Туркияда ҳам шунга ўхшаш олти-еттита махсус операция ўтказилган. Асосан, улар вақти-вақти билан янгиланади, янги вазифалар белгилаб олинади ва ўша ташқи сиёсат контурлари ва ташқи сиёсат ишларига мос раившда мувофиқлаштирилади. Энди эса Эрдўғон бу махсус операцияни бошлаш вақти келди, деб ҳисоблади. Қизиғи шундаки, Эрдўғон бир кун олдин Путинга қўнғироқ қилди ва унга яна бир бор шундай махсус операция бўлишини кўрсатди, шунга кўра Владимир Путин унга жавоб берадиган ҳеч нарса топа олмади. Афтидан, бундай суҳбатлар аввал ҳам бўлган.
Эрдўғон буни бир неча бор эълон қилгани ажабланарли эмас ва бу Путин энг заиф ҳолатда бўлган бир пайтда бошланган бўлса ажаб эмас, бундан ташқари, мен ва Мурат Темиров каби улар Путин рус қўшинларининг энг қобилиятли бўлинмаларини Тартус ва бошқа шаҳарлардан олиб чиқиб кетганини кўп марта айтишган.
Тартус ва Хмеймимда фақат хизмат кўрсатувчи ҳарбий-техник ходимларни қолдириш тўғрисида қарор қабул қилинди. Аммо Путин буни бошқа йўл билан қила олмайди, чунки Украинага қарши ҳарбий операцияларни ўтказиш учун тажрибали кадрлар, офицерлар, кичик офицерлар, биринчи навбатда сержантлар етишмаяпти.
Путин дастлаб Сурия ва Чеченистондаги ҳарбий террорчилик амалиётларида тажрибага эга бўлганларгина ушбу операцияда қатнашишини режалаштирган, мос равишда бу кучларнинг барчаси Украинага ўтказилган. Кадрлар камайиши энди яққол кўриниб турибди, лекин Путин бир вақтнинг ўзида бир нечта қанотларни (Сурия, Тожикистон, Тожикистон-Афғонистон) ушлаб туролмаслигини тушунади. Улар Толибон билан Раҳмон режимига қарши ҳеч қандай чора кўрмасликлари ҳақида келишиб олган бўлсалар-да, принципиал жиҳатдан у ерда вазият ноаниқ ва у ерда Путиннинг арқонлари осилиб, узилиши мумкин. Буларнинг барчаси муаммонинг биринчи контуридир.
Муаммонинг иккинчи контури шундан иборатки, Вашингтон парда ортидан Эрон билан гаплашгандан сўнг Эронни Сурия ҳудудига ўтказиш ва қисман унга бу ҳудудни назорат қилиш учун беришга қарор қилди. Аммо Эроннинг Туркия билан муносабатлари у қадар зиддиятли эмас. Курдлар муаммоси Эрон учун ҳам, Туркия учун ҳам бир хил, бу вақтда улар алоқага киришади, умумий тил топишади - сиёсий, ҳарбий ва, албатта, дипломатик. Шундай экан, Эрон Туркиянинг у ерда ҳарбий амалиёт бошлашига тўсқинлик қилмайди, лекин, албатта, Башар Асадни бор кучи билан, тўғри ё нотўғри йўллар билан ҳимоя қилади, чунки у моҳиятан эронлик шиаларнинг у ерда мавжудлигига сиёсий кафолатдир.
Асаднинг алавий эканлигини биламиз. Таъбир жоиз бўлса, алавийлар 1973-йилда соф сиёсий сабабларга кўра расман шиалик динига қўшилган. Ўшанда Эрон (у пайтда ҳали Оятуллоҳ режими эмас, балки Паҳлавий режими) Сурияни қандайдир йўл билан ўз таъсир орбитасига олиб кириши керак эди ва шунинг учун у ердаги уламоларга алавийларнинг шиа дунёсининг бир қисми эканлигини исботлаш вазифаси юклатилди. Ўшандан бери, 50 йил давомида алавийлар шиаликнинг қандайдир радикал, энг тасаввуфий-деватив кўриниши ҳисобланиб келинмоқда. Улар шиалик, шиа ортодоксаллиги доирасига ҳам киритилмаган бўлса-да, улар бу рўйхатга фақат сиёсий жиҳатдан киритилган. Шундай экан, ишонч билан айтишимиз мумкинки, Асад ва унинг гуруҳи барча расмий сабабларга кўра мусулмон эмас.
