ороли жаҳолат қаърига ботганди, улар очиқ залолатда эдилар. Ақл эгалари буни бир кўришда пайқаб оларди.
Ҳақиқатан, Ислом нури чиқишидан илгари одамлар залолат зулмати ичра адашиб юргандилар. Ибодат бобида Аллоҳга бошқа “илоҳ”ларни шерик қилар, ахлоқ-одоб бобида жамиятда турли разолатлар урчиган, ҳатто энг пасткашликлар ҳам оддий ҳолатдек қабул қилинарди. Муомалалар бобида зулм ва ноҳақлик жуда авж олган, ҳақиқат ва адолат деган улуғ тушунчалар уларга буткул ёт эди. Мана шундай бир паллада Аллоҳ бутун оламларга раҳмат қилиб Пайғамбари Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламни юборди. Набий алайҳиссалом уларни куфр, фисқу фужур ва исёндан ҳидоят, собитқадамлик ва имон нури сари олиб чиқдилар. Бу Аллоҳ таолонинг инъомидир.
Шунга ўхшаш оятлар Жумъа сурасида ҳам келтирилган: “У (Аллоҳ) омийлар (яъни, аҳли китоб бўлмаган илмсиз кишилар) орасига ўзларидан бўлган, уларга (Қуръон) оятларини тиловат қиладиган, уларни (ширк ва жаҳолатдан) поклайдиган ҳамда уларга Китоб – Қуръон ва ҳикмат – ҳадисни ўргатадиган бир Пайғамбарни (яъни, Муҳаммад алайҳиссаломни) юборган Зотдир. Шак-шубҳасиз, улар (ўзларига Пайғамбар юборилишидан) илгари очиқ залолатда эдилар” (2-оят).
Бу ерда “омийлар”дан мурод, араблардир. Сабаби, уларнинг кўпчилиги на ўқишни, на ёзишни биларди.
Ўқиш ва ёзишни билмайдиган одамни “оми” (арабча “уммий”) дейилишига сабаб, уларда омиликнинг кенг тарқалганидир. Уларнинг ёши катта бўлса ҳам, худди онасидан туғилган чақалоқдек ўқиш ва ёзишни билишмаган.
(Араб тилидаги “уммун” сўзи тилимизда “она” маъносини англатади. – таржимон)
Расули акрам соллаллоҳу алайҳи ва саллам улардан – араблардан, яъни, инсон наслидан эдилар. Уммийликда (ўқиш ва ёзишни билмасликда) уларга ўхшаш эдилар у зот.
Яъни, Аллоҳ таоло фазлу марҳамат кўрсатиб, уммий арабларга ўзларидан бўлган бир карамли Пайғамбарни юборди. У зот уларга Аллоҳнинг Каломини тиловат қилиб беради, уларни нопокликлардан тозалайди, Китоб ва ҳикматни ўргатади. Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам келмасидан олдин улар қаттиқ адашган кимсалар эди. У марҳамат кўрсатиб, уларни ҳидоятга бошлайдиган бир Элчини юборди.
Бақара сурасидаги бир ояти каримада ота-бола Пайғамбарлар – Иброҳим ва Исмоил алайҳимуссалом Байтул Ҳаромни қураётганларида теварак атрофдаги умматга Пайғамбар юбориб, уларни тўғри йўлга бошлашини илтижо қилиб сўраганлари зикр этилган.
Мазкур икки Пайғамбар тилидан шундай дейилган: “Парвардигоро, уларнинг орасига ўзларидан бўлган, уларга оятларингни тиловат қилиб берадиган, Китоб ва ҳикматни (Қуръон ва ҳадисни) ўргатадиган ва уларни поклайдиган бир пайғамбарни юбор! Шубҳасиз, Сен қудрат ва ҳикмат Соҳибисан!” (Бақара сураси, 129-оят).
“Ўзларидан” деган сўздаги олмош зурриёт ёки мусулмон умматига тегишли.
Оят Аллоҳ таолонинг ваҳдониятига, Пайғамбар етказаётган нарсалар ростлигига гувоҳлик берувчи мўъжизадир. Бу ерда “оят” деганда Қуръон оятлари назарда тутилган.
Китоб эса Қуръондир. Қуръонни ўргатиш унинг маъноларини баён қилиш, ҳукмларини тушунтириш билан бўлади.
Ҳикмат эса амал қилинувчи манфаатли илм. “Ҳикмат” сўзининг “Китоб” билан ёнма-ён келишидан мурод, суннати набавия эканини тасдиқлайди. Одамлар айнан Қуръон ва ҳадислар ёрдамида энг солиҳ амалларни билиб оладилар, Аллоҳнинг ҳукмларини, одоб-ахлоқли бўлишни ўрганадилар. Қуръон ва ҳадисни ўрганган одам учун динда фақиҳ бўлиш сари кенг йўл очилади.
