Хузистон вилояти ғалаёнлар ўчоғига айланди. Маҳаллий хавфсизлик органлариниг намойишиларни куч билан тинчлантиришга қаратилган ҳаракатлари оқибатида қурбонлар бор. Вазиятнинг кескинлашуви Эроннинг янги сайланган президенти Иброҳим Раисий олдига санкциялар босимини камайтириш учун Венада «ядро битими»ни тиклаш ҳақида ғарб воситачилари билан музокараларни давом эттириш заруратини қўяди. Экспертлар муҳитида Теҳрон жуда мураккаб вазиятга тушиб қолгани қайд этилмоқда.
Намойишчилар орасида ҳалок бўлганлар ҳақида турлича маълумотлар бериляпти. Норозилик тўлқини мамлакатнинг жануби-ғарбида жойлашган Хузистон вилоятини қамраб олди. Сабаби сўнгги бир неча ўн йилликдаги энг кучли қурғоқчилик туфайли ичимлик сувининг йўқлиги эди: вилоят бу иқлим ҳодисасининг оқибатларини энг кескин ҳис қилди. Эрон раҳбарияти ҳатто Хузистонга сув ортилган автоцистерналар жўнатишга мажбур бўлди. Аммо бу ҳукуматга қарши намойишлар ва тартибсизликларнинг олдини олмади. Мухолифатдаги Iran International канали ўтган ҳафта хавфсизлик кучлари намойишчиларга қарата ўт очиб, етти кишини ўлдиргани ва кўплаб намойишчиларни яралаганини маълум қилди. Полиция ходимларининг жиддий жароҳатлари ҳақида ҳам маълум.
АҚШ президенти Жозеф Байден маъмуриятида вазиятга муносабат билдирилди. Брифингда Давлат департаменти матбуот хизмати раҳбари муовини Жалина Пртер АҚШ раҳбарияти Эрон Ислом Республикасидаги норозиликларни кузатаётгани ва маҳаллий ҳуқуқ-тартибот ходимлари қандай йўл тутаётгани ҳақида савол берилди. «Эронда тақчиллик ва бунинг оқибатида юзага келган норозилик намойишлари ҳақидаги хабарларни кўрдик, - дейди дипломатик бўлим матбуот котиби. – Биз Эрон ҳукуматини фикр эркинлиги ва тинч йиғинларга бўлган умумжаҳон ҳуқуқини амалга оширувчи фуқароларни қўллаб-қувватлашга чақиришда давом этамиз». Вашингтонда намойишлар асосли деб ҳисобланди.
Оқ уй Венада «ядро битими», ҳар томонлама ҳаракатлар Қўшма режасини (СВПД) тиклаш бўйича музокараларни давом эттиришни кутмоқда. Эрон расмийлари шу пайтгача Раисий август ойида қасамёд қилгунга қадар мулоқотни ортга суришни афзал кўраётганини айтган. Аммо, манбаларнинг Wалл Street Journal (WSJ) га айтишича, Байден маъмурияти Эронни демарш қиладиган бўлса ва кетган президент Хасан Руҳоний бошқаруви остида Венада бошланган муҳокамалардан воз кечишга қарор қилса, музокараларни давом эттиришга ундаш учун муқобил вариантларни кўриб чиқмоқда.
Вариантлардан бири сифатида Вашингтон Эрон нефтини Хитой бозорига етказиб беришни камайтириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар қўллашни кўриб чиқмоқда. «Эрон иқтисодиётида санкцияга тушиши мумкин бўлган деярли ҳеч нарса қолмади, - дея исми ошкор қилинмаган америкалик расмийнинг сўзларидан иқтибос келтирмоқда WSJ. - Хитойга нефт сотиш - бу соврин». Режада кунига 1 млн баррелга яқин экспорт амалга ошириладиган транспорт тармоқларига санкция эълон қилиш кўзда тутилган. Қўшма Штатлар бундан ташқари, Эроннинг нефт ва юк ташиш тармоқлари билан операцияларни тақиқловчи мавжуд чекловларни қўллашни янада кучайтириш ниятида. Бу янги суд даъволари орқали амалга оширилиши мумкин.
Бироқ «Б» режаси Венадаги музокаралар барбод бўлган ҳолдагина қўлланади, дейди WSJ ҳамсуҳбатлари. Шу билан бирга, Оқ уй бундай мажбурлаш сиёсати кутилмаган оқибатларга олиб келиши ва ҳатто Эронни ядровий дастури ривожланишини жадаллаштиришга олиб келиши мумкин, шу муносабат билан Вашингтон Эрон нефтининг Хитой, Ҳиндистон ва бошқа йирик харидорларни хом ашё импортини камайтиришга ишонтириш учун дипломатик кампания ўз ичига бошқа вариантларни кўриб чиқмоқда. Барибир, бу сценарийлар қора олтин сотишга қаттиқ қарам бўлган Эрон иқтисодиётига кучли зарба беради. Бу эса Эрон Ислом Республикасидаги норозиликларни кучайтириши мумкин.
«Нефтдан олинадиган даромадни ошириш имкониятига эга бўлиш учун Эрон СВПДни тиклаши керак деб ҳисоблайман, бироқ Раисийнинг янги ҳукумати сабрсизлик кўрсатмоқчи эмас», – деди «НГ» га «Атлантика кенгаши» Вашингтон таҳлил марказида «Эрон келажаги» ташаббуси раҳбари Барбара Славин. – У тикланган СВПД қанча давом этишидан хавотирда. Бундан янги ҳукуматнинг Вена музокараларига муносабати ҳақида қарама-қарши хабарлар кўплиги ҳам келиб чиқади. Хузистондаги норозилик намойишлари иккита қарама-қарши йўл бўйича кетмоқда: бир томондан, Эронга вилоятни сув билан таъминлаш учун ресурслар керак, бошқа томондан – режим кучсиз бўлиб кўринишни истамайди». Славиннинг таъкидлашича, АҚШ президенти маъмурияти Венадаги музокаралар ва Эрон ҳукумати намойишчиларга қарши қўллаётган чораларга реакция ўртасида чегара ўтказиши керак. «АҚШ бу икки масалани бир-бири билан аралаштириб юбормаслиги керак, улар инсон ҳуқуқларига риоя қилинишини қўллаб-қувватлаш ва алоҳида СВПДни ифодалаши керак», – деб хулоса қилди.