Россиялик ҳуқуқ ҳимоячилари Россиянинг Суриядаги ҳарбий амалиёти ҳақида ҳисобот тайёрлади. Улар Россиянинг Асадни қўллаб-қувватлаши, бомбалар ва кимёвий ҳужумлар ҳақида гапириб бердилар. Бу мамлакатда уруш бошланганига 10 йил бўлди.

Суриядаги Россия ҳарбийлари

Россиядан бир қанча инсон ҳуқуқлари ташкилотлари “Даҳшатли 10 йил” деб номланган ҳисобот тақдим этди. У Сурияда уруш бошланганидан бери ўн йилга бағишланган бўлиб, инсон ҳуқуқлари ва инсонпарварлик қонунларининг бузилиши тасвирланади. 200 саҳифалик ҳужжат муаллифлари уруш жиноятлари ва инсон ҳуқуқлари бузилишининг гувоҳлари ва қурбонлари билан 150 дан ортиқ интервью ўтказган. Уларнинг қаҳрамонлари қамоқхоналардаги қийноқлар, кимёвий қурол қўлланилганлиги ва можаронинг турли томонлари томонидан амалга оширилган блокададан шикоят қиладилар. DW ҳисоботда Россиянинг роли ҳақида нима дейилганини ўрганиб чиқди.
Фуқаролик ёрдами қўмитаси раиси Светлана Ганнушкина "Мемориал" инсон ҳуқуқлари маркази, "Санкт-Петербургдаги аскар оналари" нодавлат ташкилоти ва "Ёшлар инсон ҳуқуқлари ҳаракати" иштирокида тузилган ҳисоботнинг ҳаммуаллифидир. Ганнушкина DW нашрига уларнинг мақсади россияликларга Сурияда содир бўлаётган воқеалар учун масъул эканини кўрсатиш эканини айтди.
«Бизнинг умумий фикримиз шундан иборатки, Россия жамияти (шу жумладан, ушбу ҳисобот муаллифлари ҳам дастлабки босқичда) Суриядаги вазият ҳақида кам маълумотга эга, - дейилади ҳужжат бошида. – Маълумот асосан тинч аҳолининг террорчилар ва Асадга қарши қуролли мухолифатдан азоб чекаётгани ҳақида кўп гапирадиган, лекин Башар Асад ҳукуматининг қўпол тизимли қонунбузарликлари ва уруш жиноятлари ҳақида сукут сақлайдиган давлат ОАВдан олинади».
Муаллифлар можарода қатнашаётган барча томонларнинг ҳуқуқбузарликларини бирдек ёритиб бера олмаганликларини тан олишади. Уруш жиноятларининг аксарият далиллари Сурия ҳукумати ва унинг иттифоқчилари, жумладан Россия қуролли кучлари ва уларнинг қуролли гуруҳлар шаклидаги рақибларига тегишли. “АҚШ бошчилигидаги коалиция томонидан Раққада инсон ҳуқуқларининг қўпол бузилишига оид бўлим асосан иккинчи даражали манбаларга асосланади”, деб ёзади ҳуқуқ фаоллари.