Шундай қилиб, Туркияга қайтамиз. Қўшма Штатлар ҳам Эрдўғоннинг бу позициясига кескин қаршилик кўрсата олмайди, чунки у Финляндия ва Швециянинг НАТОга киришига тўсқинлик қилиб, уларни, айтайлик, бурчакка тиқиб қўйди. Америкаликларнинг асосий вазифаси бу Шимолий Атлантика иттифоқи орқали НАТОни кенгайтириш ва ўз таъсирини кучайтиришдан иборат. Ва энг муҳими, Эрдўғоннинг ультиматуми Хелсинкига емас, Стокголмга емас, биринчи навбатда Вашингтонга қаратилган. У ердаги шведлар энди қисман ён беришди, қурол эмбаргосига қўйилган ветони олиб ташлаётганликларини ва РПКни террорчи ташкилоти деб тан олиш ва бу тузилмаларнинг етакчиларига ўз ватанларида бошпана бермаслик вариантини кўриб чиқаётганликларини айтишди. Кўринишидан, финлар буни АҚШ билан келишилган ҳолда қилишлари керак, чунки акс ҳолда АҚШ бу уруш билан қўйган вазифалар бажарилмайди.
Бу ерда яна бир муҳим жиҳат, биз кеча Руслан Кутаев билан олдинги стримда гаплашган эдик (суҳбат 2022 йил 29 майда бўлиб ўтган) ва бундан олдин Артем Хон ва Надежда Кеворкова Лондон бу вазиятни диққат билан кузатиб бораётганини ва, албатта, у Россиянинг мағлуб бўлишидан манфаатдор эканлигини айтганди. Қолаверса, улар америкаликларнинг ҳам сиёсий ва дипломатик мағлубиятга учраганини кўришдан манфаатдор. Эслатиб ўтаман, Совет Иттифоқи парчаланганидан кейин АҚШ либерал-чекизмга таянган. СССР ўрнида Россия Федерацияси пайдо бўлди, Ельцин келди. Бу тизим ҳамма нарсани ўз ўрнига қўйган капитализмнинг ёввойи тўпланиши даври эканлиги тушунарли. Янада динамик, самаралироқ бошқарувчи керак эди, унга Владимир Путин айланди ва бунда Генри Киссинжернинг роли охирги ўринда эмас. Биз сиз билан бу ҳақда ҳам гаплашдик ва асосий эътибор либерал-чекизмга қаратилган эди. У кейинчалик Россия Федерацияси ҳудудида пайдо бўлган бўшлиқни, мафкуравий, сиёсий бўшлиқни тўлдириши керак эди.
Қандайдир англашилмовчиликка кўра, АҚШ Россия Федерациясининг, гўёки уч млн қисмга бўлинишидан манфаатдор, улар гўёки тушида ҳам Брянск вилояти, Татаристон, Якутия ва бошқа ҳамма Россиядан қандай ажралиб чиқаётганини кўради, деб ишонишади. Албатта, йўқ, бу биринчи навбатда Лубянка томонидан бошланган тоза блеф. Яқинда Давлат департаментининг таниқли амалдорларидан бири шундай деди: болалар, бу қандай аҳмоқлик, бу ҳудудларнинг бошида турадиган ўттизта тушунарсиз персонаж билан ишлагандан кўра шартли қилиб айтганда, либерал-чекизм билан, ёлғиз Путин билан алоқа қилиш осонроқ. Шунинг учун, бўлмағур нарсаларни гапириш керак эмас.
Ҳа шунақа. Америкаликлар учун бир одам билан, кўпинча ғайришуурий ҳаракат қиладиган Путин билан муносабатда бўлиш фойдалироқ, гарчи тез-тез уйқусизлик ҳолатига тушиб қолса ҳам, лекин шунга қарамай, уни тушуниш мумкин. Унинг психо-портрети, унинг ҳаракатлари, сиёсий ҳаракатлар ва бошқа ҳамма нарса озми-кўпми тушунарли. Уларнинг сони ўттизта бўлса, ҳар бири билан тушунишга ҳаракат қилинг, ҳар бири учун Давлат департаментида бўлим яратишга ҳаракат қилинг, шунингдек, ҳар бири билан учрашишингиз, ҳар бирини судлашингиз, бошингизни силашингиз керак ва керак бўлганда каллани калтак билан уриш, хўш, кимга керак?
Албатта, машҳур Рим империяси тезиси мавжуд бўлиб, у доимо тилга олинади: «divide et impera».  Аммо у Путин машҳур россиялик ҳуқуқшунос Плевакога таяниб айтганидек, «печенеглар ва қипчоқлар Россиянинг жасадини қийнаган»дай Рим империясининг жасадини қийнаган ваҳшийлар тўдалари билан ҳаёт-мамот кураши олиб борган Рим вазияти билан боғлиқ эмас. Гап шундаки, Туркия учун Сурия муаммоси, биринчи навбатда, курд муаммоси экзистенциал муаммо бўлиб, Патрушев ва бошқа ақлдан озган омма ҳозир ғийбат қилишни яхши кўрадилар. Усмонийлар империяси бўлингандан кейин собиқ давлатнинг улкан ҳудудлари ундан ташқарида қолган. Европа империялари - Франция, Буюк Британия, шу жумладан, албатта, Россия империяси, улар собиқ Усмоний халифалигининг қисмларини бўлиб, Франция ва Британия мандати остида Ироқ, Сурия, Иордания ва бошқалар каби турли хил тузилмаларни яратдилар.
