Демак, Туркияда муддатидан олдин президентлик ва парламент сайловлари 14 майга белгиланган, демак, шу куни турклар ўз президенти ва парламентини сайлайди. Аниқроқ айтганда, қуйида муҳокама қилинганидек, турклар ва уларнинг ҳам овозлари сайлов натижаларига сезиларли таъсир кўрсатадиган курдлар. Лекин ҳар қандай ҳолатда ҳам улар Туркия фуқароси бўлади.
Нега биз бундай аниқ кўринадиган нарсаларни таъкидлаймиз? Чунки ҳамма учун улар ҳали ҳам аниқ эмас.
Биз ўзимиз, тан олишимиз керак, бир пайтлар Туркиянинг ички сиёсатидаги воқеаларга бутун Ислом Умматининг кураш майдони сифатида қараганмиз, шунинг учун ҳамон бу сайловларда унинг деярли халифаси сайланади, деб ўйлаётганларни тушунишимиз мумкин.
Йўқ, дўстлар, муайян давлат - Туркия Республикасининг президенти ва парламенти сайланади. Сиз томонингиздан, агар сиз унинг фуқаролари бўлсангиз. Агар унинг фуқароси бўлмасангиз, сиз томондан эмас. Айнан шундан келиб чиқиб, асосан ҳаракат қилиш керак - бу танлов нима бўлишидан қатъи назар, бу турк халқининг (шу жумладан унинг кўп сонли курдларнинг) ўз вакилларининг ўз миллий манфаатлари ва жамоат манфаатларини тушунишига асосланган танлови бўлади.
Бугунги кунда бу сайловларда ким ғолиб бўлишини ишончли ва қатъий эълон қиладиган биронта жиддий таҳлилчи йўқ. Асосий даъвогарлар маълум - бу Адолат ва тараққиёт партияси (AKP) ва Буюк бирлик партияси (BBP) қўшилган ва Нежметтин Эрбаканнинг ўғли томонидан ташкил қилинган Янги фаровонлик партияси (Yeniden Refah) қўшилиши мумкин бўлган Миллатчи ҳаракат партияси (MHP) ҳукмрон коалициясидан Ражаб Тоййиб Эрдўған. Бошқа томондан, бу Халқ-Республика партияси (CHP), Яхши партия (IYI Parti), Демократия ва тараққиёт партияси (DEVA), Келажак партияси (Gelecek Partisi) ва террорчи Курдистон Ишчилар партиясининг (PKK) сиёсий қаноти бўлган сўл Курд Халқ Демократия партияси (HDP) билан қўллаб-қувватлаш бўйича музокаралар олиб бораётган Фаровонлик партияси (Saadet) коалициясидан Кемал Киличдароғлунинг номзодидир.
Социологик сўровлар жуда хилма-хил натижалар беради - Эрдўғаннинг ғалабасидан дарак берувчилар ҳам, унинг асосий рақибининг ғалабасини кўрсатадиганлар ҳам. Ва бу рақибнинг фигурасини танлаши сўнгги дақиқаларгача Туркия сиёсатининг асосий интригаларидан бири бўлиб қолди ва деярли мухолифат коалициясининг бўлинишига олиб келди. Негаки, 3 март куни Мерал Акшенер иккинчи муҳим мухолифат коалицияси IYI Parti раҳбари сифатида CHP етакчиси Камол Киличдароғлунинг коалиция номзоди сифатида машҳур мэрлар Екрем Имомоғлу ёки Мансур Явас ўрнига кўрсатилишига рози бўлмагани учун уни тарк этишини эълон қилган эди.
Аммо Туркиянинг собиқ президенти, ўзи ҳам коалиция музокараларида қатнашган Сулаймон Демирел айтганидек, Туркия сиёсати учун 24 соат жуда узоқ. Шу сабабли, Киличдароғлу ғалаба қозонса, Имомўғли, Яваш ва барча коалиция партиялари етакчилари унинг ўринбосарлари бўлишини эълон қилганидан сўнг, тахминан бир кун ўтиб Акшенер коалицияга қайтди.
