Рамазон ойи одатда қандай ўтади?
Дунё мусулмонлари учун Рамазон йилнинг энг ҳурматли ойларидан биридир. Ислом тақвимининг тўққизинчи ойида Аллоҳ Таоло Қуръони каримнинг биринчи оятларини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга юборган деб ишонилади.
Дунёдаги тахминан 1,6 миллиард мусулмонларнинг аксарияти бир ой давомида ҳар куни рўза тутишади, саҳардан то кун ботгунча еб-ичишдан тийилиб туришади. Ислом Ой тақвимига амал қилади, яъни Рамазон кунлари ҳар йили сурилиб келади.
Мусулмонлар рўза тутиш орқали Худо билан муносабатларни, ўз иродасини мустаҳкамлаш ва бечораҳол одамларга нисбатан ҳамдардликни кучайтиришга ишонадилар.
Бир ой давомида ҳар куни мусулмонлар ибодат қилиш, Қуръон тиловати ва хайр-эҳсон қилиш, шунингдек дўстлар ва оила аъзолари билан алоқаларни тиклаш каби ибодатлар орқали имонларини мустаҳкамлашга ҳаракат қилади.
Рўзани очиш ёки ифтордан кейин, қуёш ботгач, одатда одамлар уйда ёки жамоат жойларида бирга суҳбатлашиш учун йиғилади.
Рўза вақти қуёшнинг чиқиши ва ботиши вақтига боғлиқ бўлиб, бу дунёнинг турли қисмларида рўзанинг давомийлигига таъсир қилади: масалан, бу йил рўза Лондонда Сиднейга қараганда кўпроқ давом этади.
Бунга фақат жисмоний имконияти бўлганлар рўза тутишлари керак, яъни соғлиғи имкон бермайдиган мусулмонлар рўза тутишдан озод бўлишлари мумкин.
Овқатланиш вақтини кўпайтириш мақсадида рўзадорлар кўпинча кеч ётишади. Шунингдек, эрта тонгда, тонг отгунча уйғониш одат тусига киради, акс ҳолда нонушта ўтказиб юборилади.
Қуръон Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга Рамазоннинг охирги 10 кечасининг бирида, "Лайлатулқадр" деб номланган кечада туширилган деб ишонилади. Рамазоннинг охирги кунлари ва тунларида баъзи мусулмонлар диний билимларини кенгайтиришга имкон қадар кўпроқ эътиборни жамлаш учун вақтини тўлиқ масжидда ўтказишни маъқул кўришади.
Рамазонга 2020 йилда қандай тайёргарлик кўрилиши мумкин?
Рамазонни нишонлаётган мусулмонлар ундан бир неча ҳафта олдин уйида анъанавий таомларни тайёрлаш учун етарлича масаллиқлар борлигига ишонч ҳосил қилишлари лозим.
Яқин Шарқ ва бошқа жойларда бу харид қилиш учун юқори мавсумдир, чунки дўконлар анъанавий таомларни ва турли безакларни сотадилар. Кўчалар байрам ёритгичлари ва ранг-баранг чироқлар билан безатилади, аҳоли эса ойнинг бошланишини нишонлаш учун анъанавий равишда ой ва юлдуз кўринишида безакларни осиб қўяди.
Бу йил фавқулодда ҳолат, баъзи мамлакатларда комендантлик соатлари ва чекловлар жорий қилинганлиги, шунингдек, иш вақтининг қисқариши кўплаб мусулмонлар келгуси ойга тайёргарлик кўришда қийинчиликларга дуч келишини англатади: масалан, Мисрда, ҳукумат соат 19.00 дан бошлаб эрталаб 06,00 гача комендантлик соати жорий қилди. Саудия Арабистонида эса бу 24 соат давом этади.
Кўплаб дўконларда озиқ-овқат етишмовчилиги мавжуд, чунки асосий эҳтиёжлар шунчаки "майдаланган". Баъзи дўконлар эгалари, шунингдек, ҳар бир харидор сотиб оладиган маҳсулот миқдорини чеклайди, бу катта оилаларни харид қилишни қийинлаштиради.
Ушбу ўзгаришлар бизнесга таъсир қилади - даромадни камайтирди ва ўзини ўзи изоляция қилиши туфайли буюртмалар сони кўпайди, баъзилар эса номаълум муддатга ёпилиши керак эди. Ушбу пандемияга қарши курашнинг янги чоралари ходимларни қисқартириш ва инвентаризация бўйича чекловларни ўз ичига олади, чунки корхоналар улгуржи савдодан товарларни етказиб беришда қийинчиликларга дуч келмоқда.