Бу белгилнаган вақтда портлайдиган бомба, Сталин СССР таркибидаги республикаларни бўлиб, Кавказ ва Волгабўйида бўлгани каби том маънода "тирик" ҳудудларга бўлиниб, уларни бир-бирига тўқнаштириш ва назорат қилиш учун ишлатган стратегиясидир. Рим империяси ғоясига қайтсак, улар ваҳшийлар билан курашдилар ва ўшанда бу мантиқий эди. Ваҳшийлар уларнинг чегараларига ҳужум қилишди ва шунинг учун кучли постларни ушлаб туриш ва доимий равишда у ерда Галларни йўқ қилиш учун Цезарни ёки бошқа истеъдодли қўмондонни юбориш керак эди ва бу Август даврига келиб зўриқб қолган Рим империясидан жуда кўп куч ва воситаларни талаб қилди. Шунинг учун унинг ўрнига келган Октавиан Рим энди "Ara Pacis - Тинчлик қурбонгоҳи" эканлигини, империя уруш эмас, тинчлик олиб келишини эълон қилди. Римнинг улкан ҳудудларни назорат қилиш учун кучлари йўқ эди, улар ҳимоя қилиниши керак эди. Америкаликларда бундай муаммо йўқ. АҚШ бошқа қитъада жойлашган, гарчи у янги Рим ҳисобланса-да, шунинг учун бўлиб ташлаш ва ҳукмронлик қилиш муаммоси йўқ. Ҳозир у янада тўғриланган, янги усулда ва анча муваффақиятли ишламоқда.
Аммо Қўшма Штатлар дуч келаётган бир муаммо бор – биз доимо гапирадиган глобал тизим инқирози, ўтиш даври инқирози. У инерцияни, оғирликни ёки айтайлик, одамни пастга тортадиган инерцияни юзага келтирди, нисбатан айтганда, бир оёғи янги цивилизация йўлига, янги цивилизация ҳақиқатига, глобал воқеликка қадам қўйди, иккинчиси эса ҳали ҳам эски позицияларида. Бу сапёрларнинг севимли гапига ўхшайди: "бир оёғи бу ерда, иккинчиси у ерда". Бу ерда ҳам худди шундай - Америка Қўшма Штатлари тизими, биринчи навбатда, тизимларнинг етакчиси сифатида, ўзини ипга чўзилган вазиятга дучор қилди. Буюк Британия эса айнан мана шу тешикка кириб бормоқда, бу вақт давомида Традиционалистлар клубининг норасмий, ҳам сиёсий, ҳам мафкуравий, ташкилий етакчиларидан бири бўлиб, ҳар доим Қўшма Штатларнинг ортидан юрган ва қарийб 100 йил қанотларда кутган. У дунёдаги етакчиликни йўқотган пайтдан бошлаб энди бу имконият унга тақдим этилди.
Шунинг учун, содир бўлаётган кўп нарсалар, биринчи навбатда, инглизларга хизмат қилади ва биз инглизларнинг ушбу воқеага киришига ишонишимиз мумкин, улар АҚШга қарши чиқишади, албатта, очиқчасига эмас, балки аста-секин ўз ҳиссаларини қўшадилар. Туркия ҳозир жуда оғир иқтисодий вазиятда: инфляция, нархларнинг ошиши, энергия ташувчиларга қарамлик, чунки саноат ишлаб чиқариш ўсиб бормоқда ва у кўпроқ энергия ресурсларини талаб қилади. Сиз бу ерда бир нечта заводлар очишингиз мумкин, аммо агар сизда арзон энергия манбалари бўлмаса, унда бу заводлардан ҳеч қандай маъно йўқ, чунки бу ҳолда товарлар ва маҳсулотлар сизнинг рақобатчиларингизнинг ўхшаш ишлаб чиқаришларига қараганда анча қимматга тушади. Шу сабабли Туркия Путин билан нефт ва газ майдонида маневр қилмоқда. «Турецкий поток» қувури «Газпром» билан биргаликда яна ишга туширилди.
Европа Россия энергия ташувчиларни рад этади. Туркия эса бир томондан, ҳозир шундай қулай ҳолатда, иккинчи томондан, табиийки, бу лойиҳаларнинг барчаси катта сиёсий ва дипломатик сафарбарликни ва албатта моддий ресурсларни талаб қилади. Россия Туркиянинг жанубий Ўрта ер денгизида «Аккую» атом электр станциясини қурмоқда, бу минтақадаги энергиянинг 30 фоизини таъминлаши ва энергия харажатларини сезиларли даражада камайтириши керак ва зарур бўлган жуда кучли саноат тармоқларини яратишга имкон беради. Чунки Туркия нафақат сиёсий, балки саноат ва технологик модернизация йўллари ва рельсларида турибди. У «Байрактар»лар билан биринчи ўринга чиқди, лекин сиз улар билан урушда ёлғиз ғалаба қозонолмайсиз, гарчи Қорабоғ буни кўрсатган бўлсада. Қорабоғ Россия ва Украина ўртасидаги тўқнашув эмас, Озарбайжон-Туркия тандемининг яққол устунлиги шу ерда яққол кўриниб турарди.
