Мана, 21 апрелдан буён шунча кун ўтдики, жаҳон ОАВ Шимолий Кореянинг олий раҳбари Ким Чен Ин солиғи ҳолати ёки ҳатто ўлими ҳақида жуда кўп ёзмоқда. Бу масалада хилма-хил, кўпинча бир-бирини инкор қиладиган маълумотлар одамни ҳайрон қолдиради.
Шимолий Корея раҳбари билан содир бўлган деб айтилаётган вариантлар жуда фарқ қилади. Хусусан, хабар қилинишича: унинг қўриқчиларидан бирида коронавирус топилгани сабабли қаттиқ изоляцияда бўлган; муваффақиятсиз операциядан сўнг у ўзини ёмон ҳис қилди ва комага тушиб қолди; ўзининг Вонсан қароргоҳида бўлиб, вақтини денгиз бўйлаб сокин сайрларда ўтказди; кореялик шифокор хато қилишган Ким Чен Инни ўлдирган ёки уни комага тушириб қўйганидан саккиз (!) дақиқа ўтгач, Пекин томонидан юборилган хитойлик шифокорлар операция хонасига кириб келган. Ва, албатта, маршал бу фоний дунёни тарк этгани ҳақида мунтазам миш-мишлар пайдо бўлди.
Инфовирус қамали
Буларнинг барчаси Шимолий Кореяда ғайриоддий бир нарса юз бераётганидан далолат беради, аммо нима бўлаётганини ҳеч ким, ҳар ҳолда, Шимолий Кореянинг юқори мартабали мулозимлари ва эҳтимол, баъзи хорижий разведкачиларнинг тор доирасини истисно қилганда, билмайди.
Бу ажабланарли эмас, гарчи Шимолий Кореяга алоқаси бўлмаган одамларнинг аксарияти ташқи дунё бу мамлакатда содир бўлаётган воқеалар тўғрисида - аниқроғи, умуман бу мамлакатда эмас, балки унинг ҳокимият коридорларида нима бўлаётганидан хабарлари йўқ. Юқори сиёсий раҳбарлик ҳақида қанчалик кам маълумотга эга бўлишларини доимий равишда англамайдилар.
Биринчидан, Шимолий Корея ҳар доим қатъий махфийлик режими билан ажралиб турарди. Бошқа мамлакатларда (жумладан, демократия у қадар кучли бўлмаган мамлакатларда ҳам) исталган газетанинг исталган сонида осонлик билан топиш мумкин бўлган автопарк ҳажми, иш ҳақи, озиқ-овқат паёклари миқдори ва бошқа жуда кўп оддий маълумотлар махфий саналади.
Иккинчидан, Ким оиласи ва унинг атрофидагилар шахсий ҳаёти, соғлиғи билан боғлиқ ҳамма нарса Шимолий Кореяда муҳим давлат сири бўлиб келган.
Учинчидан, Шимолий Кореяда бўлиб турган чет элликлар мана неча ўн йилликлар маҳаллий аҳолидан назоратсиз алоқалардан узиб қўйилган. Баъзи истиснолардан ташқари, Шимолий Кореяликлар ва чет элликлар ўртасида ярим асрдан кўпроқ вақт давомида ҳар қандай алоқа фақат Шимолий Кореянинг ваколатли органларининг рухсати билан амалга оширилиши мумкин бўлиб келмоқда
Бу шуни англатадики, бундай алоқа пайтида Шимолий Корея фуқароси илгари тасдиқланган сценарийга тўлиқ амал қилади ва фақат рухсат этилган нутқлар билан чиқади – лекин доим ҳам шундай эмас. Шунга қарамай, бундай алоқаларда эркинлик даражаси жуда паст.
Шимолий кореяликлар сўнгги 25 йил ичида Шимолий Кореянинг дунё учун асосий дарчасига айланган учинчи мамлакатларда, биринчи навбатда, Хитойда чет элликлар билан нисбатан эркин гаплашишади. Айнан Хитойда чет эллик (биринчи навбатда япон ва жанубий кореялик, баъзан ғарблик) журналистлар, дипломатлар, разведкачилар ва илмий ходимлар Хитойга бирон бир сабаб билан келган, баъзиларини улар узоқ йиллар давомида танишган Шимолий кореяликлар билан у ёки бу даражада эркин учрашиш учун имкониятга эга бўлишади.
Албатта, бу алоқалар ҳам мутлақо эркин ва назорат қилинмайдиган даражада эмас - кўпинча Шимолий Корея расмийлари (ёки бошқа манфаатдор томонлар) улардан нотўғри маълумот тарқатиш учун фойдаланадилар. Баъзи ҳолларда, Шимолий кореяликларнинг ўзлари, чет элликлар билан суҳбатлашганда, уларга шов-шувли, аммо ҳақиқатга ҳеч қандай алоқаси бўлмаган нарсаларни айтиб беришлари мумкин.
