Адий насроний эди. У ўз қавмида обрў-эътиборли киши эди. Жанглардан тушган ўлжаларнинг тўртдан бирига эгадорлик қилар эди. (Араблар удумига кўра бундай микдорни фақат уларнинг катталари, бошлиқлари олади). Адий ибн Ҳотим Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг даъватларини эшитгач, бу нарса унга ёқмади ва қавмини тарк қилиб, Шом насронийларига қўшилиб кетди. Адий: "Шомликлар билан бирга туришни уни (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни) ёмон кўришдан ҳам қаттиқроқ ёмон кўрдим. Кейин ўзимга-ўзим айтдим: Унинг олдига бораман. Агар подшоҳ ёки ёлғончи бўлса, дарҳол билиб оламан, агар рост-гўй бўлса, унга эргашаман", деди ва йўлга чиқиб, Мадинада турган Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳузурларига келдим. Масжидда эканлар, кириб салом бердим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "Кимсан?", дедилар.
Адий ибн Ҳотимман, дедим. У зот ўринларидан туриб, мени уйларига бошлаб бордилар.
Шу орада бир заифа, ёши катта аёл йўлиқиб, у кишини тўхтатиб, ўзининг муаммолари ҳақида гапириб кетди. Ичимда: Валлоҳи, бу киши подшоҳ эмас, дедим. Кейин мени уйларига олиб кирдилар. Теридан қилинган тўшакчани менга узатиб: "Шунга ўтиргин", дедилар. Мен: "Йўқ, ўзингиз ўтиринг", дедим. У зот: "Йўқ, сен ўтир", дедилар. Мен тўшакка ўтирдим, Расулуллоҳ соллаллоху алайҳи ва саллам ерга ўтирдилар. Яна ичимда: Оллоҳ номига қасам, подошоҳлар бундай қилмайди, дедим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: "Хўш, Адий ибн Ҳотим, халиям Оллоҳдан ўзга бирон илоҳ бор деб биласанми?" дедилар. Мен: "Йўқ", дедим. "Оллоҳдан каттароқ, буюкроқ бирон нарса бор деб биласанми?". Йўқ, дедим. "Сен Ракусий (насронийлик билан Собиийлик ўртасидаги дин) динида эмасмидинг?". "Ҳа", дедим. "Қавминг ўлжасидан тўртдан бирини олмасмидинг?" "Ҳа", дедим. "Ахир бу сенинг динингда ҳалол эмас эдику?", дедилар. "Ҳа, Валлоҳи", дедим.
Сўнг яна дедилар: "Эй Адий, эҳтимол сени бу Динга киришдан тўсаётган нарса унинг аҳлининг камбағаллигидир. Оллоҳ номига қасамки, улар орасида мол-дунё шундай тўлиб-тошадики, ҳатто уни олувчи одам топилмай қолади. Яна сени бу (Динга) киришдан тўсиб турган нарса, бу Дин аҳлларининг душмани кўплигини ва ўзларининг ададлари озлигини кўраётганингдир. Оллоҳ номига қасамки, яқинда бир аёл ўз туясида Қодисиядан ҳеч қандай хавф-хатарсиз бу Байтни - Уйни зиёрат қилгани келибди, деб эшитасан...". Адий айтади: Шу сўзлардан кейин Исломни қабул қилдим.

Ибратли нукталар:

