Кўпчилик инсонлар инглиз табиатшуноси Чарльз Дарвин томонидан илгари сурилган эволюция назарияси ҳақиқий илмий далиллар, тадқиқотлар ва тажрибаларга асосланган, деб ҳисоблайдилар. Ваҳоланки, Чарльз Дарвин бу назариянинг асосчиси ҳам эмас эди, шунингдек, бу назарияни тасдиқловчи аниқ илмий далиллар ҳам йўқ. Ердаги ҳаётнинг эволюцион ривожланиши ҳақидаги таълимот эски материалистик фалсафа догмаларини табиат қонунларига мослаштиришга асосланган.
Дарвин "илмий" усулда инсонни тирик организмларнинг ривожланишидаги юксак босқичи, яъни "кучлилар омон қоладиган" жамият қонунияти деб "тасдиқлаган". Бу, ўз навбатида, кучлиларнинг омон қолиши қонуниятини қонунийлаштирди. Аслида, бу назария ҳеч қандай асосга эга бўлмаган ҳолда дунёга тарқалди ва кўплаб фожеаларга, инсоннинг қийинчиликларига сабаб бўлди. Дарвинизм ва материалистик фалсафа ғоялари инсоннинг — яратувчининг буюк қазо қилиши сифатидаги ролига муносабатни ўзгартирди.
Агар аввал диндор одамлар инсониятнинг келиб чиқиши, унинг вазифаси ва яратувчи олдидаги бурчи ҳақида савол берганида "Инсон Худо томонидан яратилган ва у Худо таълимотлари асосида ахлоқ қонунларига амал қилиб яшаши керак," деб жавоб берган бўлса, эндиликда жавоб бошқача: "Инсон тасодифан, маймундан келиб чиққан ва ҳаёт учун кураш натижасида энг мослашувчан тур сифатида ривожланган". Атрофимиздаги ҳаётнинг шафқатсиз қонунлари инсониятнинг энг катта ғалати идеологик алдовининг аччиқ ифодасидир, чунки "илмий" дарвинизм фашизм, коммунизм, расизм, маоизм каби шафқатсиз режимлар ва барча инсоний қийматларга қарши идеологик режимлар пайдо бўлишига мафкуравий замин яратди.
Ушбу мақолада биз дарвинизм назариясининг айрим яширин жиҳатларини, унинг XIX асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб инсоният тарихи ва замонавий жамиятга таъсирини таҳлил қиламиз, дарвинизмнинг дунё бўйлаб "ғоявий юриши"ни ва унинг ақидасига асосланган турли зулм ва зиддиятли қарашларни муҳокама қиламиз. Шунингдек, дарвинизмнинг терроризм билан яширин алоқаси ҳақида фикр юритамиз.
Дарвиннинг назариясининг асосий нуқталаридан бири шундаки, у шундай таъкидлайди: "Ердаги тирик организмларнинг ривожланиши тўғридан-тўғри ҳаёт учун кураш билан боғлиқ. Бу тинимсиз курашда кучлилар ғолиб чиқади, заифлар эса мағлубиятга учрайди". Унинг таълимотига кўра, табиатда ҳар доим ҳаёт учун кескин ва давомий кураш мавжуд бўлиб, унинг натижасида кучли ва мослашувчан организмлар ривожланади.
Дарвин бу ғояни ўзининг "Турларнинг келиб чиқиши" асарида "Табиий танланиш ёки мослашувчанларнинг омон қолиши" деб номланган бобда муфассал баён қилган. Шунингдек, у "омон қолиш учун кураш" ғояси инсонларга ҳам тааллуқли эканини таъкидлаган. Бу ғояга кўра, "афзалликка эга бўлган ирқлар" бу курашда ғалаба қозонган, ва Дарвин фикрига кўра, бу "афзалликли ирқлар" оқ танли европаликлар бўлиб, африкаликлар ва осиёликлар эса унда ютқазган. Дарвин ҳатто шуни ҳам тахмин қилганки, бу ирқлар яқин орада йўқолади:
"Келажакда, фақат бир неча аср ичида, цивилизациялашган ирқлар дунё бўйлаб барча "ваҳшийларни" йўқ қилади ва уларни тўлиқ алмаштиради. Шу билан бирга, одамга энг яқин бўлган антропоморф маймун ҳам йўқ бўлади."
