16 майдан бери украиналик ҳарбийлар у ерда кўп ҳафталардан бери мудофаани ушлаб турган Мариуполдаги "Азовстал" заводидан чиқиб келяпти. Уларнинг аксарияти Украинада қаҳрамонлар шон-шуҳратига эга бўлган «Азов» полкининг жангчилари бўлиб, рус тарғиботида "нацистлар" ва "радикаллар" сифатида тақдим этилган, уларга қарши кураш уруш учун баҳона бўлган. Украина ҳукумати қутқарув операцияси давом этаётганини айтса, Россияда ва ўзини-ўзи мустақил деб эълон қилган ДХРда жамоатчилик нотиқлари трибуал ва ўлим жазоси эҳтимоли ҳақида тахмин қилмоқда.
«Азовстал»ни тарк этган одамлар қаерда?
Украина қўшинларининг заводни тарк этиши ҳақидаги илк хабарларда ярадорлар Новоазовск шаҳридаги касалхонага, қолганлари эса Еленовка қишлоғига олиб кетилаётгани айтилган (ҳар икки аҳоли пункти ҳам ўзини-ўзи мустақил деб эълон қилган ДХР назорати остида). Россия Мудофаа вазирлиги чоршанба куни Новоазовск касалхонасидан тўшакда ётган эркаклар акс етган видеони эълон қилди. Улардан баъзилари тиббий ёрдам ва озиқ-овқат олишларини ва ҳеч қандай шикоятлари йўқлигини айтишади.
Пайшанба куни Мудофаа вазирлиги яна бир видеони тарқатди - "Таслим бўлган Азов миллатчи бўлинмаси жангарилари қамоқда сақлаш шароитлари ҳақида гапириб беришди". Унда икки қаватли каравотлар зич жойлашган, эркаклар билан тўла хона кўрсатилган; баъзилар камерада қамоқда сақлашнинг яхши шароитлари ва ўзларига нисбатан тўғри муносабат ҳақида гапиришади. Видео қаерда суратга олингани аниқ айтилмаган; ТАСС агентлиги бу Еленовкада деб даъво қилмоқда. Айни вақтда видеода ярадорлар ҳам худди шу қамоқхонада экани айтилади.
ОАВ маълумотларига кўра, Еленовкада ҳарбийлар собиқ ахлоқ тузатиш колониясида сақланмоқда. Мариупол расмийлари аввалроқ россияпараст кучлар "фильтрдан" ўтмаганларни у ерга жўнатаётгани ва колония гўёки гавжум экани ҳақида айтган эди.
17-18 май кунлари Россия оммавий ахборот воситаларида "Азов" жангчилари Ростов вилоятидаги тергов ҳибсхонасига юборилгани ҳақида норасмий маълумотлар пайдо бўлди. RT мухбири Валентин Горшениннинг айтишича, улар Ростов-Дондаги 1-сонли тергов изоляторига жўнатилган, 161.ru еса манбага таяниб, 89 киши Таганрогга олиб кетилган, эҳтимол у ердан "улар" кейинчалик тарқатилишини айтади.
"Азов" жангарилари ва бошқа украиналик ҳарбийларнинг тергов изоляторига жойлаштирилгани ҳақида ҳозирча расмий маълумотлар йўқ, бироқ аввалроқ Россия қўшинлари томонидан асирга олинган ҳарбий ва тинч украиналиклар Россиянинг чегарадош ҳудудларида тергов изоляторига жойлаштирилгани ҳақида бир неча бор хабар берилган эди (бу ерда шундай ҳолатлардан бири).
Россия Мудофаа вазирлиги маълумотларига кўра, 16 майдан бери «Азовстал»да бўлган 1700 дан ортиқ украиналик аскар таслим бўлган — биринчи куни 250 дан ортиқ, иккинчи куни 700 га яқин, учинчи куни эса 770 дан ортиқ.
Россия ва ДХРдаги «Азов» жангчиларининг келажаги ҳақида нима дейишади?