Бу вақт давомида оддийгина бюджетларни, шу жумладан ҳарбий бюджетни арралаш билан шуғулланган Арманистон Франция, АҚШ ва, албатта, Москва, бу ҳолда улар ҳимоя қилишларига ишонди. Аммо маълум бўлишича, бу трекда уларни жуда маҳорат билан алдашган. Қорабоғ учун урушда мағлубиятга учраган Арманистонда кучли сиёсий инқироз мавжуд. Вазиятдан чиқиш йўллари кўп эмас. Ёки Москва ва Макронга таъзим қилиш, арманлар ҳаракат қилганидек, лекин Макрон ҳам, Путин ҳам сиёсий лузерлар, улар билан дўст бўлиш, сиёсий ёрдам сўраш, билсангиз, умидсиз иш.
Эрдўғон Арманистонга Қорабоғга бўлган барча даъволардан воз кечишни, мағлубиятни тан олишни, тинчлик битимини имзолашни ва уларнинг минтақавий иқтисодий маконига киришни, яъни Арманистон оддий Ҳамдўстликда бўладиган вазиятни яратишни таклиф қилди. Ва, албатта, 1915 йилда турклар томонидан содир этилган қирғин ҳақидаги бу аҳмоқона ва провокацион хабардан ва бу мифологиядан воз кечиш ва ниҳоят, арманлар Усмоний империясида яшаганидек, сиёсий маънода бирга яшашни. Охирги стримда Руслан Кутаев яхши гапирди, маълум бўлишича, арманларнинг Усмонийлар империяси даврида пуллари, хазина қоғозлари бўлган, яхши яшаган, бизнес қилган, халқи ҳокимиятнинг энг юқори поғонасида бўлган, кейин эса улар Усмонийлар империяси заифлашганда бу афсонани ўйлаб топишга қарор қилди ва кейин арманлар, бу заминда яшаган ношукур халқ сифатида, орқасига пичоқ уришга қарор қилдилар. Лекин ҳозир бу ахмоқона амбицияларидан воз кечиш ва охир-оқибат сиёсий маймун бўлишдан воз кечиш шарти билан шундай вазиятда турклар уларни кечиришга тайёр.
Шундай қилиб, Сурия ва Туркияга қайтадиган бўлсак, Эрдўғон, эҳтимол, Путинни Тал-Рифат ва Манбижга кириши ҳақида огоҳлантирди. У ерда Россия ҳарбийлари, "патруллар" бор бўлиб, улар у ерни тарк этиши эҳтимоли катта ва турклар бу ҳудудларни озод қилиши мумкин бўлади. Лекин энг муҳими, яъни қўшимча бонус – Ҳалабнинг озод этилиши ва Ҳалабга ҳеч нарса таҳдид солмайдиган вазият яратилишидир. Биз биламизки, Ҳалаб бир вақтнинг ўзида Буча, Ирпен ва Харков ва 94, 95, 99-йиллардаги Грознийдир. Рус ҳарбий учувчилари бу гўзал кўп миллионли шаҳарни ер юзидан йўқ қилиш учун бу йиллар давомида бомбардимон қилишни давом эттирди ва ҳеч қандай жазога тортилмади. Шу билан бирга, Украинада уларнинг бир нечтаси қўлга олингани, баъзилари уриб туширилгани ва ўлдирилганини биламиз. Улар Украинада ҳам худди шундай сиёсат юритишга қарор қилдилар, Сурияда муваффақиятга эришдик, Украинада ҳам муваффақиятга эришамиз деб ўйлашди.
Ахлоқий қиёфасини, ахлоқий хислатларини йўқотган одам манякка ўхшай бошлайди. Бу одамлар маньяклар эди, албатта, уларни бу ҳудудлардан олиб ташлаш керак, чунки улар ҳайвонларга ўхшайди - йиртқичлар, улар қонни ҳис қилиб, унга яна ва яна тўйинишни истаб қолади. Сурияда ва ундан олдин Чеченистонда ёвузлик қилган мародерлар ҳозир Украинада ҳам шундай қилишмоқда. Бу чегарадан ўтган одамлар, улар моҳиятан одам эмас, чунки у ерда ички тузилиш, руҳият ва бошқа ҳамма нарса бузилади, шунинг учун уни қайта тиклаб бўлмайди. Туркия бу муаммони экзистенциал равишда ҳал қилиши, хавфсизлик чегарасини 30 километр чуқурликка ўтказиши ва Туркия Республикасида бир неча миллион (5 дан 7 миллионгача) бўлган суриялик қочқинларни уйларига қайтариши керак. Бу катта муаммо, чунки Ливандан ташқари дунёнинг ҳеч бир давлати кўпроқ қабул қилмаган. Аммо Туркия суриялик қочқинларга ёрдам берганидек, Ливанга ҳам ёрдам беришга тайёр эди. Қизиқарли статистика. Йил давомида Туркияда суриялик қочқинлар жуфтлигида 700 минг бола туғилган. Туркия барча ижтимоий, тиббий шароитларни, давлат томонидан қўллаб-қувватлашни ва ҳоказоларни таъминлайди, аммо бу ҳозир маълум бир ички кескинликни келтириб чиқармоқда.
