Бир неча йилдан буён Вашингтон Хитойга қарши ҳақиқий "совуқ уруш" олиб бормоқда. Қўшма Штатлар бевосита ҳарбий жабҳадан ташқари барча жабҳаларда ҳужум қилмоқда. Сиёсий (Хитойга қарши AUKUS блоки ташкил қилиш ва Тайванни сепаратизмга ундаш), иқтисодий (Хитой компаниялари қарши кўп сонли санкциялар), ахборот (ХХР нафақат АҚШ нинг, балки бутун "Ғарб" дунёсининг биринчи рақамли душмани деб эълон қилинган), инсон ҳуқуқлари (Шинжон- Уйғур туманида инсон ҳуқуқлари бузилиши учун танқид) соҳасида.
Сўнгги ойларда ҳужумлардан мақсад Пекинда 2022 йилнинг февралида бўлиб ўтиши режалаштирилган қишки Олимпия ўйинларини обрўсизлантириш бўлган. Америка матбуоти ва инсон ҳуқуқлари фаоллари уни "геноцид Олимпиадаси" деб аташди.
"Ювишга йўл қўймаймиз"
Мақсадни танлаш жуда муваффақиятли бўлди - америкаликлар Хитой режимининг юрагига уришмоқда. Ва бу юрак Хитой Халқ Республикаси имиджи эмас (Олимпиада замонавий Хитой ютуқлари кўргазмаси бўлиши керак), балки Хитой раҳбари Ци Сзинпин бўлиб, Олимпия ўйинлари, шунингдек, унинг ютуқлари кўргазмаси бўлади.
У ютуқлари ва мақоми тан олинишига муҳтожлик сезади, чунки 2022 йил кузида Хитой Коммунистик партияси ХХ қурултойи бўлиб ўтади. Мамлакат учун ҳам, Си учун ҳам муҳим аҳамият касб этади – депутатлар уни учинчи муддатга сайлашлари керак (Дэн Сяопин томонидан белгиланган, мамлакат раҳбарлари максимал икки муддат, яъни ўн йил давомида ҳокимият тепасида бўлишлари кераклиги ҳақида қоидани бузган ҳолда). Агар Олимпиада бўлиб ўтмаса ёки ҳатто булғанган тақдирда ҳам бу Си Цзинпиннинг мухолифлари позициясини мустаҳкамлаши, унинг қайта сайланишига шубҳа уйғотиши, демак Хитойда сиёсий беқарорлик юзага келтириши мумкин.
Ўтган ойлар давомида хитойлик ўртоқлар Қўшма Штатлар Ғарб давлатлари томонидан ўйинларга бойкот уюштиришга ҳаракат қилишидан қўрқишгани- 1980-йилда, Москвадаги Олимпиада пайтида қандай йўл тутишгани мисолида бўлса ажаб эмас. Бундай миш-мишлар жуда кўп айланиб юрди, лекин охирида Вашингтон умумий бойкотни рад қилди. Афтидан, АҚШ (1980 йилдан фарқли ўлароқ) аксарият иттифоқчиларини ўйинларга спортчиларни юборишдан бош тортишга ишонтириш учун етарли нуфузга ва имконитларга эга эмас – ҳозир Хитойни ҳақоратлашга унча-мунчасининг руҳи етмайди. Агар бу "умумий бойкот" фақат АҚШ билан унинг бир нечта энг яқин иттифоқчилари спортчилари йўқлигига олиб келса, бу Хитой учун ҳақиқий имидж ғалабаси каби кўринишга эга бўлади.