17 май куни Давлат Думаси «Азовстал»дан таслим бўлган ҳарбий хизматчиларни алмаштиришни тақиқлаш масаласини кўтарди (Украина Қуролли Кучлари Бош штаби уларни алмашиш нияти ҳақида гапирди). Депутат Анатолий Вассерман "нацист жиноятчиларини алмашишни тақиқловчи резолюция ёки ҳатто қонунни қабул қилишни" таклиф қилди. Уни палата спикери Вячеслав Володин қўллаб-қувватлаб, "нацист жиноятчиларни алмаштириб бўлмайди" ва гап суд қилиниши керак бўлган "ҳарбий жиноятчилар" ҳақида кетаётганини айтди.
Депутатлар "нацист жиноятчилар"ни айирбошлашни тақиқлаш тўғрисидаги резолюция лойиҳасини кўриб чиқишни 18 майга белгиладилар (бу ҳужжатнинг юридик кучи қандай бўлиши номаълум), аммо бу амалга ошмади.
Шу куни Россиянинг музокаралар делегацияси таркибига кирувчи депутат Леонид Слуцкий "Россияда ўлим жазосини қўллашга мораторийдан истисно қилишни ва судга олий жазони қўллаш имкониятини кўриб чиқиш ҳуқуқини беришни таклиф қилди". Senator Andrey Клишас ҳам худди шундай фикрда гапириб, Ўлим жазосига Россия мораторийси қўлланилмайдиган ДХР ва ЛХРда "Азовлик неонацистлар" устидан суд жараёнини ўтказишга чақирган сенатор Андрей Клишас ҳам шунга ўхшаш маънода гапирди. ДХР раҳбари Денис Пушилиннинг айтишича, "ҳарбий жиноятчилар" ва "нацистлар" тақдирини суд ёки "халқаро трибунал" ҳал қилиши керак.
Бундан ташқари, Россия Федерацияси Бош прокуратураси Олий суддан «Азов»ни террорчи ташкилот деб тан олишни ва унинг Россиядаги фаолиятини тақиқлашни сўради.
Украинадаги Украина ҳарбийларининг келажаги ҳақида нима дейишяпти?
Украина расмийлари ҳарбийларнинг «Азовстал»дан олиб чиқиб кетилишини "қутқарув операцияси" деб атамоқда – "таслим бўлиш" сўзларини ишлатадиган Россия расмийлари ва ҳарбийлардан фарқли ўлароқ. Шу билан бирга, ҳарбийлар «Азовстал»ни оммавий равишда тарк эта бошлаган пайтдан бошлаб, Украина расмийлари вакиллари ўз баёнотларида эҳтиёткор бўлишди.
Мавжуд маълумотлардан маълум бўлишича, Киев уларни алмашиш натижасида озод қилишни кутмоқда: Мудофаа вазири ўринбосари Анна Маляр, хусусан, "операция ушбу шахслар Украина назорати остидаги ҳудудга қайтарилгунига қадар амалга оширилади", ва бўлаётган воқеаларни "ягона чиқиш йўли" деб атади. Президент Зеленский бу иш "нозиклик ва вақт талаб қилади" деди ва "Украинага тирик қаҳрамонлар керак"лигини таъкидлади.
18 май куни кечқурун Анна Маляр украиналикларни Россия расмийлари вакилларининг сўзларини "ташвиқот эффекти ва Россиянинг ички истеъмоли учун ташвиқот мақсадига қаратилган сиёсий баёнотлар" сифатида қабул қилишга чақирди.
"Ҳамма ҳеч бўлмаганда қандайдир маълумотни билишни исташини тушунаман, аммо қутқарув операцияси давом этмоқда. <...> Иккинчидан, музокаралар давом этмоқда, чунки қутқарув операциясининг ўзи бир неча қийин босқичлардан иборат. Бу жараён жуда сезгир. Биз оммага эълон қиладиган ҳар қандай маълумот жараённинг ўзига ҳам, ҳимоячиларимизга ҳам зарар етказиши мумкин", деди у.
