Олдинги тарихий заминлар:
Исроил давлати ҳозирги Фаластин ҳудудида ташкил топган. Бу ҳудуд қадимдан турли халқлар ва империялар ҳукмронлигида бўлган: Канъонийлар, Исроил ва Яҳудо подшоҳликлари, Бобил, Форс, Юнон, Рим, Бизантия, Ислом халифаликлари, Усмонийлар султонлиги ва бошқалар.
Усмонийлар султонлиги ва Британия мандати:
1517–1917 йилларда бу ҳудуд Осмон султонлиги таркибида бўлган. Биринчи жаҳон урушида Усмонийлар султонлиги мағлуб бўлгач, бу ер Британия мандатига ўтди (1920–1948).
Сионист ҳаракат:
XIX аср охирида Европа ва Россиядаги яҳудийлар орасида сионист ҳаракат вужудга келди. Бу ҳаракат мақсади — араблар ерида яҳудийлар учун мустақил давлат тузиш эди. Улар тарихий «қадимги Исроил» деб атаган Фаластин ерларига кўчиб бора бошладилар.
БМТ режаси:
Иккинчи жаҳон уруши туфайли яҳудийлар давлат тузиш ҳаракатларини кучайтирдилар. 1947 йили БМТ Фаластинни икки қисмга — яҳудийлар ва араблар давлатларига бўлиш ҳақида резолюция қабул қилди.
1948 йил 14 май:
1948 йил 14 май куни Давид Бен-Гурион Тел-Авивда Исроил давлатининг мустақиллигини эълон қилди.
Урушлар ва ихтилофлар:
Исроил давлатини эълон қилинишидан сўнг араб давлатлари (Миср, Сурия, Иордания ва бошқалар) уруш бошладилар. Шу билан Исроил-Араб урушлари бошланди ва Фаластин муаммоси пайдо бўлди.
Исроил давлати XIX асрдаги сионист ҳаракат, БМТнинг 1947 йилдаги қарори ва 1948 йилдаги мустақиллик эълони натижасида ташкил топган. Бу жараён кўплаб урушлар ва низоларга сабаб бўлди ва ҳанузгача дунё сиёсатида муҳим масала бўлиб турибди.
Исроил давлати араб ерларида ташкил қилинганидан сўнг бу ерда яшаб келаётган араблар (фаластинликлар) билан қуйидаги ҳолатлар юз берди:
1948 йил — Исроил мустақиллиги эълони ва биринчи араб-исроил уруши:
Исроил ташкил топиши биланоқ араб давлатлари уруш бошлади. Уруш оқибатида кўпгина фаластинлик араблар ўз уй-жойларидан қочишга ёки қувиб чиқарилишга мажбур бўлдилар. Бу тарихда ан-Накба («Катта мусибат») деб аталади.
700 мингдан ортиқ фаластинлик қочқинга айланди ва Иордания, Ливан, Сурия, Миср каби давлатларга бориб жойлашди.
Исроил ҳудудида қолган араблар:
Бир қисми Исроил ҳудудида қолиб яшашда давом этди. Бугунги кунда Исроил аҳолисининг тахминан 20% ни араблар ташкил этади. Улар Исроил фуқаролари, аммо кўп ҳолларда сиёсий ва иқтисодий тенгсизликка дуч келадилар.
Ғазо ва Ғарбий соҳил:
1948 урушидан сўнг Ғазо сектори (Миср назоратида) ва Ғарбий соҳил (Иордания назоратида) араблар қўлида қолди. 1967 йилги урушдан сўнг Исроил бу ҳудудларни ҳам эгаллаб олди. Шу боис кўплаб араблар бу ҳудудларда ишғол остида катта зулмда яшамоқда.
Қочқинлар ва лагерлар:
Қочиб кетган фаластинликлар бугунгача қочқинлар лагерларида яшашда давом этмоқда ва уларнинг кўпчилиги ўз ватанига қайтиш орзусида.
Исроил ташкил топиши билан кўпгина араблар ўз юртидан қочирилди ёки қувиб чиқарилди ёки ўлдирилди. Бир қисми ҳозир Исроилда яшамоқда, катта қисми эса Ғазо, Ғарбий соҳил ёки қўшни араб мамлакатларида қочқин сифатида ёки ишғол остида ҳаёт кечирмоқда.
Абу Муслим (профессор)
