Аммо насронийлар ва насронийликни қабул қилган бошқа халқларнинг бахтларига қарши дин арбоблари ана шу улкан салтанатни суи истеъмол қилдилар. Улар ўзлари, нуфузлари ва обрўлари учун диндан фойдаландилар.

Ушбу боб остида заиф ҳадисларни ҳам ривоят, ҳам дироят жиҳатидан татбиқ қилган уламоларнинг сўзларини нақл қиламан. Уларнинг аксарини биринчи бобда зикр қилдим. Бу ўринда баъзиларининг фикрларини янада очиқроқ баён қиламан. Аллоҳ тавфиқ ва ёрдамнинг Валийсидир.

Уларнинг биринчиси Абдурраҳмон ибн Муовия ибн Ҳишом ибн Абдулмалик ибн Марвондир. Андалусга қочиб боргач, 138 (755-56) йилиунга байъат берилди. Илмл и ва адолатли эди. 170 йил рабиул охирда вафот этди. Ундан кейин ўғли Ҳишом Абул Валид тахтга ўтирди.

Арабча матнларда «ал-ҳабба ас-савдаа» номи ила зикр қилинган нарсани биз сўзма-сўз «қора дона» шак-лида таржима қилдик. Чунки ушбу «қора дона» нима экани ҳақида уламоларимиз кўп тортишганлар. Кўпчи-лик унинг «шунбиз» номли қора рангли дона эканини таъкидлаган. Аслида у қорамтир яшил бўлар экан-у, лекин кўпчилик «қора» сифатини айтишга одатланган экан. У «қора зира», «ҳинд зираси» деб ҳам аталар экан. Бизда «седана» ҳам дейилади. Қадимги ҳадис шарҳи китобларида ва тиб китобларида бу нарсани қандай қи-либ ишлатилса, қайси дардга даво бўлиши ҳақида саҳифасаҳифа маълумотлар ёзилган. Бизнинг мақсадимиз бошқа бўлгани учун бу васфларни четлаб ўтамиз.

Замзамнинг тарихи

Одамнинг икки ўғли ҳақидаги қиссада Қуръон бизларга ҳақиқатни айтиб беради. Бизлар бу қиссада ёмон ака яхши укасини ўлдиришга олиб борганини кўришимиз мумкин.

«Саҳиҳ лиғойриҳи», яъни «бошқанинг сабаби билан саҳиҳ бўлган ҳадис»нинг таърифи: