Келинг, бу рақамга яна бир бор қайтайлик - 220 миллиард доллар. У шунчаки мафтун этади. Рублда бу 13,3 трлн. Россия йиллик бюджетининг роппа-роса ярми ва амалда Россиянинг бутун Миллий бойлик жамғармасига - нефть нархи юқори бўлган даврда қурилган хавфсизлик ёстиғина эквивалент. Бозор капиталлашувига асосланиб, бу Газпром, Роснефть ва Сбербанкнинг умумий қийматидан ошиб кетадиган миқдор. Россия ҳукумати эса 2023-2027-йилларда 4 минг километр йўл қурилишига айнан шундай маблағ сарфлашни режалаштирган.
Бунча пулни футболга қандай сарфлаш мумкин?
2022 йилги жаҳон чемпионатига тайёргарлик бўйича бюджетга бевосита футбол билан боғлиқ бўлмаган инфратузилма лойиҳалари киритилган.
Мезбон мамлакат Жаҳон чемпионатига сарфлашни режалаштирган суммалар ариза топшириш босқичида эълон қилинади. Муҳим жет - бу маблағлар Жаҳон чемпионатини муваффақиятли ўтказиш учун зарур бўлган инфратузилмага ажратилиши ва сарфланиши бўйича таклифлар қўмитаси томонидан кафолатларнинг мавжудлиги.
"Зарур инфратузилма" тушунчаси ташкилотчи томонидан имкон қадар кенгроқ талқин қилиниши мумкин. Ўйинларни ўтказиш учун зарур бўлган, сиғими, хавфсизлиги ва қулайлиги бўйича ФИФА талабларига жавоб бериши керак бўлган стадионлардан ташқари ташкилотчилар бюджетга чемпионат ўйинлари ўтказиладиган шаҳарларда қуриладиган ёки реконструкция қилинадиган турли объектларга ҳам киритилади. Ва бу харажатлар sport ареналарини қуриш учун сметадан ошиб кетиши мумкин.
Мисол учун, Россиянинг ЖЧ-2018 учун стадионларга сарфлаган харажатлари қарийб 200 миллиард рублни ташкил этди - бу турнирга тайёргарлик учун сарфланган барча маблағнинг 29,4 фоизи. Ҳаражатларнинг энг катта моддаси транспорт инфратузилмасини қуриш бўлиб, 352,5 миллиард рубл - Жаҳон чемпионатига тайёргарлик кўриш учун бюджетнинг 52 фоизини ташкил қилди.
Унда салмоқли улуш аэропортларни қуриш ва реконструкция қилишдир. Хусусан, Ростовда янги "Платов" аэропорти очилди. Эҳтимол, у Жаҳон чемпионатисиз қурилган бўлар эди - биринчи лойиҳа 2006 йилда иқтисодий форумда тақдим этилган ва Россия жаҳон чемпионатини ўтказиш ҳуқуқини фақат 2010 йилда олган. Бироқ аэропорт жаҳон чемпионатига мақсадли тайёргарлик дастурига киритилган, чунки у чемпионат ўйинлари ўтказиладиган шаҳарлардан бири бўлган Ростовнинг транспорт имкониятларини яхшилаган. Ва бунинг ҳисобига ўқув бюджети 37 миллиард рублга ўсди, ярми Виктор Векселбергнинг "Минтақалар аэропортлари" компанияси томонидан инвестицияланган.
Россияда бўлиб ўтадиган Жаҳон чемпионатига тайёргарлик дастурига, шунингдек, Москвадаги Волоколамск автомагистралини реконструкция қилиш ("Спартак" стадионининг транспорт қулайлигини ошириш), "Новокрестовская" метро бекати (ҳозирги "Зенит" номи билан ўзгартирилган) қурилиши, Санкт-Петербургдаги Крестовский оролига кўприк билан Макаров қирғоғининг бир қисмини қуриш киради. Бошқа шаҳарларда Жаҳон чемпионатига тайёргарлик дастурига уйларнинг фасадларини таъмирлаш, янги автобуслар ва тез ёрдам машиналари сотиб олиш ва бошқалар киритилган.
Муҳим нуқта шундаки, потенциал ташкилотчиларнинг аризасида кўрсатилган миқдорни ўзгартириш мумкин. 2010 йилда Россия ташкилий қўмитаси 20 миллиард доллар сарфламоқчи эди. Бироқ, кейинчалик бу миқдор камайтирилди - қисман рублнинг қадрсизланиши, қисман дастлабки аризанинг баъзи бандлари рад этилганлиги сабабли. Масалан, янги медиа-марказ режалардан олиб ташланди. У аллақачон қурилган «Крокус-Экспо» мажмуасига жойлаштирилди. Федерал бюджетни ёмғир канализацияси, насос станциялари ва канализацияларни кенг кўламли реконструкция қилишга сарфлашдан бош тортилди. Янги меҳмонхоналар қуриш дастури қисқартирилди - уни хусусий инвесторлар олиши керак эди, аммо хоҳлайдиганлар кам эди.
