Жамият (919)
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим. Дунёдаги қадимий ва бой тиллардан бири бўлган ўзбек тили халқимиз учун миллий ўзлигимиз ва мустақил давлатчилигимиз тимсоли, бебаҳо маънавий бойликдир. Туркий тилларнинг катта оиласига мансуб бўлган ўзбек тилининг тарихи халқимизнинг кўп асрли кечмиши, орзу-интилишлари, дарду армонлари, зафарлари ва ғалабалари билан чамбарчас боғлиқ.
Мен шундай савол бердим: «Жуда кўп компаниялар нақд билан насиянинг қийматида фарқ қилишади. Накдга юз сўмга берса, насияга бир юз ўн сўмга беради. Зоҳиран қараганда бу судхўрликнинг бир ҳийласи эмасми?»
Ҳақиқатан, ҳар бир ота-она фарзандига тарбия-одоб берар экан, энг аввало саломлашишни ўргатади. Жаҳонда одобнинг бу жиҳатига эътибор бермайдиган бирор миллат ёки халқ йўқ. Бежизга доно халқимиз «Гапнинг боши – калом, одоб боши – салом», демаган.
Тўғри йўл таслимдир, яъни шўнғимасдан, жанжаллашмасдан, баҳс-мунозарага, жанжалга кирмасдан, "ответ" қилмасдан ўзини топширишдир.
Ҳақ субҳанаҳу ва таоло одатда бандаларнинг айблари сир бўлиб қолишини, бандалари орасида яхши хабарлар тарқалишини хуш кўради. Шунинг учун ҳам бандаларга бир-бирларининг айбларини очишни, кўпчилик ичида тарқатишни ҳаром қилган.
Аллоҳ таоло Нур сурасида марҳамат қилади:
Рубаййъ бинти Муъаввиз ибн Афро розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига товоқ хурмо ва тукли тарра олиб бордим. У зот менга кафтлари тўла тақинчоқ ёки тилло бердилар ва: «Қизгинам, ушбуни тақинчоқ қилиб ол», дедилар». (Термизий («Шамоил»да), Аҳмад, Табароний ва бошқалар бошқа лафз ва санад билан ривоят қилган)
Ҳозирги пайтда бутун дунё ичкилик балосига мубтало бўлган. Базм-давраларда, тўй-гаштакларда қўлларидаги шароб тўла қадаҳни бир-бирларининг соғлиғи учун кўтараётганлар ёнғин ичига кириб салқинламоқчи бўлган кимсаларга ўхшамайдими?
Ҳай, санга гапнинг пўскалласини айтадиган бўлсам, маҳалламиздан бир муштумзўр зўравон чиқиб қолган. Отини ҳам ҳеч ким билмайди, шунинг учун уни осонгина Муштумзўр деяверай. Ўзи асли ношудгина, қўрқоққина, иши ҳам унча юришмаган, менга ўхшаган сўтак бир одам эди.
Яқинда бир илм мажлисда қатнашишга тўғри келди. У билмаганларимизни билиш, билганлардан ўрганиш мақсадида ташкил этилганди. Аммо даврага “адашиб кириб қолган” бир “сўзамол доно”нинг бир соатча бефойда валақлашидан суҳбатнинг тамоман файзи кетди, умидлар чилпарчин, ҳафсалалар пир бўлди. Бир соатли “чиройли суҳбат”дан ҳеч нарса ололмадик, аксинча ташлаб келган юмушларимиз, исроф бўлган қимматли вақтимизга ачиниш ҳисси билан тарқалдик.
Қуръони Каримда олдинга сурилган ғоялардан бири, ўзгаларни ҳурмат қилишдир. Чунки бу нарса жамиятнинг бирлигини сақлашда, унинг аъзолари орасида муҳаббатни кучайтиришда, душманлик ва келишмовчилик сабабларини йўқотишда катта аҳамият касб этади. Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай дейди:
Кимдир илм ва мунозара мажлисларида оқил олимга эътироз билдирганида, унинг мунозарадан мақсади тортишув, риё ва енгиш экани маълум бўлса, ўша киши билан мунозара қилиш ярашмайди. Чунки, ўша киши унинг гапини рад этишини ва ўз мазҳабига (оқимига) ёрдам бермоқчилигини оқил олим яхши билади.
«Эй Оиша, мулойим бўл. Шубҳасиз, мулойимлик не нарсада бўлса, албатта, уни зийнатлаган ва уни не нарсадан суғуриб олинган бўлса, албатта, уни айблаган», дедилар». (Абу Довуд ва Муслим)
Абу Дардо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Сўконғичлар гувоҳ ҳам, шафоатчи ҳам бўла олмайдилар», дедилар».( Муслим, Абу Доруд ва бошқалар бошқа лафз ва санад билан ривоят қилган).