Шунинг учун Қўшма Штатлар дипломатик бойкот билан чекланишга қарор қилди. "Хитой Халқ Республикасида давом этаётган геноцид, Шинжонда инсониятга қарши жиноятлар ва бошқа инсон ҳуқуқлари бузилишини ҳисобга олсак, Байден маъмурияти Пекин Олимпиадасига ўзининг расмий вакиллари ва дипломатларидан бирортасини юбормайди", - дейди Оқ уй матбуот котиби Жен Псаки. "Биз америкалик спортчиларни тўлиқ қўллаб-қувватлаймиз ва уларни уйдан туриб олқишлаймиз, биз ўйинларни улуғлаш ниятида эмасмиз" қўшимча қилди у.
Вашингтон эса ҳозир бошқа давлатлардан ҳам шуни сўрамоқда. "Халқаро ҳамжамият Хитойнинг уйғурлар ва бошқа озчиликларга қарши жиноятини легаллаштиришга ёрдам бермаслиги керак", - дейди АҚШ Конгресси халқаро масалалар бўйича қўмита раиси Грегори Микс.
"Сизни кимдир чақирдими?"
Хитойлик ўртоқлар оригинал тарзда жавоб беришди - уларга кўра, ўйинларда бўлмаслиги керак бўлганлар дипломатик бойкот уюштира олмайди. "Олимпия қоидаларида аниқ кўрсатилганки, сиёсатчилар фақат ўз Миллий Олимпия қўмиталари таклифига биноан ўйинларда расмий иштирок иштирок мумкини, якуний сўз эса ХОҚ ва ўйинлар мезбонлик қилувчи мамлакатда қолади, деб айтилган" - эслатади Хитойнинг CGTN канали. Пекинда эса америкаликларга бундай рухсат берилмаган.
"Америкалик сиёсатчилар бойкот ғоясида «хайп» қилишда давом этяпти, ваҳоланки уларни ҳеч ким таклиф қилгани ҳам йўқ. Уларнинг ҳаракатлари хўжакўрсинга бўлиб, кўнгилдаги нарсаларни ҳақиқат қилиб кўрсатишдир", – дейди Хитой ТИВ спикери Чжао Лицзян.
“Аслида уларнинг ўйинларга келиш-келмаслиги ҳеч кимни қизиқтирмайди”, - дейди Хитойнинг АҚШдаги элчихонаси вакили. "Фақат супер нарцислар ўзларининг йўқлигига кучли бойкот сифатида қарашлари мумкин. Америка расмийларининг аксарият вакиллари Хитой стандартлари нуқтаи назаридан, коронавирус билан касалланган беморлар билан яқин алоқада бўлган ... Сиз Хитой халқи энг кам истайдиган одамларсиз", – изоҳ беради итойнинг Global Times газетаси бош муҳаррири Ху Сицзин.
Шу билан бирга, Чжао Лицзян Хитойнинг Америка дипломатик бойкотига аҳамият бермаслиги ҳақидаги тезисни рад этади. У “АҚШ шу йўлдан боришда давом этган” ҳолатда “қаттиқ қарши чоралар” кўрилишини ваъда қилди.
Сиз, албатта, ушбу қарши чоралар вариантларини таҳлил қилишингиз мумкин. Эслатиб ўтамиз, бир вақтлар Global Times нинг хитойлик журналистлари (бу газета доимо Пекиннинг расмий нуқтаи назарини акс эттиради) Америка сайловлари институти орқали Хитойга қарши энг кўп конгрессменларни жазолашни таклиф қилишган. Хитой бизнесини айбдор сиёсатчиларнинг округларини тарк этишга ишонтириш, у ерда иқтисодий фаолликнинг пасайишига ва шунга мос равишда партиянинг праймеризларида ушбу сиёсатчилар муаммосининг муваффақиятсизлигига олиб келди.
Бошқа таклифларни ҳам эслашимиз мумкин - масалан, америкаликларга қарши бўлиб, Россия билан ёки Америка асабларига ўйнаётган бошқа давлатлар билан ҳамкорликни фаоллаштириш (масалан, Пекин Эрон билан алоқаларни аллақачон фаоллаштирган, юзлаб миллиард долларлик инвестиция шартномасини тузган).
