Ҳозирча Исроил ва Эрон ўртасидаги можаро икки давлат билан чекланган кўринади. БМТ ва дунёдан вазминликка чақириқлар бўлмоқда. Хўш, бу чақириқлар жавоб топмаса-чи?
Исроилнинг Эронга қарши 13 июнда бошлаган "Юксалаётган Арслон" ҳужуми ва Эроннинг жавоб зарбаси учинчи кун давом этмоқда.
Агар Исроил ва Эрон ўртасидаги можаро кучайиб, кенгайса нима бўлади? Би-Би-Си таҳлилига кўра, бир нечта энг ёмон сценарийлар мавжуд...
БИРИНЧИ СЦЕНАРИЙ: АҚШ УРУШГА ТОРТИЛАДИ
АҚШ буни рад этса-да, Эрон АҚШ кучлари Исроил ҳужумларини маъқуллаганига ва ҳеч бўлмаганда яширинча қўллаб-қувватлаганига аниқ ишонади.
Эрон Яқин Шарқдаги АҚШ нишонларига, масалан, Ироқдаги махсус кучлар лагерлари, Форс кўрфазидаги ҳарбий базалар ва минтақадаги дипломатик миссияларга ҳужум қилиши мумкин. Мутахассисларнинг фикрича, Ҳамас ва Ҳизбуллоҳ "заифлашган бўлиши мумкин", аммо Эроннинг Ироқдаги милиция тарафдорлари ҳали ҳам қуролланган ва мустаҳкам ҳолатда.
АҚШ бундай ҳужумларнинг эҳтимолини олдиндан сезиб, баъзи ходимларини ортга қайтарган эди. Оммавий баёнотларида ҳам Эронни Америка нишонларига қарши ҳар қандай ҳужумнинг оқибатлари ҳақида очиқчасига огоҳлантирди.
Хўш, агар Тель-Авивда ёки бошқа жойда бир Америка фуқароси ўлдирилса нима бўлади?
Дональд Трамп ҳаракат қилишга мажбур бўлиши мумкин. Исроил Бош вазири Биньямин Нетаньяху узоқ вақтдан бери АҚШни Эронга қарши урушга тортиш истагида айбланмоқда.
Ҳарбий таҳлилчиларнинг айтишича, фақат АҚШ Эроннинг энг чуқурдаги ядровий объектларига, хусусан, Фордоуга кириб бориши мумкин бўлган бомбардимончи самолётлар ва бункерларни тешувчи бомбаларга эга.
Трамп "MAGA" сайловчиларига Яқин Шарқда янги "чексиз уруш" бошламасликка ваъда берган эди. Аммо худди шундай, кўплаб Республикачилар ҳам Исроил ҳукуматини, ҳам ҳозирги Теҳрондаги режимни ўзгартириш вақти келганини қўллаб-қувватлайди.
Лекин АҚШ фаол уруш тарафига айланса, бу катта эскалация бўлиб, узоқ муддатли, ҳалокатли оқибатларга олиб келиши мумкин.
ИККИНЧИ СЦЕНАРИЙ: ФОРС КЎРФАЗИ ДАВЛАТЛАРИ УРУШГА ТОРТИЛАДИ
Агар Эрон Исроилнинг яхши ҳимояланган ҳарбий ва бошқа нишонларига зарар етказа олмаса, ракета ҳужумларини йиллар давомида ўз душманларини қўллаб-қувватлаганига ишонган Форс кўрфази давлатларидаги "юмшоқроқ" нишонларга қаратиши мумкин.
Минтақада энергия ва инфратузилма нуқтаи назаридан кўплаб потенциал нишонлар мавжуд. 2019 йилда Саудия Арабистонидаги нефть конларига уюштирилган ҳужум ва 2022 йилда Яманлик Ҳусийларнинг БААни нишонга олиши учун Эрон жавобгар деб топилган эди.
Ўшандан бери Эрон билан минтақадаги баъзи давлатлар ўртасида муайян келишувга эришилди.
Аммо бу давлатлар АҚШ ҳаво базаларига мезбонлик қилади. Баъзилари ўтган йили Эрон ракеталаридан Исроилни ҳимоя қилиш учун "яширинча бўлса ҳам" ёрдам берган эди.
Агар Форс кўрфазига ҳужум қилинса, у ҳам ўзи, ҳам Исроил учун Америка жанговар самолётларининг мудофаага ўтишини талаб қилиши мумкин.
УЧИНЧИ СЦЕНАРИЙ: ЭРОННИНГ ЯДРОВИЙ САЛОҲИЯТИ ЙЎҚ ҚИЛИНМАСА-ЧИ?