Россия нима учун Асадга ёрда беряпти? Иккита версия

Россия Сурияда ҳарбий операцияни 2015 йил сентябрида бошлаган эди. Ҳуқуқ ҳимоячилари Россия Федерациясининг ушбу можарога киришининг сабабларининг иккита версиясини келтирмоқдалар. Россия расмийларининг расмий версиясига кўра, улар исломий жангариларни, шу жумладан уларга қўшилган русларни айнан Сурия ҳудудида мағлуб этишлари керак эди. “Уларни бу ерга қурол билан олиб кетгандан кўра, ўша ерда йўқ қилган маъқул”, — дея Россия президенти Владимир Путиннинг сўзларидан иқтибос келтирган хабар муаллифлари.
Бошқа версияга кўра, Россия расмийларининг мақсади россиялик сайловчиларни бирлаштирган "кичик ғалабали уруш", шунингдек, Яқин Шарқда ўз таъсирини кучайтириш, минтақадаги асосий иттифоқчи Башар Асадни ҳимоя қилиш, араб инқилоблари тўлқинини тўхтатиш, мамлакатдаги ҳарбий иштирокини сақлаб қолиш ва кенгайтириш, Суриянинг нефт захираларига кириш ҳуқуқига эга бўлиш истаги эди. Худди шу версияга кўра, рус элитаси рус армиясига жанговар тажриба бериш ва қуролларни синаб кўришни хоҳлади.
Россия Сурия можаросига аралашгач, уруш жараёнидаги ўзгаришларни инсон ҳуқуқлари фаоллари ҳам, Суриянинг оддий фуқаролари ҳам сезди. Аввало, Сурия ҳукумат армиясининг тактикаси ўзгарди. "Танклар Россия самолётлари ҳимояси остида ҳаракат қила бошлади," дейди Дамашқ чеккасидан бир гувоҳ. "Ва агар олдин режим ҳамма нарсани тоза йўқ қилишга уринмаган бўлса, энди [ҳаводан] бомбардимон бошланди. Ва бу самарали бўлди". Гувоҳларнинг айтишича, Башар Асад ҳудудлар устидан назоратни қайтариши билан бир вақтнинг ўзида кўпроқ тинч аҳоли ҳалок бўлди.
Россия Сурияда қандай бомбалардан фойдаланган?
Асаднинг қуролли мухолифлари назорати остидаги шаҳарлардаги россиялик ҳуқуқ фаоллари суҳбатдошларининг айтишича, Сурия ҳарбийларининг рейдларини россияликлардан фарқлаш осон бўлган. “Руслар келганида, улар шундай бомбалардан фойдаланганки, улар томга урилганда, барча биноларни тешиб ўтиб, бутун бинони ичкаридан портлатиб юборган”, — муаллифлар Ҳомслик қочқиннинг сўзларидан иқтибос келтирадилар.“Биз  Россия самолётларини қандай фарқлардик? Баландлик, овоз, нишоннинг аниқ мўлжалга олиниши. Суриялик учувчилар қўрқоқ, улар тепадан зарба беришади, руслар эса пастга тушиб, аниқроқ зарба беришади”.
"Таслим бўлиш ёки очлик" - БМТ Россия томонидан қўллаб-қувватланаётган Сурия ҳарбийларининг қамалдаги шаҳарларга нисбатан тактикасини шундай тасвирлайди. Ҳомс шаҳрида яшовчи ҳуқуқ ҳимоячиларига айтишича, бу шаҳар қамал қилинганда одамлар мушук ва тошбақаларни, баҳорда эса ўт-ўланларни ейишган. “2013-2018-йилларда қамалдан уруш усули сифатида фаол фойдаланиш даврида Россия Сурия ҳукуматига нисбатан жиддийроқ чоралар қўлланилишига тўсқинлик қилиб, БМТ Хавфсизлик кенгашига ўн икки марта вето қўйган”, - дейди ҳуқуқ фаоллари.
Қамалдаги Алеппода яшаган сурияликлардан бири Россия самолётлари шаҳарга кассетали бомбалар ташлаганини даъво қилмоқда. Улар кўплаб давлатларда тақиқланган, аммо Россия 2008 йилдаги кассетали ўқ-дорилар конвенциясини имзоламаган. Алеппода яшовчи ушбу фуқаронинг сўзларига кўра, у рус ҳарбийлари шаҳарга битта бомба ташлаганига гувоҳ бўлган ва сурияликлар жабрланганларга ёрдам бериш учун югурганларида, улар яна зарба беришган.
Ҳисобот муаллифлари кимёвий ҳужумлар ҳақидаги даъволарни мустақил равишда текшира олмаганликларини тан олишса-да, кўплаб суҳбатдошлар "ўзлари кўрган нарсани "кимёвий ҳужум" ёки "тақиқланган қурол билан қилинган ҳужум" деб таърифладилар".

Нима учун Россия Суриядан қочқинларни қабул қилишдан қочади

Урушда фаол иштирок этганига қарамай, Россия Суриядан қочқинларни қабул қилишдан қочади, дея қайд этади ҳисобот муаллифлари. Германияда 2019 йил охирига келиб Суриядан 789,5 минг қочқин рўйхатга олинган бўлса, Россияда 2020 йил 1 октябрь ҳолатига кўра, фақат икки сурияликга бундай мақом берилган. Яна 370 нафар Сурия фуқароси вақтинчалик бошпанага эга эди.
Бундан ташқари, 2014-2017 йиллардаги можаронинг энг шиддатли пайтларида давлат органлари сурияликларни бир неча бор Россиядан чиқариб юборган. 2020 йилда депортациялар пандемия сабабли эълон қилинган мораторий туфайли тўхтатилди.
Ҳисобот охирида россиялик ҳуқуқ ҳимоячилари можародаги барча томонларга, жумладан, Россия ҳукуматига ҳам тавсиялар беради. Хусусан, улар оддий сурияликлар ва фуқаролик инфратузилмасининг ўлимига сабаб бўлган ВК бомбардимонини мустақил тергов қилишни ва Россия-Сурия операциялари қурбонлари кўламини тан олишни талаб қилмоқда. Бундан ташқари, улар Сурия қуролли кучларининг ҳарбий амалиётларини қўллаб-қувватлашни тўхтатишни тавсия қилмоқда.