Юқорида келтирилган икки улуғ Пайғамбар дуосининг маъноси қуйидагича: ё Парвардигор! Бу мусулмон умматга ёки зурриётларимизга Пайғамбар юборишингни сўраймиз! У Пайғамбар уларга Ёлғиз эканингга далолат қилувчи оятларингни ўқиб беради, Китобинг ҳукмларини уларга ўргатади, уларни одоб-ахлоққа чақиради. Шунингдек, уларга ҳадислар орқали шариат аҳкомларини таълим беради. Ё Аллоҳ! Сен Ўзинг Қудратли ва Ҳаким Зотсан!
Бу икки Пайғамбар дуоси натижаси ўлароқ Аллоҳ таоло уларнинг зурриётидан бир муҳтарам Пайғамбарни чиқарди ва унинг сабабидан оламларга зиё тарқалди. Ҳа, бу севикли Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламдирлар. У зот барча инсонларга башорат берувчи ва огоҳлантирувчидирлар.
Пайғамбар алайҳиссалом бир ҳадисларида боболари Иброҳим алайҳиссалом дуосини эслаб ўтганлар: “Мен отам (яъни, бобом) Иброҳимнинг дуосиман, Исонинг башоратиман, онам кўрган тушман. Мўминлар оналари ҳам худди шундай (туш) кўрадилар”.
(Имом Аҳмад Ирбоз ибн Сория ва Абу Умома розияллоҳу анҳумодан шу ҳақидаги ҳадисни ривоят қилган. Унинг мазмунига кўра, Иброҳим алайҳиссалом одамларни ҳидоятга бошловчи Пайғамбар чиқаришини сўраб Аллоҳга дуо қилганлар, Исо алайҳиссалом қавмига ўзидан кейин “Аҳмад” исмли Пайғамбар келишини башорат берганлар. Пайғамбар алайҳиссалом оналари тушларида ўзларидан бир нур чиқиб, Шом қасрларини ёритиб юборганини кўрганлар. – таржимон)
 Юқоридаги оятлар мазмуни қуйидаги оятда жам бўлган. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади: “(Эй Муҳаммад алайҳиссалом,) ҳақиқатан, Биз Сизни барча оламларга фақат раҳмат қилиб юбордик” (Анбиё сураси, 107-оят).
Яъни, эй муҳтарам Пайғамбар, Биз Сизни мана шу ҳаниф (ҳақиқий, тўғри) дин бўлмиш Ислом билан инсон ва жинлардан иборат оламларга раҳмат қилиб юбордик.
Агар улар Сизга эргашсалар, Сиз олиб келган нарсаларга итоат этсалар, нимага буюрсангиз, ўшани бажариб, қайтарганларингиздан қайтсалар, дунёда ҳам, охиратда ҳам, албатта бахтли бўладилар.
Расули акрам алайҳиссаломнинг пайғамбар бўлиб келишлари асли раҳматдир. Аммо бундан фақат даъватларига ижобат этган инсонларгина манфаат олади. Кимда-ким у зот кўрсатмаларидан юз ўгирса, ўзига зиён қилибди, қулай фурсатни, яхши имкониятни қўлдан чиқарибди!
Шубҳасиз, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг раҳмат ва ҳидоят чироғи бўлиб келишлари Аллоҳнинг бизлар учун улуғ неъматидир. Аллоҳ таоло Тавба сурасида шундай деган:
“(Эй инсонлар,) ахир сизларга ўзларингиздан бўлган, сизларнинг кулфат-машаққат чекишингиздан қийналувчи, (тўғри динга киришингизга) ташна бўлган ва барча мўминларга марҳаматли, меҳрибон бўлган бир Пайғамбар келди-ку! Ана энди ҳам юз ўгирсалар, у ҳолда (эй Муҳаммад алайҳиссалом:) “Менга Аллоҳнинг Ўзи етарлидир! Ҳеч қандай илоҳ йўқ, фақат Унинг Ўзи бордир! (Мен Унинг) Ўзига суяндим. У Зот улуғ Аршнинг Соҳибидир”, деб айтинг!” (Тавба сураси, 128-129-оятлар).
Жумҳур уламоларга кўра, бу ерда арабларга хитоб қилинмоқда.
Яъни, эй араблар жамоаси, сизларга ўз жинсингиздан, насабингиздан бўлган, сизлар каби араб миллатига мансуб бир улуғ Пайғамбар келди. Шундай экан, унга имон келтириб, сўзларига қулоқ солинг!
Бу ерда араблар Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламга ишониш ва у зот ортларидан эргашишга чақирилмоқда. Зеро, арабларнинг шарафи у зотнинг шарафлари билан комил бўлди. Уларнинг фахри Пайғамбар алайҳиссалом билан тугал бўлди. Араблар у зот ёшликларида ҳам ёлғон сўзламаганларини, ростгўйлик, омонатдорлик, иффатли ва насаблари пок эканида ҳеч қандай шубҳа йўқлигини, ўзлари ўта ахлоқли инсонликларини жуда яхши билишарди.