Шунга қарамай, умуман олганда, сўнгги 20 йил ичида ушбу тизим ишлади. У, шубҳасиз, жуда катта миқдордаги шов-шувли маълумотлар ва ёлғон хабарларни келтириб чиқарди. Аммо бундай Хитой каналлари орқали Шимолий Корея ҳақидаги кейинчалик тасдиқланган деярли барча маълумотлар, масалан, Ким Чен Иннинг мамлакат раҳбари этиб тайинланиши, иқтисодий ислоҳотлар ва бошқа маълумотлар олинган.
Бироқ, сўнгги ойларда, ҳатто унчалик ишончли бўлмаган ушбу канал ҳам ёпиб қўйилди ва бу Ким Чен Иннинг соғлиғи билан ҳеч қандай алоқаси бўлмаган сабабларга кўра содир бўлди. Шимолий Корея дунёда биринчи бўлиб Хитойда коронавирус эпидемиясига қарши чоралар кўрди.
Февраль ойининг бошида Шимолий Корея Хитой билан чегарасини ёпиб қўйди ва ҳатто кўплаб контрабандачилар ҳам чегарадан камроқ ўта бошладилар, Хитойга етиб борганларида жуда эҳтиёткор бўлишди. Бундан ташқари, Хитойдаги чет элликлар, мамлакатнинг барча аҳолиси сингари, эпидемия сабабли жиддий чекловларга дуч келишмоқда ва ҳозирда шимоли-шарқий Хитойга бориш жуда қийин.
Оммавий ахборот воситаларида мавжуд бўлган маълумотлар қарама-қаршилиги айнан шу билан изоҳланади. Барча қизиққан одамлар Шимолий Кореяда ғайриоддий бир нарса юз бераётганини, бу ноодатийлик Ким Чен Ин ва унинг соғлиғи билан бевосита боғлиқлигини кўришади. Аммо ҳаттоки Шимолий Кореядан келган миш-мишлар ҳозир ташқи дунёга этиб бормаяпти, шунинг учун ОАВ вакиллари ва қолган бир нечта манбалар вазиятни тушунтириш бўйича ўз вариантларини таклиф қилишмоқда. Фараз ва гумонлардан иборат бўлган бу изоҳлар янгиликларга айланади.
Версиялар ва прецедентлар
Шимолий Кореяда ғайриоддий вокеалар юз бермоқда, деган ишонч парадоксал равишда Шимолий Кореянинг расмий матбуотига асосланади. Ҳозир Шимолий Корея оммавий ахборот воситалари, агар идеал бўлмаса ҳам, аммо Ким Чен Ин атрофида содир бўлаётган воқеалар ҳақида энг ишончли маълумот манбасига айланди.
12 апрелдан кейин Шимолий Корея газеталарининг олд саҳифаларида ҳар доим жуда кўп жой эгаллаган Ким Чен Иннинг фаолияти ҳақида хабарлар ва репортажлар тўсатдан йўқолди.
Албатта, Шимолий Корея матбуоти аввалгидек, энг яхши раҳбарни ёдга олмоқда ва ўқувчиларига ўзининг беқиёс донолиги ва ажойиб буюклиги, шунингдек, сайёрамизнинг тараққийпарвар халқлари унга бўлган муҳаббат ҳақида айтиб бермоқда. Шунга қарамай, 11 апрелдан кейин Ким Чен Ин Пхеньянда бўлиб ўтган Сиёсий бюронинг кенгайтирилган йиғилишида қатнашганидан кейин раҳбар билан боғлиқ бирон бир воқеа ҳақида хабарлар бўлмаган. Унинг янги фотосуратлари кўринмади.
Аслида, Ким Чен Ин ҳам одам ва у ҳам бир неча кунга бирон сабабга кўра йўқолиши мумкин. Аммо Ким Чен Иннинг Қуёш кунига - 15 апрел - Буюк Доҳий ва Миллат Қуёши Ким Ир Сеннинг туғилган куни Шимолий Кореяда шундай ажойиб тарзда аталади - бағишланган тантаналарда иштирок этмагани истисно бўлди. Шимолий Кореядаги тантаналарда иштирок этиш ҳар доим мамлакатнинг барча раҳбарлари учун мажбурий бўлган.
Бундан ташқари, Шимолий Корея матбуоти расмий маросимнинг Шимолий Кореянинг амалдаги раҳбари номидан раҳбарнинг ҳайкалига гулчамбар қўйиш каби муҳим элементи ҳақида хабар бермади.
12 апрелдан кейин Ким Чен Ин фақат икки маротаба пайдо бўлди ва ҳар икки сафар унинг пайдо бўлиши юзага келган ноаниқликни йўқ қилиш учун жуда виртуал эди. Бир марта унинг номидан Сурия Президенти Башар Асадга қисқа табрик телеграммаси юборилган. Яна бир сафар, у Калма курорти қурувчиларига ёзган табрик телеграммаси газеталарда пайдо бўлди. Ҳеч ким бундай табрик телеграммаларини муаммосиз сохталаштириш мумкинлигига шубҳа қилмайди.
Шуниси эътиборга лойиқки, Ким Чен Иннинг фаолияти билан боғлиқ бирон-бир фотосурат ёки видео материаллар Шимолий Корея матбуотида, унинг йўқолиши билан боғлиқ миш-мишлар кўплигига қарамай, ҳозир ҳам пайдо бўлмаяпти.