Рамазон одатда нонвойхоналар, ресторанлар ва ҳунармандлик буюмлари сотувчилари учун ҳал қилувчи давр бўлганлиги сабабли, мустақил компаниялар ва бозор сотувчилари пандемиядан кўп зарар кўради. Рамазон ойи менюсида мавсумий таомлар киради, бозорларда эса Рамазонга хос бўлган маҳсулотлар, шу жумладан ёнғоқ ва хурмолар сотилади.
Коронавирус менинг рўзамга қандай таъсир қилади?
Рамазон ойида рўза тутиш шарт. Болалар, ҳомиладорлар, эмизикли аёллар, ҳайзли аёллар ва касал ёки саёҳатдаги одамлар учунгин истисно бўлиши мумкин. COVID-19 аломатларини бошдан кечирганлар, агар жисмонан имконни бўлмаса, Рамазон ойида рўза тутишлари шарт эмас.
Рамазонда рўза тутиш саҳарликдан бошланади. Баъзида бутун Яқин Шарқ мамлакатлари бўйлаб эрталабда барабан овозини эшитишингиз мумкин. Бу «мусаҳарати» бўлиб, одамларни тонгда уйғотади ва уларга муборак ой тилайди. Баъзи жойларда ҳатто болаларга «мусаҳарати» деб исм қўйишади. Катта эҳтимол билан, биз бу йил уларнинг овозини эшитмаймиз, чунки ҳамма карантин қоидаларига риоя қилиши керак.
Рўза тутаётган мусулмонлар куни билан овқатланмасдан ишлашни давом эттиради.
Коронавирус пандемияси минглаб одамларни мактабларни ёпишга мажбур қилди ва миллионлаб одамларни уйдан ишлашга мажбур қилди. Бу рўза тутганларга бир оз енгиллик келтиради: одатда ишга бориб-келишга сарфланадиган вақтни ухлаш учун сарфлаш мумкин.
Рамазон ойида овқатланиш вақтлари қандай фарқ қилади?
Рамазон бир ой давомида мусулмонлар йиғиладиган вақтдир. Аммо коронавирус пандемияси туфайли бундай бўлмаслиги мумкин.
Ифтор - сўзма-сўз "рўзанинг узилиши" деб таржима қилинади. Бу таом қабул қилишни бошлаш кўпинча катта оила аъзолари ва дўстлар томонидан баҳам кўрилади.
COVID-19 нинг тарқалиши, эҳтимол, оилалар ва гуруҳлар йиғилишларини тўхтатиши мумкин, чунки бутун дунё ҳукуматлари одамларни бошқалардан масофа сақлаб юришга ундаяпти. Бу шунингдек, жамоатга таклиф қилинадиган кичик оилаларда яшайдиганларга ҳам халақит бериши мумкин.
Кўпинча Рамазонда хайрия ташкилотлари ёки шахслар у ерда мусулмонлар тўпланишлари ва ифтор қилишлари мумкин бўлган катта чодирлар қурадилар: улар ҳамма учун очиқ бўлиб, эса камбағалларнинг тўйиб овқатланишига имкон беради. Бу йил ушбу ишлар нима бўлиши номаълум.
Худди шу тарзда, Яқин Шарқдаги баъзи ташкилотлар офисда кун давомида бўлиб ўтиши мумкин бўлган ижтимоий ёки бошқа тадбирлари ўрнини босадиган саҳарликлар бекор қилиниши мумкин.
Ижтимоий тафовут оқибатларини юмшатиш учун баъзи Ислом марказлари ва масжидлар онлайн вебинар ва видеоконференциялар ташкил қилади. Бундай мисоллардан бири, одатда ҳар Рамазон ойида очиқ ифтор ўтказадиган Британия чодирлар лойиҳасидир: бу йил руҳий масалаларни муҳокама қилиш ва муқаддас ойдан қандай фойда олиш бўйича маслаҳатлар бериш учун онлайн веб-семинарлар ўтказади.
Пандемия пайтида жамоавий ибодат нима бўлади?
Рамазон ойида ҳар оқшом бутун дунёдаги масжидларда таровиҳ номли жамоат намозлари ўқилади. Биргаликда қилинадиган жамоавий ибодатлар кўпроқ ажр олинишига ишонилади.