Ўз-ўзидан Қиличдарўғли, ҳатто Эрдўғанга мухолиф бўлганларнинг кўпчилиги орасида ҳам жуда машҳур бўлмаган шахс. Шу боис, кўпчилик дарров Эрдўғанни сайловдаги муддатидан олдин ғалабаси билан табриклашга шошилишди, аммо биз бунчалик шошмаган бўлардик – "подадан олдин чанг чиқармаслик керак" деганларидек. Жуда хилма-хил мухолифат коалициясининг лидерлари, уларнинг кўплари бир-бири билан фақат ҳозирги ҳукуматни рад етишлари билан бирлашган, гарчи улардан баъзилари ўзлари уни тарк этган бўлсалар ҳам, масалан, Абдулла Гул, Али Бобожон, Ахмет Довутўғли, уларнинг бўлинишини енгишга муваффақ бўлди ва бу ҳукмрон коалиция учун унчалик яхши янгилик эмас.
Ҳозирда яна бир муҳим интрига - сўл-курд HDP мухолифат коалициясини қўллаб-қувватлайдими ва ҳамкорликда келиша оладими. Бунга IYI Parti раҳбари Мерал Акшенернинг принципиал позицияси тўсқинлик қилмоқда, унинг ўзи ҳам бир пайтлар Туркиянинг етакчи миллатчи MHP партиясидан бўлиб, бир пайтлар Эрдўғанга нисбатан келишмовчиликлар туфайли уни тарк этган. Ҳукмрон коалициянинг ҳам худди шундай муаммоси бор – демографик жиҳатдан ўсиб бораётган курд электоратини, MHP билан коалицияга киришгани учун қисман AKP дан чекиниб қолган консерватив қисмини ўз томонига тортиб олиш унинг учун муҳим. Исломий-курд Huda Par партияси Эрдоғанга бу муаммони ҳал қилишда ёрдам бериши мумкин, аммо MHP билан коалиция туфайли у билан очиқ иттифоқ бўлиши мумкин эмас. Шу сабабли, иккала асосий турк коалицияси ҳам курд электоратига муҳтож, деб айтишимиз мумкин, аммо айни пайтда уларнинг сафарбарлигига ушбу коалицияларнинг радикал миллатчи иштирокчилари тўсқинлик қилмоқда ва уларнинг муваффақияти ёки муваффақияцизлиги кўп жиҳатдан бу муаммони қандай ҳал қила олишларига боғлиқ бўлиши мумкин.
Хўш, энди асосий нарса ҳақида - бу мақола нимадан бошланганди?
Туркиянинг амалдаги президенти Ражаб Тоййиб Эрдўғанга катта умид боғланган эди, у баъзиларини оқлади, баъзиларини эса оқламади. Аммо гап шундаки, бу умидлар Туркия фуқаролари ва уни жаҳон ислом умматининг етакчиси деб билган кўпчиликнинг ўртасида бошқача еди. Туркия фуқароларининг қайси умидлари оқланди ва қайси бири йўқ, биз уларни ўзларига қолдирамиз. Унга шундай умид боғлаган хорижлик мусулмонларга келсак, келинг, 2016-йилдан бери вақти-вақти билан ёзаётганимизни моҳиятан такрорлайлик.
Ҳа, Президент Эрдўған ташқи сиёсатда ҳам кўп ютуқларга эришди. У бу борада бирор нарсага эришди, нимадир уддасидан чиқмади - ва биз бу иккиси ҳақида бир неча марта ёзганмиз. Лекин тушуниш керак бўлган асосий нарса шундаки, у замонавий сиёсатда миллий давлат, яъни баъзи халқаро кучлар ва ҳаракатларга эмас, балки ўз халқи ва фуқароларига тегишли бўлган давлат деб аталадиган давлатнинг етакчиси. Агар кимдир халқаро ислом етакчиси сифатида бу чегараларни енгиб ўта олади деб ўйлаган бўлса, бу иллюзиялардан воз кечиш вақти келди.