Эрдўғоннинг сиёсий рақиблари бундан фойдаланмоқда ва энди бу одамлар Ғарбнинг қўллаб-қувватлаши асносида танқидларини кучайтирдилар. Қўшма Штатлар уларни ҳар қандай йўл билан қўллаб-қувватламоқда. Масалан, " İYİ parti - Яхши партия" раҳбарининг сўнгги нутқида у Эрдўғоннинг Усмонийлар империясининг охирги халифаси Абдулҳамид билан бир хил даражадаги золим эканлигини айтди. Эрдўғон халифага қиёсланиш катта шараф эканини айтди. Бу одамлар Усмонийлар империясига алоқадор ҳамма нарсадан нафратланиб, халифа золим бўлиб, мамлакатни қулашига олиб келди, дейишади. Бу ерда улар ёлғон гапираётгани аниқ. Абдулҳамидни тахтдан ағдарган ёш турклар кейинчалик мамлакатнинг қулашига олиб келди.У мамлакатни модернизация қилиш учун етарлича малакали сиёсат олиб борди, шунчаки вақт ва имконият етарли бўлмади. Ёш турклар масон ташкилотлари, жумладан, Франко-Британия ташкилотларидан илҳомланган, аммо бу алоҳида масала.
Туркияда муҳожирларга қарши кун тартиби фаол тарғиб қилинмоқда, уни бошқа нарсалар қатори «Zafer partisi - Ғалаба партияси» раҳбари кўтарган, аммо у қандайдир тарзда тезда тўсиб қўйилган. Муайян қўзғалиш бор. Туркияда 2023 йилда сайловлар бўлиб ўтади ва мухолифат деб аталувчи олти партия ҳар томонлама тайёргарлик кўрмоқда, улар Эрдўғонни ағдариб, Туркияни нормал дунёвий йўлга қайтарамиз, деб даъво қилишмоқда. Уларнинг позицияси ва шиорлари жуда тушунарли - Туркияни расмий деисламлизация қилиш ва ўзининг йирик сиёсий лойиҳасидан маҳрум қилиш, бу жуда муҳим. Туркия ва Эрдўғаннинг чегаралари контурида ва умуман катта глобал кун тартибида эришган ютуқлари мумкин бўлди, чунки Эрдўған қандайдир тарзда ўз стратегиясига эга, бу сиёсий Исломдир. Унинг партияси – «Ак парти» бир вақтлар «Ихвон Ал-Муслимин — мусулмон биродарлар»дан чиққан, улар бу тушунчага риоя қилишган, улар шу йўлдан боришган.
Бу йўлда турли тўсиқлар ва қийинчиликлар пайдо бўлиши, режалаштирилган нарсани амалга ошириш ҳар доим ҳам мумкин эмаслиги ва Ленин айтганидек, "бир қадам олдинга икки қадам орқага" юришга тўғри келиши ва сафдошларнинг йўқотилиши бошқа масаладир. Биз Эрдўғонни ҳам, унинг сиёсатини ҳам идеаллаштирмаймиз, лекин шуни тушунишимиз керакки, ҳозир Ислом оламида Туркия барча муҳожир мусулмонларни қабул қиладиган ягона давлатдир. Нафақат мусулмонлар, балки золим Путин режимидан, Украинадаги урушдан қочганлар учун ҳам барча шароитларни яратиб бермоқда. Эрдўғон бир неча ой олдин сўзлаган нутқида Туркия муҳожирлар мамлакати эканлигини, пайғамбаримиз ҳам қийинчиликларни бошидан кечирганини ва Маккадан Мадинага қочишга мажбур бўлганини, Туркия шу муҳожирлар томонидан ҳам яратилганлигини, шунинг учун биз бу йўлдан қайтмаслигимизни айтган эди.
Ва бу хам ажойиб стратегиянинг бир қисми, чунки Америка хам, эсимиздаки, Кромвелнинг мағлубиятидан кейин Лондондан қочган пуританлар томонидан ташкил қилинган. Кромвел пуритан радикал эди. Сиёсий ва диний радикаллар Англиядан қочиб, у ерда эркин жамоалар, жамоатлар ташкил қилдилар, уларнинг баъзилари ҳали ҳам фаолият кўрсатади ва федерал ҳукуматга қарши чиқади. У ерда ҳали ҳам федерал ҳукумат протестант, пуритан диний жамоаларининг ваколатлари ва ҳуқуқларига ҳаддан ташқари кўп киришаётгани ва уни қандай қилиб башарасига солиш кераклиги ҳақида мунозаралар давом этмоқда. Ота-боболаримиз давлат эмас, мустақил жамоалар ташкил қилган, дейди улар. Томас Джеферссон айтганидек, Қўшма Штатлар мустақил ва ўзини-ўзи таъминлайдиган қуролланган одамлар, ўша мустақил радикал пуританлар томонидан ташкил этилган тузилмадир.