Натижада, РБК ҳисоб-китобларига кўра, Россияда бўлиб ўтадиган жаҳон чемпионатига тайёргарликнинг умумий қиймати 14,2 миллиард долларни ташкил этди.
ЖЧ-2022 бюджетига Қатарни модернизация қилиш бўйича барча харажатлар киритилган
Қатарда бўлиб ўтадиган жаҳон чемпионатига тайёргарлик кўриш учун сарфланадиган харажатлар миқдори Россиядаги каби принцип асосида шакллантирилди. Тўғри, каттароқ миқёсга мослаштирилган. 8 та стадионнинг қурилиши (олтита нолдан, шунингдек, Лужники типидаги битта кенг кўламли реконструкция) ташкилотчиларга 6,5 миллиард долларга тушди, бу эълон қилинган бюджетнинг тахминан 3 фоизини ташкил қилади. Ва улар пулни тежашга муваффақ бўлишди - дастлаб ареналар қурилиши 8-10 миллиард долларга баҳоланганди.
Пулнинг қолган қисми инфратузилма лойиҳаларига сарфланди. Уларнинг барчаси 2008 йилда қабул қилинган Qatar National Vision 2030 (QNV) давлат дастури – Қатар миллий тараққиёти ва модернизацияси стратегиясининг бир қисмидир. Дастурнинг мақсади "Қатарни 2030 йилгача барқарор ривожланишга эриша оладиган илғор жамиятга айлантириш"дир. QNV тўртта асосий қисмга бўлинган. Иқтисодий мамлакатнинг иқтисодий ривожланишининг хом ашё моделидан "билимлар иқтисодиёти"га ўтишини таъминлайди. Инсон тараққиёти бўлими таълим ва соғлиқни сақлаш сифатини оширишга бағишланган.
Экологик қисм атроф-муҳит ифлосланишини камайтириш учун илғор технологияларни жорий этишни тавсифлайди. Дастурнинг ижтимоий қисмида эса маданий меросни асраб-авайлаш ва оилавий қадриятларни тарғиб қилишдан ташқари, мамлакатимизда спортни оммавийлаштириш ҳам кўзда тутилган. Жаҳон чемпионатига мезбонлик қилиш QNV нинг муҳим таркибий қисмларидан бири бўлиб, у бир томондан Қатарда спортга бўлган қизиқишни кучайтирса, иккинчи томондан, мамлакатнинг муҳим саралаш йўлидаги ўзгаришларга эришишдаги ютуқларини дунёга кўрсатади.
Шу сабабли, Қатар расмийлари QNV ни амалга ошириш доирасида амалга оширилаётган барча лойиҳалар Жаҳон чемпионатига тайёргарликнинг бир қисмидир, яъни улар учун харажатлар, бошқа нарсалар қатори, Жаҳон чемпионатини ташкил этиш харажатлари ҳамдир. Шундай қилиб, 220 миллиард долларлик улкан сумма ҳосил бўлади.
Жаҳон чемпионатининг мамлакатни глобал модернизация қилиш дастурига киритилиши ҳам соф амалий маънога эга: саналари аниқ кўрсатилган давлат аҳамиятига молик йирик тадбир учун объектлар қурилаётганда, пудратчилар белгиланган муддатларни кечиктириш имкониятига эга эмас. Россияда ҳам шундай бўлган (Конфедерациялар кубоги ва жаҳон чемпионати бўлмаганида "Gazprom Arena" қанча йил қурилган бўларди, ким билади), Қатарда ҳам шундай бўлмоқда. ЖЧ-2022 ташкилий қўмитаси эса буни тан олади.
"2022-йилда жамоалар ва мухлислар фойда кўрадиган йирик инфратузилма лойиҳалари, жумладан, янги йўллар, метро, аэропорт, меҳмонхоналар ва бошқа сайёҳлик обектлари биз Жаҳон чемпионатини ўтказиш ҳуқуқини қўлга киритишимиздан олдин ҳам режалаштирилган эди. Бу лойиҳалар барибир амалга ошган бўларди, бироқ футбол бўйича чемпионат, албатта, бу барча воқеаларни тезлаштирди, энди мамлакат 2022 йилда биз кутган 1,5 миллион мухлисни қабул қила олади", - деди Фатма Ал-Нуайми, 2022 йилги жаҳон чемпионатининг коммуникациялар бўйича бош директори.
Янги, ҳайдовчисиз метро, улкан аэропорт, тезюрар автотрассалар тизими, чуқур денгиз порти ва келажак шаҳри. Жаҳон чемпионати учун Қатар ҳукумати мамлакатни қайта тиклади
2022 йилги жаҳон чемпионати учун Қатарда аллақачон қурилган объектлар рўйхати ҳайратланарли. Доҳада (мамлакат пойтахти) метро 2019 йилда ишга туширилган. Ҳозирда 37 та станция ва 76 км бўлган тўртта режалаштирилган линиядан учтаси ишламоқда. Йўловчиларга 107 км/соат тезликка эга ультра-замонавий, ҳайдовчисиз поездлар хизмат кўрсатади. Метро қурилишига мамлакат 40 миллиард доллардан ортиқ маблағ сарфлаган.