Қуртубий шундай деган: “Аллоҳ “ўзларидан” деб Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам насабларини мақтамоқда. Зеро, у зот араблар ичида энг пок насабга эга инсон эдилар. “Саҳиҳу муслим”да Воила ибн Асқоъ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Албатта Аллоҳ Исмоил болаларидан Кинонани танлаб олди. Кинонадан Қурайшни танлаб олди. Қурайшдан Бани Ҳошимни танлаб олди. Бани Ҳошимдан мени танлаб олди”, деб айтганларини эшитганман”. Бошқа ҳадисда: “Мен никоҳ билан (қурилган оилада) туғилганман. Никоҳсиз туғилган эмасман”, дейилган ”.
Зажжож шундан деган: “Бу ояти каримадаги хитоб барча инсонларга тегишли. Сабаби, у зот соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳамма инсонларга пайғамбар қилиб юборилганлар. “Ўзларингиздан” дегани, башарият жинсидан мазмунидадир”.
Бизнингча, биринчи қавл ҳақиқатга яқинроқ. Чунки ўша оятда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам барча оламларга пайғамбар эканлари эмас, балки айнан арабларга кўрсатилган фазлу марҳамат ҳақида сўз кетмоқда.
“Сизларнинг кулфат-машаққат чекишингиздан қийналувчи...”
Бу Пайғамбар сизлар машаққатга дуч келишингиз ва қийинчиликка тушиб қолишингиздан қийналувчи меҳрибон зотдир. У сизлар учун ёмон оқибатдан ва жазога муносиб иш қилиб қўйишингиздан хавотир чекади.
“(Тўғри динга киришингизга) ташна бўлган ва барча мўминларга марҳаматли, меҳрибон бўлган бир Пайғамбар келди-ку!
Мазкур Пайғамбар сизлар ҳидоят йўлига киришингиз, дунё ва охиратда саодатга эришишингизни жуда хоҳлайди, бунга ўта ҳарис бўлган инсондир.
Шунингдек, эй мўминлар, бу Пайғамбар сизлар учун ўта меҳрибон ва куюнчакдир. Улар сизлар яхшилик ва манфаатга эришиб, ёмонликдан узоқ бўлишингизни хоҳлайди.
(Оят таржимасида “марҳаматли, меҳрибон” деб ифодаланган бирикма арабча матнда “рауфур раҳим” шаклида келган. – таржимон)
Баъзи уламолар: “Аллоҳ таоло Ўзининг исмларидан иккитасини Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламдан бошқа биронта пайғамбарда жамламаган. У зот Расулини “марҳаматли, меҳрибон” деган. Бошқа ўринда Ўзи ҳақида: “Ҳақиқатан, Аллоҳ одамларга Марҳаматли, Меҳрибондир” (Ҳаж сураси, 65-оят) деган ”.
(Бу ерда “рауфур раҳим” сифати Аллоҳ тарафидан Ўзига ҳам, суюкли Пайғамбари Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламга ҳам нисбат берилганига урғу берилмоқда. Бундан, “рауф” ва раҳим” сифатлари инсонларга ҳам ишлатилиши жоиз эканини билиб оламиз. – таржимон)
“Ана энди ҳам юз ўгирсалар, у ҳолда (эй Муҳаммад алайҳиссалом:) “Менга Аллоҳнинг Ўзи етарлидир! Ҳеч қандай илоҳ йўқ, фақат Унинг Ўзи бордир! (Мен Унинг) Ўзига суяндим. У Зот улуғ Аршнинг Соҳибидир”, деб айтинг!”
Яъни, эй Муҳаммад, агар улар имондан юз ўгиришса, Сизга итоат этишмаса, хафа бўлманг, умидингизни узманг! Балки “Аллоҳнинг Ўзи Менга кифоя қилади, кўмак беради”, деб айтинг. Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқ. Аллоҳ улуғ Аршнинг Парвардигоридир. Аршнинг азамати қанчалик эканини фақат Аллоҳ билади.
Юқоридаги оятлардан маълум бўладики, Аллоҳ таоло Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламни пайғамбар этиб юбориб, инсон ва жинларга жуда катта марҳамат кўрсатган. Зеро, дунё ва охират рўшнолигига эришиш учун инсонлар ҳам, жинлар ҳам илоҳий кўсатмаларга муҳтождирлар. Ана ўша кўрсатмаларни Расули акрам алайҳиссалом бизларга таълим берганлар. Аллоҳ таоло бизларни қиёмат куни у зот шафоатларига дохил қилишини сўраймиз (Аллоҳумма солли ва саллим ва баарик алаа саййидинаа Муҳаммад, ва алаа аалиҳий ва соҳбиҳий ажмаъийн. – таржимон)

• < Орқага
• Олдинга >