Қолаверса, биз шуни таъкидлаймизки, нафақат бу доираларнинг чегараси, балки турк мусулмонлари ўзларининг муваффақиятли миллий давлатларига эга бўлмаган кўплаб мусулмон халқлари ва жамоалари вакилларига нисбатан кучлилиги ҳам айнан шу ердадир. Шунинг учун таъкидламоқчимизки, бу сайловларда ким ғалаба қозонишидан қатъи назар, ҳеч бўлмаганда бир ютуқ - бирлашган Туркия давлати сақланиб қолиши ва кўплаб қўшни мамлакатларда бўлгани каби фуқаролар урушига кирмаслиги жуда муҳим.
Ва бу ерда масъулият мухолифат ҳам, ҳокимият ҳам зиммасига тушади, улар миллий бирликни сақлаш ва ҳар икки тарафдаги мазҳабчиларни орқага тортиш учун ғолиб ҳам, мағлуб ҳам муроса қилиш кераклигини тушуниши керак.
Мухолифатда бу диндорларга нисбатан ўша эски, камситиш амалиётларини қайтаришга умид қилаётганларга тааллуқли бўлиб, унга қарши кураш Эрдўғанга ўз даврида мамлакатдаги кўпчилик мусулмонларни қўллаб-қувватлашга ёрдам берган. Бугун Киличдароғлу, агар ғалаба қозонса, бу тартиблар қайтарилмаслигини эълон қилаётганга ўхшайди, бу унинг номзодини кўрсатган коалицияда динпараст Saadet, Gelecek, Deva партияларининг мавжудлигидан далолат беради. Бироқ ислом жамоатларини, Қуръон курсларини тақиқлашни, исломий зиёратгоҳларни ҳақорат қилишни очиқдан-очиқ чақираётган унинг кўплаб тарафдорлари бундай баёнотларнинг тўғрилигига ишонч уйғотмайди...
Бошқа томондан, биз бугун, жумладан, русийзабон муҳитда ҳам Эрдўған сайловларда ютқазган тақдирда ҳам ҳокимиятни камалистларга беришга ҳаққи йўқлигини, мусулмонлар эса бу ҳолатда кўчага чиқиб, куч билан ўз ҳокимиятини ўрнатиши кераклигини эшитамиз. Бу ҳолатда Туркия ё қизғин фуқаролар уруши ёки Лукашенко сайловларни қалбакилаштириш йўли билан шундай қилган 2020 йилдан кейин Беларусь каби маргинал давлатга айланиб қолишини, ёки Эронда ярим фуқаролар урушига дуч келишини тушуниш учун зўр таҳлилчи бўлиш шарт эмас.
Оллоҳ гувоҳдир, бу мусулмон биродарлар ва мусулмон Туркияга тилаш керак бўлган нарса эмас. Шу боис, бу сайловда ким ғалаба қозонса, буни адолатли курашда қилиши ва унинг ғалабаси одатда замонавий мамлакатларда бўлгани каби мағлуб сифатида тан олиниши жуда муҳим.
Ҳа, Туркияда ҳокимият алмашган тақдирда нафақат динга қарши қасос олишга уринишлар, балки рақиблар билан шунчаки ҳисоб-китоб қилиш ва ҳоказолар хавфи борлигини яхши биламиз. Аммо бу хавф-хатарларни тизимли равишда бартараф этиш жамиятнинг ҳақиқий кайфиятини эътиборсиз қолдириб, бир гуруҳ кучи билан ҳокимиятни абадий сақлаб қолиш бўлиши мумкин эмас. Бу ўринда Туркияда ғолиб ҳамма нарсани олмасдан, парламентдаги коалиция иттифоқчиларига, шунингдек, парламент мухолифатига қарам бўлиб қоладиган янада мувозанатли сиёсий тизим керак, деган сиёсатчилар ва кучлар фикрига рози бўлиш керак.
Шунинг учун мусулмон Туркиянинг дўстлари сифатида биз унга ҳалол ва адолатли сайловлар ўтишини, турк халқига эса ўзларида мавжуд бўлган яхшиликларни йўқотмаслик, балки сақлаб қолиш ва кўпайтириш учун уларда ўзлари учун яхшироқ келажак танлашларини тилаймиз.