Туркияда ҳам тахминан худди шундай: жамоатлар бор - кавказ, мусулмон, туркий, европалик, албан ва бошқалар. Бу ҳақиқатан ҳам Эрдўғонни ҳимоя қилиш учун чиққан қудратли куч, 2015 йилдаги муваффақиятсиз давлат тўнтариши пайтида улар кўчаларга чиқишди, хавфсизлик кучларининг йўлини тўсди, кўчаларни тўсди, уларнинг кўпчилиги шаҳид бўлди, ислом бу ерда ўзини эркин ҳис қилишда давом этиши учун жон берди. Ислом дини очиқдан-очиқ тақиқланган, аёлларнинг барча маъмурий муассасаларга ҳижобда киришлари тақиқланган ҳарбий дунёвий диктатура замонлари қайтмаслиги учун жон берди.
1990-йиллар охирида синфдошларимдан беш нафари ўқишни битиргач, Туркияга жўнаб кетди. Ўша пайтда Туркияда ҳамма нарса қийин эди ва улардан бири менга маҳаллий имомлардан бири фатво берганини айтди, унга кўра қизларга парик кийишга рухсат берилган ва бу парик эрсай-ҳижоб сифатида қабул қилинди, чунки акс ҳолда уларга университетларга киришга рухсат берилмаган. Қизлар ҳижобни ечолмадилар ва узун, ноқулай, атайлаб қўпол шаклдаги париклар кийган. Шундай ўқишга мажбур бўлишган. Париклар сунъий эди ва тери деярли нафас олмасди.
Шундай пайтлар бўлганки, менга айтишларича, ҳарбий мактабларда махсус танлов ўтказилган (Совет давридагидек, КГБнинг биринчи бўлими ходимлари ғоявий тартиблаш, саралаш билан шуғулланишган). Шундай қилиб, бир неча болалар, ёш мусулмонлар ҳозирда шунчаки воқеликдан йироқ бўлиб кўринадиган сабабга кўра қувилган эди. Катта командирлари текширув ўтказиб, уларнинг шимини кўтарган ва уларнинг тиззасидаги туклари сингани ва оёқ кафти букиладиган жойда қавариқ борлигини кўрган, демак улар намоз ўқиб, доимий равишда оёқларини букишган ва бу ёриқлар ва қотган жойлар пайдо бўлган, шу тариқа улар мактабдан ҳайдалган. Аҳвол шу даражада эди, шунинг учун Туркия бу йўналишда узоқ, жиддий йўлни босиб ўтди.

Европанинг яксон қилиниши ва янги Реч Посполита

Туркия учун Ҳалабни қайтариш жуда муҳим, бунга Ҳайдар жамол (роҳимаҳуллоҳ) ҳам эътибор қаратган эди. Ҳалаб Анқара учун, Туркия учун, худди шу нарса ҳозир Қрим Москва учун, Тайван Хитой учун, Кашмир Ҳиндистон ва Покистон учун бўлгани каби аҳамиятга эга. Зўрлик билан тортиб олинган ҳудуднинг бир қисми, у нафақат ўзининг тарихий қисми, балки ўзига хос пульсация нуқтаси бўлиб, гўёки ундан маъно вулқон каби оқиб чиқади. Масалан, Путин Россиянинг чўқинтирилиши Қримдан бошланган ва шунинг учун бу фақат геосиёсий забт этиш ёки тарихий «камбэк» масаласи эмас, бу чуқурроқ, муҳимроқ масала, деган маънони беришга ҳаракат қилди.
Биз Хитой Тайвань масаласидан қандай безовта бўлаётганини кўряпмиз. Яъни, бу нуқталар муҳимлигини хамма тушунтиради. Кеча қизикарли бир ўхшатиш хаёлимга келди, лекин ўша давлатлар, биринчи навбатда, Туркия, Хитой, Россия, Эрон учинчи даражали давлатлар бўлиб, ўзининг геосиёсий, тарихи мавқеини иккинчи даражали давлат даражасига кўтариш ниятида. Сиз бу концепцияни биласиз. Уларнинг, албатта, қоронғи бир эгизак мамлакати бор. У катталиги ва куч жиҳатидан кичик, улар унга бошланғич муносабатда бўлади: кимдир оталарча, кимдир эса ўгай ўғлига нисбатан золим ўгай отага ўхшаб.