Бу вақтда масжидлар ибодат қилувчиларга тўлади: катта масжидлар гавжум, мусулмонлар масжид ҳовлиси ва атрофидаги кўчаларда ибодат қилишади.
Аммо бу йил Яқин Шарқдаги кўплаб масжидлар, масалан Саудия Арабистонидаги Масжид ан Набавий, коронавирус тарқалишини тўхтатиш учун ўз эшикларини ёпиб қўйди.
Буюк Британия Мусулмонлар Кенгаши (MCB) пандемия тарқалишининг олдини олиш учун жамоавий ибодатларни дарҳол тўхтатиш зарурлиги тўғрисида баёнот берди. Америка Қўшма Штатларидаги Даллес минтақасидаги мусулмон жамоалари, барча 10 та масжиднинг ҳаммасида вирус тарқалиши таҳдиди туфайли беш вақтлик жамоат намозни бекор қилишди.
Баъзи масжидларда, шу жумладан АҚШнинг Атланта масжидида, жума намозидан олдин хутбанинг жонли эфири бошланди. Ушбу виртуал учрашув Рамазон ойида давом этиши мумкин, шунда мусулмонлар ўз уйларининг хавфсизлигида ибодатларни тинглайдилар.
Яқин Шарқнинг баъзи жойларида кунига беш марта масжидлардан ўқиладиган азон одамларни хавфсиз бўлишга ундаш учун ҳам ишлатилади. Кувайтда азон ўзгартирилди ва энди одатдаги "ибодат қилишга шошилиш" ўрнига "уйингизда ибодат қилинг" ибораси мавжуд.
Коронавирус зиёратчиларга қандай чекловлар қўяди?
Рамазондан олдинги ойлар ва Рамазоннинг ўзи Саудия Арабистонида жойлашган Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам туғилган муқаддас Макка шаҳрига ташриф буюрилиши билан машҳур. Бу дунёнинг турли мамлакатларидан миллионлаб мусулмонларни ўзига жалб қилади, улар кўп йиллар давомида пул йиғиб, ҳаж қилишади, бу уларга иймонлари билан бирлашиш, гуноҳлари учун кечирим олиш ва эҳтиёжлари учун ибодат қилиш имконини беради.
27 февралда Саудия Арабистони Исломнинг энг муқаддас жойларига сафарларни вақтинча тўхтатиб қўйди, чунки бу коронавируснинг тарқалишига олиб келади, натижада саёҳат агентлари чиқишлари ва бронлаш тартибини ўзгартиришлари керак эди. Кўплаб зиёратчилар сафарларини бекор қилди.
Ушбу ой бошида вирус тарқалишидан ҳимоя қилиш учун Маккадаги Масжид ал-Ҳарамда умумий тозалаш ишлари ўтказилди.
Пандемия бошқа ибодат шаклларига қандай таъсир қилиши мумкин?
Баъзи мусулмонлар дин тўғрисида билимини кенгайтириш учун мунтазам равишда «халака» деб номланувчи доираларга йиғилишади. Ушбу амалиёт Пайғамбар соллоллоҳу алайҳи васаллам даврларига тўғри келади, билимларни тақсимлаш одати мусулмонларга ўрганиш ва савол бериш учун имкон беради.
Одатда улар Рамазон ойида кўпроқ ўтказилади. Ушбу учрашувлар давомида мунозаралар ва жамоавий ибодатлар бўлиб ўтади.
Ҳозирги шароитда кўплаб масжидлар ушбу кўп асрлик анъана ўрнига муқобил онлайн вариантларни, масалан видео-конференция платформаларини ёки жонли трансляцияларни таклиф қилишмоқда.
Пандемия пайтида хайрия ҳақида нима дейиш мумкин?
Рамазон ойида марказий ўринни хайрия тадбирлари ва ҳаётда камбағалларга ёрдам бериш эгаллайди. Мусулмонлар бу имоннинг калитидир ва бу ойда яхшилик қилганликлари учун мукофотлар кўпаяди деб ҳисоблашади.
Маблағ йиғиш тадбирлари одатда ижтимоий тадбирларнинг атрофида, масалан, «Ифторлар» ёки жамоавий ибодатлардан кейин ўтказилади.
