Ўхшашлик учун кўпинча торнадо сингари ахлат уюмига тушиб, ажабланарли даражада тўлиқ ишлайдиган Boeing 747 самолётини йиғадиган Дарвин табиий танланишидан ўтган энг мураккаб организмларнинг ривожланиши мисол қилиб келтирилади. Агар одамлар Боинг 747 ни яратишга қодир бўлса-да, ҳатто энг оддий бир ҳужайрали организмларни ҳам йўқдан лойиҳалаштириб ёки ярата олмагани учун бу таққослаш муваффақиятсиздир.
Бундай таққослаш бизга мантиқсиз туюлади. Нега? Табиий танланиш кўп миллион йиллар давомида содир бўладиган тасодифий, назоратсиз ҳаракат, аммо бу гўё ер юзида шерлар, айиқлар, қўзиқоринлар, одамлар ва бошқаларнинг пайдо бўлишига олиб келган деб ишонилади. Бошқа томондан, инсон томонидан бошқариладиган жараёнлар - турли хил ҳайвон зотларини кўпайтириш, биомуҳандислик, информатика ва бошқалар бизни янги турларни яратишга яқинлаштирмади.
Хўш, қандай қилиб миллион йиллик тасодифий кўр-кўрона жараён янги турнинг пайдо бўлишига олиб келиши мумкин, аммо энг илғор фанлардан фойдаланган ҳолда атайлаб, ақлли, инсон томонидан бошқариладиган, синчковлик билан ҳисоблаб чиқилган жараён унга яқинлаша олмайди? Қандай қилиб тасодифий кўр-кўрона жараён тўлиқ интеллектни, яъни инсон онгини яратиши мумкин, аммо дунёдаги энг яхши компьютер олимлари ва энг ёрқин назариётчиларнинг 100 йилдан ортиқ биргаликдаги саъй-ҳаракатлари энг оддий сунъий интеллектни ярата олмади?
Бошқача қилиб айтадиган бўлсак, мен пляжда этарлича шахмат тахтаси қўйилса ва денгиз шамолига шахмат доналарини силжитишга имкон берилса, агар сиз етарлича узоқ кутсангиз, ўша тахталардан бирида ҳақиқий шахмат ўйини қандай ўйналиши акс эттирилиши мумкинлигини тушунишим мумкин. Албатта, бу бир миллиард йил давом этиши мумкин. Аммо иккита бошланғич синф ўқувчиси худди шу натижага 15 дақиқалик машғулотда эришиши мумкин эди. Торнадо билан ўхшашликдан фойдаланиб, агар сизда етарлича торнадо ва ахлат уюмлари бўлса, улардан бири миллион ёки миллиард йилардан кейин битта ишлайдиган Боинг 747 яратиши мумкин. Лекин яна айтишимиз мумкинки, муҳандислар жамоаси худди шу ишни 10 йилда бажариши мумкин. Ушбу муҳандисларнинг “ақл-заковати”, пухта режалаштириш ва олдиндан ўйлаш ривожланиш вақтини миллион ва миллиардлаб йиллардан ўн йилгача қисқартиради.
Гап шундаки, ақл-заковат билан боғлиқ атайлаб амалга оширилган жараёнлар тасодифий, тартибсиз ҳаракатлардан кўра “доим”, “доим” самаралироқ ва ижодийроқдир, “бир миллиард йилни ҳисобга олсангиз ҳам”. Том маънода, бу таниқли ҳақиқат иш бермайдиган ягона ҳолат бу эволюция бўлиб, унда аҳмоқона омад жамоавий инсон онгининг ривожланиши чўққисидан кўра самаралироқ ҳисобланади.
Бироқ, бизнинг орамиздаги ақли расолар учун бутун инсониятнинг ақлли саъй-ҳаракатлари ҳатто янги турни ҳам келтириб чиқара олмаслиги ўз-ўзидан мақсадсиз тасодиф ўз вазифасини кўп марта бажарган деган бемаъни дарвинча фантазияга жиддий шубҳа уйғотиши керак.
Ҳамма гап интуицияда. Дарвинизмнинг изчиллигига қарши далиллар ҳали олдинда...

Абу Муслим таржимаси