Хитой учун, бу албатта, Шимолий Корея, Мьянма, Вьетнамнинг бир қисми. Туркия учун бу Суриянинг бир қисми, айнан Ҳалаб, бу, албатта, Озарбайжон, булар оталик муносабатлари. Эрон ҳам Озарбайжонга шундай қарайди ва бу бизнинг ҳудудларимиз, уларни қайтариш керак, дейди. Россия ҳам Украинага худди шундай қарайди ва бу маънода жиҳатдан энг хунуги. Масалан, Туркия Озарбайжонга Қорабоғни қайтаришда ёрдам берган ва ҳозир ҳам ёрдам бермоқда. Яқинда Озарбайжон давлат суверенитетининг яна бир йиллигини нишонлади ва Эрдўғон у ерга борди. Улар ўзлари амал қилган "бир халқ – икки давлат" концепсияцини ҳаётга татбиқ этмоқда. Биз бу форматда қандай қилиб бирга яшаш мумкинлигини кўрамиз.
Россия буни баъзи ташқи сиёсат шароитлари туфайли эмас, балки ақлан бошқа йўл билан қила олмагани учун бундай қила олмайди. У дўст бўла олмайди, Россия дўстлашмайди, у доимо талаб қилади.Бир неча йил олдин биз Туркиянинг Европа қориности қисми билан муаммони қандай ҳал қилгани, Ўрта Ер денгизидаги сиёсий таъсирини оширганини муҳокама қилган эдик. Шу сабабли у Греция, Исроил ва Италия билан «клинч» ҳолатида эди. Англия Грецияга ёрдам берганида жуда мураккаб вазият бор эди. Инглизлар шунчалик аҳмоқки, улар барча тухумларини битта саватга солиб қўйишади деб ўйламаслик керак, албатта.
Туркия бу вазиятдан етарлича муносиб чиқди, бу муаммони ҳал қилди. Ўрта Ер денгизи нафақат стратегик ҳудуд, умуман Европанинг жанубини кўтарадиган сув зонаси, Европанинг тарихий коллектив онгсизлиги мавжуд бўлган жойдир. Европа ўша ердан бошланган, юнон мифологиясига кўра, Зевс томонидан ўғирлаб кетилган. "Европа" - Финикия тилидан "қуёш ботиши", "ғарб" деб таржима қилинган. Туркия бу маконнинг калитларига эга бўлиш учун у ерга кирган, бу жуда нозик психологик ўйин, жуда тўғри. Гарчи ўша пайтда оддий сиёсий ва ҳарбий таҳлилчи нуқтаи назаридан, - хўп, нега Туркия бунчалик кўп куч сарфлаяпти деган савол туғилган бўлса-да. У ерда бир нечта давлат билан «клинч» ҳолатига киришиш бефойда, ютқазиш эҳтимоли ҳам катта. Шундай ҳис-туйғулар ҳукмронлик қилган.
Эслатиб ўтамиз, Исроил ўшанда газ конини топгани ҳақида эълон қилган ва бу шельфни "Левиафан" деб атаган, бу эса рамзлар ўйинидир. Бу ерда Левиафан ҳақида эмас, балки Лотана ҳақида аниқроқ, Тавротдан кўра, аниқроқ айтилган. Кейин у Левиафанга транскрипция қилинди, кўпроқ юнонлашди. Туркия курдларни фаол ва ошкора қўллаб-қувватламаслиги учун Исроилнинг қўлларини қучоғига боғлай олди. Маълумки, РПКга шунчаки Моссад агентлари кириб келган. Шунинг учун Туркия энди Исроил малайларини қандайдир йўл билан боғлаш ва уларнинг орқага қайтишига йўл қўймаслик учун дипломатик ҳаракатлар қилишга мажбур бўлмоқда.
Лондон ва Анқара ўртасидаги муносабатларга қайтадиган бўлсак, шуни ёдда тутиш керакки, Буюк Британия ҳозирда, Украина Россия билан можарода қўллаб-қувватлаган ҳолатда, фаол равишда ёқиб олган форсаж умумий конфигурацияни сезадиган даражада ўзгартиради. Чунки бундан 2-3 йил олдин ҳам, бу воқеаларнинг барчасидан олдин, Брекзитдан олдин Шарқий Европа у ёки бу тарзда ўзгаришини айтган едик. Уч денгизни – Болтиқ денгизи, Қора денгизва Ўрта ер денгизини боғлайдиган вертикал ўқ ҳосил бўлади. Мен Германия ушбу лойиҳага қўшила олади деб тахмин қилгандим.
Аммо энди мен Шольц шунчаки Қўшма Штатларнинг таъсир агенти эканлигига кўпроқ ишонишга мойилман, чунки у қилаётган ишлар - Германияни нолга туширишдир. У немис сиёсатини, немис меросини карикатура қилди ва немислар истиқболини ерга урди. Яъни, Шольц Германияни тор фикрлилар ботқоғига тушириш чизиғини давом эттирди. Тор фикрлилар тарих яратмайди. Буржуазияни тарбиялаш ва шу билан бирга қандайдир гегемонизмга даъво қилиш мумкин эмас. Мен қадимги юнонча вариантдаги гегемонизмни назарда тутяпман. Бу концепция қадимги юнон қутблари мавзусидан келиб чиқади, қачонки тенг кучлилардан кимдир етакчилик юкини ўз зиммасига олади, деб ишонилган. Турли вақтларда Афина ва Спарта шундай бўлган. Бошқа барча шартлар бир хил бўлганда, улардан бири етакчилик вазифасини ўз зиммасига олган.