Аслида, агар Шимолий Корея раҳбарияти бу миш-мишларни йўқ қилишни хоҳласа ва Ким Чен Ин мақбул келадиган жисмоний ҳолатда бўлса, унда омма энг яхши раҳбарни кўриши мумкин бўлган ҳар қандай қисқа репортажни ташкил қилиш учун ҳеч қандай кийинчилик туғдирмаган бўлар эди. Бироқ, бу амалга оширилмади.
Ушбу сукунатни турли йўллар билан изоҳлаш мумкин. Умуман олганда, Ким Чен Ин ҳақиқатан ҳам жиддий тиббий муаммоларга дуч келган бўлиши мумкин ва эҳтимолдан холи эмас, айниқса ҳаддан ташқари кўп овқатланиш ва чекишга мойиллиги аниқ кўзга ташланиб тургани учун. Яқинда чет эл раҳбарлари билан учрашувларда у жуда оғир, яқкол нафас қисилиши билан ҳаракат қилганди.
Бундай ҳолда, Шимолий Корея раҳбарияти унинг соғайишини кутаётгани аниқ ва агар Ким Чен Ин, масалан, касалхонада оғир аҳволда бўлса, уни кўрсата олмайди.
Иккинчидан, Ким Чен Иннинг рўй бераётган шов-шувларга жавоб бермаслик истаги сукут сақлашнинг яна бир сабаби бўлиши мумкин. У Вонсан шаҳридаги севимли қароргоҳига бориб, у ерда дам олиб, барча ОАВ хабарларига эътибор бермай қўйган. Ким Чен Иннинг аслида Вонсан ёки унинг яқинида жойлашганлиги, сунъий йўлдошдан олинган тасвирга кўра, унинг зирҳли поезди айнан шу ерда эканлиги билан тасдиқланади.
Ва ниҳоят, Ким Чен Иннинг ташқи дунё ва Шимолий Корея элитаси унинг ўлими ёки жиддий касаллиги ҳақидаги хабарларга қандай муносабатда бўлишини текшириш эҳтимолини бутунлай инкор этиб бўлмайди. Бундай текширувни бобоси - унинг туғилган кунида у умуман бўлмаган Ким Чен Ин ҳам ўтказган эди.
1986 йилда Жанубий Кореяга хабарлар етказадиган Шимолий Кореянинг радиокарнайлари Ким Ир Сеннинг кутилмаганда вафот этгани ҳақида хабар тарқатишди, аммо у тирик эди ва кўп ўтмасдан Мўғулистон делегацияси билан учрашди. Ўша пайтда аниқ нима содир бўлганлиги ҳозирча номаълум, аммо 1986 йилдаги воқеалар учун раҳбарнинг кимнингдир содиқлиги ва адекватлигини синаб кўришга қарор қилгани аниқ.
Натижада, ташқи кузатувчилар Шимолий Кореяга нисбатан тез-тез дуч келадиган вазиятга тушиб қолишмоқда: юқори сиёсат тўғрисида нисбатан ишончли маълумотларни фақат Шимолий Кореянинг расмий ҳужжатлари таҳлилидан олиш мумкин. Вахоланки, ушбу ҳужжатлар шубҳасиз тўлиқ эмаслиги ва кўпинча нотўғри маълумотлар тарқатиши олдиндан маълум.
Ҳозирги инқироз яқин орада тугаши мумкин, шунда биз Ким Чен Инни тирик ва соғ-саломат кўрамиз (эҳтимол, озган ҳолда) ёки унинг бошига тушган баъзи жиддий муаммолар ҳақида расмий ҳисоботни ўқиймиз. Аммо раҳбарнинг йўқлиги етарлича узоқ вақтга чўзилиши мумкинлигини ҳам инкор этиб бўлмайди. Охир-оқибат, бундай ҳолатлар аввал ҳам бўлган: 2014 йилнинг кузида Ким Чен Ин 40 кун йўқолиб қолди ва кейинчалик кучли оқсоқланган ҳолда пайдо бўлди.
Нима бўлганда ҳам, ташқи кузатувчилар ҳозир ўзини хотиржам тутишлари керак. Оммавий ахборот воситалари баландпарвоз ва умуман асосланмаган хабарлар орқали очко ишлаб топиш ва реклама берувчиларни жалб қилишга ҳаракат қилишлари аниқ. Аммо ҳақиқий вазият уларга қизиқарли ёки муҳим бўлганлар шуни тушуниш керак: ҳозирда ягона ишончли маълумот манбаи - Шимолий Корея матбуотидир.
Ким Чен Инни тўсатдан ўраб олган зич туман яна бир неча ҳафта ёки ҳатто ойлар давомида тарқалиб кетмаслиги мумкин. Шу сабабли, Пхеньян янгиликларидан ҳаддан ташқари ташвишланмаслик оқилона бўларди. Агар бу янгилик ҳақиқатан ҳам жиддий бўлса, унда улар муқаррар равишда «Нодон Синмун»да ёзилади.