Адий ибн Ҳотимнинг Расулуллоҳ соллаллоху алайҳи ва саллам олдиларига келиши ва Исломга кириши воқеаси у зотнинг олдига ҳар тарафдан вакиллар кела бошлаган пайтга тўғри келади. Адийнинг келишини ҳам мусулмон бўлганини эълон қилиб келган ўша вакиллар қаторига қўшишимиз мумкин. Лекин биз Адий ҳақида батафсилроқ маълумот беришни маъқул кўрганимизнинг сабаби, унда Исломий ақида асосларига тааллуқли муҳим ибратлар борлиги ва яна унда Расулуллоҳ соллаллоху алайҳи ва саллам шахсиятининг равшан тасвири борлигидир. Подшоҳликдан, амирликни, обрўни яхши кўришдан, кибрдан холи, тоза бўлган Расулуллоҳ соллаллоху алайҳи ва салламнинг шахсияти Адий ибн Ҳотимга жуда аниқ, равшан кўринди ва бу унинг Исломга киришига, ҳидоят топишига асос бўлди.
Адий айтади: "Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам мени уйларига олиб бордилар. Иўлда у кишига бир заифа, ёши катта аёл йўлиқиб у кишини тўхтатиб, ўзининг ҳожати ҳақида гапириб кетди. Узоқ туриб қолди. Шунда ичимда: "Валлоҳи, бу киши подшоҳ эмас", дедим.
Ҳа, подшоҳликка, дунёвий улуғликка интилган киши мазкур ҳолатга сабр қилиши қийин. Аммо Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг хулқлари, табиатлари доим шундай - сабрли, қунтли эди. Мажлисда саҳобаларидан ажралиб олмас эдилар. Турмушларида ҳам фақир, мискинлар даражасидан ўтиб кетмас эдилар. Хонтахтада овқатланганлари тўғрисида биронта ҳам ривоят йўқ. Саҳобалари бирон оғир ишни бошлашса, у зот ҳам улар билан бирга ўша ишга киришиб кетардилар. У зотнинг бундай сифатлари то Дорул-бақога риҳлат қилтунларича бардавом бўлди. У зотни бундай ҳолатда ушлаб турган сир Оллоҳ берган пайғамбарлик сиридир.
Адий шундай деган эди: "Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам мени уйларига олиб киргач, теридан қилинган бир тўшакчани олиб, менга узатиб: "Мана бунга ўтир", дедилар... Мен тўшакчага ўтирдим, ўзлари эса ерга ўтирдилар.. Ичимда: "Валлоҳ, подшоҳлар бунақа қилмайди", дедим.
Эҳтимол Адий (у ўз қавми орасида жуда баланд мартаба эгаси бўлган) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг уйида ўзида мавжуд бўлган тўкин-сочинликни, ҳашаматни кўраман деб ўйлагандир. Лекин у бунинг аксига - Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам унинг қаршисида қуруқ ерда чордана қуриб ўтиришига гувоҳ бўлди. Гўёки, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг уйи Адийга шундай деяётгандай эди: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ўз даъвати ортидан на подшоҳликни, на бойликни ва на иззат-эътиборни талаб қилаётгани йўқ!
Эсласангиз, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Адийга шундай деган эдилар: "Ҳали мол-дунё мусулмонлар ичида шундай кўпаяди-ки, ҳатто уни оладиган одам топилмай қолади". Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам рост айтган эканлар - Амир Умар ибн Абдулазиз йиғилган закотларни эгаларига - камбағалларга тарқатиб келиш учун Африка томонга ўз одамларини юборганда, улар закот оладиган камбағал топа олмай ортларига қайтиб келишган. Кейин ўша пулларга қуллар сотиб олиб уларни озод қилган.
Адий Пайғамбарликнинг чин белгиларини у зотнинг турмуш тарзларида, сўзу каломларида топди. Мана шу нарсалар унинг Исломга киришига ва ўзи шўнғиб кетган дабдабаю асъасалардан воз кечишига сабаб бўлди.
Кишида фикр юритувчи ақл бўлса ва ўша тафаккур ёнида эркинлик ҳам етарли миқдорда бўлса, ҳар қанча қийин бўлмасин, ҳақиқатни қабул қилишдан, унга иймон келтиришдан бошқа илож қолмайди. Аммо фикр эркинлиги йўқ бўлса, ақлнинг ҳурмати топталса, унинг ўрнини гина, адоват, ҳавойи ҳоҳиш эгалласа, у ҳолда ноҳақликка бўйин эгишдан, жаҳолат ботқоғига ботишдан ўзга қочиб қутиладиган жой қолмайди. Ана шундайларнинг сифатларини бизга баён қилиб берган оламлар Парвардигори нақадар рост сўзлаган:
"Улар (Пайғамбар алайҳиссаломга) дедилар: "Дилларимиз сен бизларни даъват қилаётган нарсадан пардаланган, қулоқларимизда эса оғирлик-карлик бордир ва сен билан бизларнинг ўртамизда бир тўсиқ бордир. Бас, сен ҳам (ўз амалингни) қилавер, бизлар ҳам албатта (ўз амалларимизни) қилгувчидирмиз"." (Фуссилат сураси, 5-оят).

Шайх Рамазон Бутийнинг
"Фиқҳус-сийра - Сийратни англаш" китобидан
Зиёуддин Мансур ҳафизаҳуллоҳ таржимаси