Германия Европа Иттифоқи орқали Европа гегемони ролини ўз зиммасига олди. Лекин эплай олмади, қулади. Инқироз - бу ўз сиёсий субъектлигини, иродасини ва лойиҳасини намойиш етишингиз керак бўлган пайт. Аммо маълум бўлишича, Берлинда бундай нарсалар йўқ ва Шольц Германиянинг ботқоққа чуқурроқ шўнғиш учун ҳамма нарсани қилмоқда. У шунчаки "ҳа, биз Украинани қурол етказиб берамиз", деб эълон қилади ва бир мунча вақт ўтгач, бу мумкин эмаслигини айтади! Хўш, бир эмас, икки эмас, уч-тўрт марта ўз оёғига болта уриш мумкинми?!
Путин ўз режимининг гибридлигини кўрсатиб, қилаётган ишларини Германия такрорлай олмайди. Бундай бўлмайди. Германия бу маънода яхлитоқ давлатдир. Россия бу битта ҳудуд эмас. Россия бўлаклардан йиғилган, бу заифларнинг бошқаруви остида заифларнинг шаклланиши. Германиядаги ҳукумат - бошқа ички маҳсулотдир ва Меркель хоним бу парадоксни қандайдир тарзда юмшатишга ҳаракат қилди. Аммо кейин у кетди, тўғридан-тўғри Путиннинг эмас, балки Вашингтоннинг одами бўлган шахс келди, чунки Вашингтон Европани вайронага айлантиришдан манфаатдор ва ҳеч ким Щольц каби Европани вайрон қилишга уринмайди.
Лекин масхарабоз Макрон ҳам ёддан чиқмаслиги керак, албатта. У Шольцдан ҳам кўпроқ жалб қилинган. Европа Иттифоқининг прототипи сифатида 1950 йилда "Европа кўмир ва пўлат иттифоқи" форматида яратилганидек, Европа Иттифоқининг прототипи сифатида, Валери Жискар д’Эстен ўйлаганидек, Европа энди мавжуд эмас. Сиёсий жиҳатдан у иккига бўлинган. Шарқий Европанинг ҳозир Россияга қарши бўлган қисми: Польша, Литва, Латвия ва Эстония, Украина ва Туркия истаймизми ёки йўқми, лекин бу янги Европа. У "қария Европа" га қарши. Янги дунё – Америка мавжудлиги сабабли Европа шундай номланишини биласиз, албатта. Классик Ғарбий Европа мавжуд ва янги Европа энди бизнинг кўз ўнгимизда шаклланмоқда.
Унга шубҳа билан муносабатда бўлишди, кулишди, унинг фикрини ҳисобга олишмади. Польша аввалбошдан АҚШ билан иттифоқ тузиш орқали Германияга қарши чиқди. Аммо энди у қайта қурилмоқда. Чунки у Россия ва Вашингтоннинг суст позицияси тимсолида ўзига тўғридан-тўғри таҳдидни кўрмоқда. Шунга қарамай, бизнинг эфирларимизни кўтариш ва Янги Речь Посполитая қайта тикланадиган соат узоқ бўлмаслигини айтганимизга ишонч ҳосил қилиш кифоя. Болтиқбўйи мамлакатлари, Пруссия, Беларусия ва Украинанинг бир қисми ҳудудида ташкил топган Рицар орденлари иттифоқи ўзининг тарихий циклини такрорлаши мумкин.
Речь Посполитая нима? Бу ном «республика», «умумий иш» деб таржима қилинади. Мана уларда золимликка қарши курашиш умумий сиёсий ишдир. Бурда ранг-биранги этник таркиб, турли хил таркибий қисмлар, ўзига хосликлар ва бошқалар мавжуд, аммо парчаланиш таҳдиди олдида бу фарқлар ва ихтилофларнинг барчаси иккинчи даражали бўлиб қолади.
«Рус дунёси» бу ҳеч қанақасига рус дунёси эмас. Бу гибрид Путин зулмат келади, у рад қилиниши керак, фақат "умумий иш", сиёсий лойиҳа бунга қарши чиқиши мумкин.
Америка Қўшма Штатлари энди бироз саросимага тушди, чунки уни мағлубиятга учраган Европадан янги ва шафқатсиз, жасурроқ, янги ва ҳаракатчанроқ бир нарса пайдо бўлиши қизиқтирмайди. Вашингтон Украинага 500 километргача учадиган залп билан ракета отиш мосламаларини ўтказишга тўсқинлик қилгани ҳақида маълумот бор эди. Расмий сабаб: Украина Россия ҳудудини бомбардимон қилишни бошлаши мумкин. Байден бу ерда қўлидан келганини қилди. У Макрон Зеленскийга таклиф қилган ишни - Путиннинг юзини сақлаб қолиш учун ҳаракат қилмоқда.

РУСЛАН АЙСИН
Абу Муслим таржимаси