Ҳинд антропологи Лалита Видьярти дарвинизмнинг яширин жиҳатларини ўрганган ва дарвинизм назариясининг ирқчилик ғоясини жамиятшунослик фанларига қандай сингдирганини тушунтиради: "Мослашганларнинг омон қолиши ҳақидаги дарвинистик назария жамиятшунос олимлар томонидан илиқ қарши олинган, улар ақлий жиҳатдан инсониятнинг цивилизация даражасига, яъни оқ ирқнинг цивилизациясига қараб турли даражада ривожланганини қабул қилганлар."
Дарвиннинг "илҳом манбаи": Томас Мальтуснинг "шафқатсизлик назарияси"
Чарльз Дарвин инглиз иқтисодчиси Томас Мальтуснинг жамият тўғрисидаги назарияларидан кучли таъсирланди. Мальтуснинг асосий фикрларидан бири шунда эдики, у заифларни йўқ қилиш табиатнинг "логик қонуни" эканини таъкидлади. Дарвин ўз назариясини яратишда айнан Мальтуснинг "Аҳолининг кўпайиш тамойиллари тўғрисида эссе" асаридан ғоявий "илҳом" олди. Мальтус ушбу асарида аҳолининг ортиши эътиборсиз қолдирилмаслиги кераклигини, инсонлар ўртасида уруш, очарчилик ва эпидемиялар каби оммавий фожеалар аҳоли кўпайишини назорат қилиш механизмлари сифатида зарур эканини таъкидлади.
XIX асрда Мальтуснинг ғоялари кенг тарқалган ва айниқса, Европа жамиятининг юқори қатламлари орасида қўллаб-қувватланган. Ушбу қарашлар бўйича, аҳолининг ўсишини камайтириш ва уларни фаолиятда тўхтатиб туриш учун заифларни йўқ қилиш сиёсатлари амалга оширилиши лозим эди. Шу мақсадда шаҳарларда ёмон санитария шароитларини яратиш, инсонларни тиқилинч жойларда яшашга мажбур қилиш каби чоралар кўрилган. Бу сиёсат натижасида заифлар ва аҳолининг камбағал қатламлари оғир шароитларда яшашга мажбур бўлиб, кўплаб инсонлар ҳалок бўлган.
Дарвин бу ғоялардан таъсирланиб, табиатда доимий кураш борлигини назариясининг марказий ғоясига айлантирди ва энг кучлиларгина яшаш ҳуқуқига эга бўлади, деб даъво қилди. Аммо бу ғоя, кўплаб ахлоқий қадриятларга қарши бўлган ва унинг тарқалиши жамиятда шафқатсизликни тарғиб қилган. Дарвиннинг "кучлиларнинг омон қолиши" ғояси XX асрда яратилган турли диктаторлик ва фашистик режимларнинг асосий мафкуравий далили сифатида хизмат қилди.
Дарвинизм ва нацизм: "Танланганлар омон қолиши" ғояси асосидаги сиёсат
Агар XIX асрда дарвинизм ирқчилик сиёсатини "оқлаш" учун назарий асос яратган бўлса, XX асрда у нацизм мафкураси учун илҳом манбаига айланди. Нацизмнинг асосчилари, жумладан Гитлер ва Розенберг, Дарвиннинг "табиий танланиш" ва "омон қолиш учун кураш" ғояларини асос қилиб олдилар. Гитлернинг "Менинг курашим" асарида у ирқлар ўртасидаги курашни таърифлаб, табиатнинг ўзи орқали келажакда юқори ирқлар паст ирқларни бошқариши кераклигини таъкидлади.
1933 йилда Германиядаги нацистлар партияси қурултойида Гитлер шундай деган эди: "…юқори арий ирқи барча паст ирқларни бўйсундириши керак… бу қонун табиат томонидан қўйилган ягона мантиқий қонундир."
Тарихчи Р. Хикман Гитлернинг дарвинизм таъсирида шаклланган идеологиясини шундай тасвирлайди: "Гитлер ўзининг эволюция назариясини қўллаб-қувватлади ва унга содиқ қолди. У "Менинг курашим" асарида ирқий кураш ва табиий танланиш ғоясини ёқлади."