Дарвоқе, Қатарда метро қуришга амалий эҳтиёж йўқ эди – мамлакат аҳолиси асосан шахсий тпс воситаларида ҳаракат қилади. Бироқ QNV нинг экологик қисми 2030 йилга келиб қатарликларнинг 20 фоизи жамоат транспортига ўтишини назарда тутади.
Яна бир йирик лойиҳа – 2014 йилда очилган Hamad International аэропорти (16 миллиард доллар). Унинг олдинги - Қатар International Airport ёмон эмасди ва у дунёдаги энг яхши аэропортлар рейтингига киритилган, аммо қатарликларнинг ортиб бораётган амбицияларига жавоб бермаган. У йилига 12 миллион йўловчини қабул қилиши мумкин. Янгиси - 60 миллион кишигача. Таққослаш учун, 2018 йилда Россиянинг энг йирик Шереметьево аэропортининг рекорд даражадаги йўловчи ташиш ҳажми 46 миллион кишини ташкил этди.
Қурилиш материаллари етказиб беришни таъминлаш учун Қатар 2016-йилда янги Hamad портини (7,5 миллиард доллар) очди, у йилига 7,8 миллион контейнерни ташиш имкониятига эга. Бу мақсадда унинг туби 17 метргача чуқурлаштирилди - Доҳа минтақасидаги кўрфаз анча саёз ва бундан олдин катта контейнер кемалари Қатарга кира олмас эди. Мамлакатга жўнатилган юк қўшни БААда туширилган, кейин эса кичикроқ кемалар орқали Қатарга етказилган. Энди бу логистика муаммоси мавжуд эмас ва портда йирик туристик кемаларни қабул қиладиган йирик круиз терминали қурилмоқда. Жаҳон чемпионати пайтида Қатар мухлисларни жойлаштириш билан боғлиқ кескин муаммони ҳал қилиш учун ушбу лайнерларнинг бир нечтасини ижарага олди.
Қатарда Жаҳон кубоги учун Doha Expressway (8 миллиард доллар) - Доҳа ва унинг чеккалари учун янги йўл тармоғи қуриб битказилди. Янги йўлларнинг умумий узунлиги 800 километрни ташкил этди, 95 та чорраҳалар, жумладан, 200 та кўприк, 90 та ер ости йўлаклари ва 50 та туннеллар қурилди. Бутун янги йўл тизими ақлли мониторинг ва назорат қилиш тизими билан жиҳозланган. Йўллардан ташқари 450 километр пиёдалар йўлаклари ва велосипед йўлаклари қурилди. Аммо ЖЧ-2022 бюджетининг асосий харажат қисми Доҳа шимолидаги кичик қишлоқ ўрнида янги Лусайл шаҳрининг қурилиши ҳисобланади. Sports.ru аллақачон ушбу лойиҳа ҳақида гапирган.
Унинг параметрларига кўра - 37 квадрат километр, доимий аҳолининг 250 минг кишиси - Москванинг бир қисми бўлган Зеленограднинг нусхаси. Бироқ, ўхшашлик шу ерда тугайди. Лусаил келажак шаҳри сифатида қурилган бўлиб, у аҳоли ва сайёҳларнинг қулайлигини ошириш ва атроф-муҳитга зарарни минималлаштириш учун мўлжалланган. Айнан Лусаил шаҳрида 2022 йилги жаҳон чемпионатининг финал ўйини 80 000 ўринли Lusail Iconi стадионида бўлиб ўтади. Жаҳон чемпионати якунланганидан сўнг у ўн минглаб юқори малакали хорижлик мутахассислар маскани, халқаро компанияларнинг бош қароргоҳи жойлашган жой ва жаҳон даражасидаги курорт саналган Дубайга рақобатчи бўлиши керак.
Лусаилнинг аниқ нархи номаълум. 2014 йилда, лойиҳа бошланишида Қатар Қатар ҳукумати 45 миллиард доллар миқдорида маблағни ажратган эди. Американинг Bloomberg нашри ишончи комилки, ўшандан бери келажак шаҳрининг бюджети сезиларли даражада ўсган ва улар Жаҳон чемпионати учун барча инфратузилма лойиҳаларининг умумий қийматини 300 миллиард долларга баҳоламоқда.
Бироқ Қатарнинг рекорди узоқ давом этмаслиги мумкин. Агар 2030 йилги жаҳон чемпионати қўшма даъвогарлар Саудия Арабистони, Миср ва Грецияга берилса, эълон қилинган харажатлар бундан ҳам юқори бўлиши мумкин. Саудияликлар билан муносабатлари мураккаб бўлган Қатардан ўзиб кетиш шараф масаласи бўлади. Бундан ташқари, ҳозир Саудия Арабистони ва Мисрда тўртта янги шаҳар, жумладан, Мисрнинг янги пойтахти Ведиан ва бўлажак Неом шаҳрининг Саудиядаги варианти ҳам қурилмоқда. Саудия Арабистони эса Saudi Vision 2030 деб номланган мамлакатни модернизация қилиш режасини амалга оширмоқда.