Би-Би-Си "Агар Исроилнинг ҳужуми муваффақиятсиз бўлса-чи? Агар Эроннинг ядровий объектлари жуда чуқурда, жуда яхши ҳимояланган бўлса-чи? Агар деярли ядровий қурол даражасида ва тахминан ўн бомба ясашга етадиган 400 килограмм 60 фоизга бойитилган уран йўқ қилина олмаса-чи?" деб савол бериб, бу сценарийни қуйидагича хулоса қилди:
Бу материал яширин конларда сақланаётгани тахмин қилинмоқда. Исроил баъзи ядровий олимларни ўлдирган бўлиши мумкин, аммо ҳеч қандай бомба Эроннинг билим ва тажрибасини йўқ қила олмайди.
Агар бу ҳужум Эрон раҳбариятини, кейинги ҳужумларни тўхтатишнинг ягона йўли имкон қадар тезроқ ядровий қурол салоҳиятига эришиш эканлигига ишонтирса-чи?
Агар ҳозир стол устида турган янги ҳарбий етакчилар, ўлган салафларидан кўра ўжарроқ ва камроқ эҳтиёткор бўлса-чи?
Бу ҳолда, Исроил янги ҳужумларга мажбур бўлиши мумкин ва минтақа ўзини доимий ҳужум-жавоб зарбаси циклига қамаб қўйиши мумкин. Исроиллар бу стратегияни бешафқат сўз билан "ўтни ўриш" деб атайдилар.
ТЎРТИНЧИ СЦЕНАРИЙ: ГЛОБАЛ ИҚТИСОДИЙ ШОК
Нефть нархлари ҳозирда тез суръатлар билан ошиб бормоқда. Агар Эрон нефть етказиб беришни янада чеклаш учун Ҳурмуз бўғозини ёпишга уринса-чи? Араб ярим оролининг бошқа чеккасидаги Яманлик Ҳусийлар Қизил денгиздаги кемаларга ҳужумларини кучайтирса-чи? Бу гуруҳ Эроннинг қолган охирги вакил кучи бўлиб, ўтмишдаги агрессивлиги ва олдиндан айтиб бўлмайдиганлиги билан танилган.
Дунёнинг кўплаб мамлакатлари ҳозирда ҳаёт қимматчилиги инқирозини бошдан кечирмоқда. Нефть нархларининг ошиши глобал иқтисодий тизимга жиддий босим ўтказаётган Трампнинг божхона уруши таъсирини янада кучайтиради.
Би-Би-Си таҳлилига кўра, "Унутмаслик керакки, нефть нархларининг кўтарилишидан энг кўп фойда кўрадиган шахс Россия президенти Владимир Путин бўлади. У Кремльнинг Украина урушини молиялаштириши учун миллиардлаб доллар янги даромад олади."
БЕШИНЧИ СЦЕНАРИЙ: ЭРОН РЕЖИМИ ҚУЛАЙДИ, БЎШЛИҚ ҲОСИЛ БЎЛАДИ
Агар Исроил узоқ муддатли мақсади бўлган Эрондаги Исломий инқилобий режимни ағдаришга муваффақ бўлса-чи?
Нетаньяхунинг устувор мақсади Эроннинг ядровий салоҳиятини йўқ қилиш эканлигини айтади. Аммо кечаги баёнотида кенгроқ мақсади режимни ўзгартириш эканлигини ҳам очиқчасига билдирди.
"Эроннинг ғурурли халқига" мурожаат қилганини айтиб, бу ҳужум "уларни ёвуз ва зулмкор режимларидан қутулиш учун озодлик йўлини очганини" таъкидлади.
Би-Би-Си изоҳи билан "Эрон ҳукуматининг ағдарилиши минтақадаги баъзи одамлар, айниқса баъзи исроилликлар учун жозибали бўлиши мумкин. Аммо бу ҳолат қандай бўшлиқ яратади? Қандай олдиндан айтиб бўлмайдиган оқибатларга олиб келади? Эрондаги эҳтимолий фуқаролар уруши қандай шаклни олади?"
"Кўпчилик Ироқ ва Ливияда марказий ҳукуматлар ағдарилгандан кейин юз берган воқеаларни ҳали ҳам эслайди. Шунинг учун, бу можаронинг кейинги кунларда қандай ривожланиши катта аҳамиятга эга."
Эрон қандай ва қанчалик кучли жавоб қайтаради? Ва АҚШ Исроилни қанчалик жиловлай олади? Бу икки саволнинг жавоби жараённинг қандай шаклланишини катта даражада белгилайди.
Абу Муслим (туркчадан таржима)