Дарвиннинг бу ғоялари Гитлер ва унинг режимини одамзотнинг энг катта фожеасига етаклади, бу жараёнда кўплаб миллатлар, айниқса, яҳудийлар қатағон қилинди. Иккинчи жаҳон уруши нацизм агрессияси билан бошланиб, 55 миллиондан ортиқ инсон ҳаётига зомин бўлди. Бу эса инсон тарихидаги энг даҳшатли қонли воқеалардан бири бўлиб қолди.
Қонли иттифоқ: Дарвинизм ва Коммунизм
Фашистлар ижтимоий дарвинизмнинг ўнг қанотини танлаган бўлса, коммунистлар унинг чап қанотини эгалладилар.
Коммунистлар ҳар доим Дарвин назариясининг энг содиқ ҳимоячилари ва қўлловчилари бўлиб келган. Коммунизм ва дарвинизм ўртасидаги муносабатлар тарихи мазкур икки таълимотнинг асосчилари танишган пайтдан бошланган. Коммунизм асосчилари Карл Маркс ва Фридрих Энгельс Чарльз Дарвиннинг "Турларнинг келиб чиқиши" китобининг биринчи нашрини ўқигач, унинг диалектик материализмга қандай мос келганидан ҳайратда қолишган. Маркс ва Энгельс ўртасидаги ёзишмалар уларнинг Дарвин таълимотини қўллаб-қувватлашда қай даражада якдил эканликларини кўрсатади. Карл Маркс ўзининг "Капитал" асарининг илк немисча нашрини Дарвинга бағишлаб, титул саҳифасига "Чарльз Дарвинга, содиқ мухлисдан" деб ёзган. Энгельс эса ўзининг "Табиат диалектикаси" китобида Дарвин таълимотига юқори баҳо берган ва уни ривожлантириш учун бутун бир бобни бағишлаган: "Меҳнатнинг маймундан инсонга айланиш жараёнидаги роли".
Маркс ва Энгельснинг издошлари бўлган россиялик коммунистлар, жумладан Плеханов, Ленин, Троцкий ва Сталин ҳам дарвинизм назариясини бирдек қабул қилдилар. Плеханов, Россия коммунизмининг асосчиларидан бири сифатида, марксизмни "ижтимоий фан учун дарвинизм" деб таърифлаган. Лев Троцкий эса шундай деган: "Дарвиннинг кашфиёти — органик моддалар соҳасидаги диалектикани энг улкан ғалабасидир."
"Дарвинистик таълим" коммунистик кадрларни шакллантиришда муҳим роль ўйнаган. Масалан, тарихчиларга кўра, Сталин ёшлигида диндор инсон бўлган, аммо Дарвиннинг китоблари таъсирида диндан воз кечиб, қаттиққўл атеистга айланган. Хитойда коммунистик ҳукуматни ўрнатган ва миллионлаб юртдошларини ҳалок қилган Мао Цзэдун очиқчасига "Хитой социализми Дарвин ғоялари ва эволюция назариясига асосланган," деган.
Гарвард университети тарихчиси Жеймс Риив Пусей ўзининг "Хитой ва Чарльз Дарвин" китоби орқали дарвинизмнинг Хитой коммунизми ва Мао сиёсатини шакллантиришдаги таъсирини ўрганиб чиққан. У шундай хулосага келади: "Эволюция назарияси ва коммунизм ўртасида узилмас боғлиқлик мавжуд. Назариянинг таъкидлашича, барча тирик мавжудотлар ер юзида тасодиф ёки тақдир ила пайдо бўлган, бу эса барча атеистик таълимотларнинг асосий "илмий" платформасини таъминлайди. Коммунизм эса атеистик фалсафа. Шундан келиб чиқиб, коммунизмнинг дарвинизм билан узилмас боғлиқлиги мавжуд. Қолаверса, эволюция назарияси табиатдаги барқарор ривожланиш ва тараққиётнинг ягона ҳаракатлантирувчи кучи доимий зиддият ва кураш (яъни "омон қолиш учун кураш") эканини таъкидлайди, бу эса коммунистик фаннинг асосий тушунчаси — "диалектика"ни қўллаб-қувватлайди."
Агар ХХ асрда коммунистик диалектик зиддият концепцияси учун 120 миллионга яқин инсон қурбон қилинганини инобатга оладиган бўлсак, у ҳолда дарвинизм инсониятга қандай кулфатларни келтирганини янада аниқроқ англашимиз мумкин.