Бироқ Чжао Лицзяннинг жазо ҳақидаги сўзлари америкаликларга қаратилмаганга ўхшайди. Хитой раҳбариятида АҚШни қаттиқ жазолаш учун иқтисодий воситаларидан фойдаланиш учун ҳали ҳам сиёсий ирода етишмаяпти (ёки Хитой расмийлари Американинг юзига қўлқоп ташлашнинг вақти ҳали эмас, деб ҳисоблайди). Хитой Ташқи ишлар вазирлиги вакилининг сўзлари ўйинларни дипломатик бойкот қилишни қўллаб-қувватлай оладиган бошқа ўйинчиларга қаратилган эди. Ҳам иқтисодий, ҳам сиёсий ўйинчиларга.
Нотекис сафлар
Улар, масалан, Олимпиадага ҳомийлик қилувчи компанияларга мурожаат қилишди: Пекин аслида уларни Хитой бозорига ўз ташкилотларини киритишни чеклаб, Хитойни хафа қилган ишбилармонларни қандай жазолашни билишини эслашга чақиради. 2019 йилда НБА жамоаси бош менежери Дерил Морининг Гонконгдаги норозиликларни қўллаб-қувватлаган твити кейинги бир неча ой ичида Хитойда НБА ўйинлари намойишининг бекор қилинишига олиб келди ва бу Ассоциацияга тахминан 400 миллион долларга тушди. Бунинг ажабланарли жойи йўқ, бугунги кунда Ўйинларнинг ҳомийларидан ҳеч бири ҳатто бойкот ҳақида ҳам овоз ҳам чиқармайди.
Халқаро олимпия қўмитаси ҳам бойкотга қарши. "Олимпиада ўйинлари мамлакатни, унинг сиёсий тизимини ёки қонунларини тубдан ўзгартириши эканлигини кутиш муболағадир. Олимпиада сиёсатчилар авлодлари ҳал қилмаган муаммоларни ҳал қила олмайди", - деди ХОҚ раҳбари Томас Бах.
Айрим давлатларнинг Америка ташаббусига қўшилиши мумкинлигига келсак, Австралия ушбу рўйхатда биринчи бўлди. "Австралия ҳукумати амалдорлари Хитойга ушбу ўйинларга бормайди. Бироқ австралиялик спортчилар борадилар", - деди Австралия Бош вазири Скотт Моррисон.
Эҳтимол, АҚШ нинг Хитойга қарши AUCUS блоки бўйича иттифоқчиси Буюк Британия ҳам шундай қадам қўйиши мумкин. Британия парламенти бош вазир Борис Джонсондан американинг ташаббусига ҳеч қандай «агар», «лекин» ва бошқа баҳоналарсиз қўшилишни талаб қилди.
Дипломатик бойкот Канада ва бошқа бир қанча Америка иттифоқчилари томонидан қўллаб-қувватланиши мумкин, аммо ҳаммаси шу. Европа Иттифоқи раҳбарлари - Франция, Германия - ҳали бойкот ҳақида ҳеч нарса дейишмади. Зеро, ХХРни инсон ҳуқуқлари поймол этилишида танқид қилиш бошқа, Хитой билан кўп миллиард долларлик шартномалар тузиш, шунингдек, Европа товарларининг Хитой бозорига киришини чеклаш бошқа. Айниқса, миллий иқтисодиёт коронавирус оқибатларидан қутулиши керак бўлган ҳозирги кунда.
Натижада, агар қандайдир радикал ҳодисалар рўй бермаса (масалан, Тайван бўғозидаги уруш, "Олимпиада учун" вариантини ҳам инкор этиб бўлмайди), Ўйинлар Хитой ва ўртоқ Си учун ғалабага айланади. Қўшма Штатларнинг "ташриф бойкот"и эса Қўшма Штатларнинг ўзи учун имидж мағлубиятига айланади.