Одатда, кўнгиллилар камбағал мусулмонлар учун Рамазон ойида озиқ-овқат қутиларини ташкил қилиш учун хайрия тўплашади. Бу йил гуруч, макарон ва ясмиқ каби асосий озиқ-овқат маҳсулотларининг танқислиги, шунингдек саёҳат чекловлари кам таъминланган ёки даромад кўрмаётган оилалар зарар кўриши мумкинлигини англатади. Миср каби иқтисодий инқироздан энг кўп азият чеккан баъзи мамлакатларда, масалан, Рамазон, баъзи оилаларда гўшт истеъмол қилиш имконияти бўлган йилнинг ягона вақтидир.
Мусулмон Хайрия Форумининг (MCF) ҳисоботига кўра, мусулмонлар муқаддас ой давомида хайрия ишларига камида 130 миллион фунт стерлинг хайрия қилишади.
Бу йил аксарият ҳолларда маблағ тўплашнинг асосий қисми хайрия веб-сайтлари орқали ўтади.
Ушбу вазият Рамазоннинг яна қандай анъаналарига таъсир қилиши мумкин?
Муқаддас ойда кўпгина мусулмонлар ўз имонларини мустаҳкамлашга ва дунёвий нарсалардан қочишга эътибор қаратишса-да, Рамазон ойида кўпчилик мусулмон бўлган мамлакатларда янги қизиқарли телевизион сериаллар намойиш этилади.
Томошабинлар сони сезиларли даражада кўпайиши мумкин, чунки бу рўза тутишда ифторни кутишдан чалғитади. Машҳур актёрлар иштирокидаги ҳаяжонли кунлик драмалар муқаддас ой давомида эфирга узатиш учун махсус яратилади.
Аммо Рамазонга бағишланган ушбу сериаллар ва телевизион кўрсатувлар бу йил қисқа тайёргарлик вақтига эга бўлди: барча сериалларнинг қарийб 70 фоизи ушбу материал эълон қилинган пайтда суратга олинмаганди. Соҳа вакилларидан бирининг сўзларига кўра, кўпгина телесериаллар Рамазоннинг ўзида пайдо бўлишни давом этарди, лекин бундай шароитда ҳаммаси сўроқ белгиси остида қолиши мумкин.
Яқин Шарқ ва Африкадаги меҳмонхоналарда улкан ифторликлар ташкил қилиниб, ундан кейин кўнгилочарликлар бўларди; концертлар ва фестиваллар ҳам ойнинг энг муҳим дақиқалари ҳисобланади. Эҳтимол, ҳозирги вазият буларнинг барчасига таъсир қилади.
Коронавирус ўртасида Ийд ҳақида нима дейиш мумкин?
Рамазон кейинги ойнинг келиши билан тугайди. Бу Ийд ал-Фитрни нишонлаш учун сигналдир. Ийд кунининг биринчи тонгида бўлиб ўтган илк жамоат намозлари, бир ой ичида биринчи марта кундузи йиғилган, ибодат қиладиган ва бирга овқатланадиган мусулмонларни бирлаштиради.
Яқин Шарқ мамлакатларининг аксариятида Ийд миллий байрамдир, болалар янги кийим кийиб, пул ёки совғалар оладилар ва ширинликлар истеъмол қиладилар. Одатда оилалар болалар учун турли тадбирлар ва катталар учун учрашувлар уюштирадилар.
Ушбу маросимни нишонлаш учун уйлар чироқлар, байроқлар ва безаклар билан "Ийд Муборак" ёзуви билан безатилган бўлади.
Аммо бу йил коронавирус пандемияси туфайли Ийд байрами Рамазон ойидан ҳам кўпроқ азият чекиши мумкин. Рамазоннинг асосий урф-одатларини уйда, жумладан, онлайн трансляциялар орқали жамоавий ибодатларни кузатиш мумкин бўлса-да, Ийд байрами одатда мусулмонлар байрамга, оилалари ва дўстларига ташриф буюриб, одатдаги кундалик ҳаётга қайтганларида сезилади.
Аммо бу йил кинотеатрлар, истироҳат боғлари ва кафеларнинг ёпилиши муносабати билан, таътилда бўлган болалар, эҳтимол, уйда қолиш билан чекланишади.
Диний идоралар ва ҳукуматлар аҳолини изоляция қилиш чораларига мувофиқ катта йиғилишларни тақиқлашлари мумкинлигини ҳисобга олсак, бу йилги Ийд тинч ва охиста бўлиб ўтади.
Манба: Middle East Eye