Дарвинизм ва терроризм
Дарвинизм замонавий жамиятда кўплаб бузуқ ва шафқатсиз мафкуралар учун "илмий" асос бўлиб хизмат қилган ва ХХ асрда инсониятга беқиёс азоблар келтирган. Бироқ, барча шундай мафкуралар каби, дарвинизмнинг ҳам ўзига хос "ахлоқий меъёрлари" ва "усуллари" бор, улар орқали у бошқача фикрловчиларга таъсир ўтказади ва эволюциянинг "илмий" далилларини инкор этганлар билан курашади. Бу "ахлоқ" ва "усул"нинг асосий концепцияси "Биздан бўлмаганлар билан кураш" шиорига асосланган.
Бу "ахлоқий меъёр"ни бошқача таърифлаш мумкин: дунёда турли эътиқодлар, қарашлар ва фалсафий оқимлар мавжуд. Ҳар бир эътиқод ёки оқимнинг тарафдорлари бир-бирларига икки хил йўл билан муносабат билдиришлари мумкин:
1) Улар турли нуқтаи назарларнинг мавжудлигини ҳурмат қилишлари ва инсонпарвар йўллар билан улар билан мулоқот ўрнатишга ҳаракат қилишлари мумкин.
2) Улар кураш йўлини танлаб, ўз манфаатларини ҳимоя қилиш учун ўзларига ўхшашларни йўқ қилишга уринишлари мумкин.
Биз терроризм деб атаётган шафқатсизлик иккинчи усулни амалга оширишга уринишдан бошқа нарса эмас.
Террор ва зўравонликка ишонч материалистик мафкура догмаларидан келиб чиқади. Яратганга ҳақиқий ишонч эса террор муаммосига ечим бўлиши мумкин, унинг сабабчиси эмас. Дарвин ғоялари жуда тез одамларнинг онгига сингдирилган. ХХ аср инсонларга қарши бемаъни ва шафқатсиз кураш мисоллари билан тўлиб-тошган. Шафқатсизлик ва террорни ўз мақсади деб билган шахслар ва гуруҳлар дарвинизмнинг ғояларини тўғридан тўғри ўрганмаган бўлиши мумкин, аммо улар, охир-оқибат, унинг асосий шиорларини қўллаб-қувватлашга мойил бўладилар: "Бу дунёда фақат кучлилар ғалаба қозонади", "катта балиқ кичик балиқни ейди", "кураш - бу тараққиёт двигатели". Агар дарвинизм ғояларини чиқариб ташласак, фақат бўш шиорлар қолади.
Хақиқатдан ҳам, агар дарвинизмни инкор этсак, ҳеч қандай "кураш фалсафаси" қолмайди. Ер юзидаги аҳолининг катта қисми мансуб бўлган учта дунёвий дин — ислом, насронийлик ва яҳудийлик зўравонликка қарши чиқади, улар инсониятга тинчлик ва уйғунлик келтиради, ҳар қандай шафқатсизлик ва бегуноҳларнинг ўлдирилишини қатъий қоралайди. Зўравонлик ва шафқатсизлик инсоният учун Худо томонидан юборилган эзгулик ва покликни йўқ қилади. Аммо дарвинизм ихтилофни тараққиётнинг табиий ҳаракатлантирувчи кучи сифатида кўради, зўравонликни ердаги мувозанатни таъминлашнинг асосий механизми деб билади.
Ислом, насронийлик ёки яҳудийлик рамзлари ва қонунлари ортида ўзининг даҳшатли жиноятларини бажараётган террорчилар аслида дин билан ҳеч қандай боғлиқ эмаслар. Ҳақиқий ишонган бирон бир диндор киши, қайси эътиқодга эга бўлишидан қатъий назар, бегуноҳни ўлдириш каби буюк гуноҳни содир этолмайди. Бу одамлар дин ниқоби ортида ўзларининг шафқатсиз ниятларини амалга ошираётганлар. Шу нуқтада биз тасодиф назарияси мевасини кўрамиз: террористлар ўзларининг инсонпарварликка қарши ҳаракатларини "имон поклиги" деб даъво қилишлари мумкин, аммо улар аслида аҳлоқий қадриятларни дискредитация қилиб, дарвинизм ғояларини инсонларга сингдиришга ҳаракат қилувчи атеистлардир. XX асрнинг бу вабоси – терроризм илдизи айнан жангари атеизмда, аммо ҳеч қандай диний мотивларда эмас.
Абу Муслим тайёрлади
