«Авторитет» деган тушунча бор ва бу сўзни қандай тушуниш керак, деган савол пайдо бўлади. Чунки бу тушунча атрофида турли хил маънолардан иборат бўлган тушунмовчиликлар вужудга келади. Масалан, «жиноий авторитет», «мусиқа соҳасидаги авторитет», «фан соҳасидаги авторитет» каби. Лекин одамлар бу тушунчани тўғри тушунмай, адашади. Ҳақиқий авторитет ким? Унинг харизмаси нимада? Уни ўзига тортувчи жиҳатлар қандай?

Аслида, қадим замонларда авторитет «харизма» деб аталган, яъни фақат бир кишига берилган илоҳий неъмат ҳисобланган. Бир инсонда мавжуд бўлган бу қудрат бошқа инсонда бўлмаган. Шунинг учун авторитет одамларни ўз атрофида жамлаш ва уларни ҳаракатга келтириш қобилиятига эга бўлган шахс эди. У ўз сўзи ёки ҳаракати билан одамлар, халқлар ва ҳатто тарихни бошқариш қудратига эга эди.

Муаллиф фикрига кўра, авторитетнинг икки тури мавжуд: шахсий ва коллектив. Шахсий авторитет бу – харизматик шахслар ёки ҳақиқатнинг тарихий ташувчилари бўлиб, улар жамиятда ўз ўрнига эга бўлади. Коллектив авторитет эса диний ёки бошқа институтлар асосида шаклланади. Масалан, қадимда черков ана шундай институтлардан бири бўлиб, унинг вакиллари ўзларини ягона қонуний куч деб билишган.

Бироқ, муаллиф ҳақиқий авторитетнинг қудрати мажбурлашга асосланмаганлигини таъкидлайди. Ҳақиқий авторитет ўз ғоялари ва ҳаракатлари билан одамларни ортидан эргаштиради, зўрлик ва тазйиқсиз ўз мақсадига эришади. Бу йўлда, агар мажбуриятга қўл урса, фақат ўз ғояларига қарши чиққанларга нисбатан шундай йўл тутади, тарафдорларига эмас.

Кўпчилик авторитетни зўравонлик воситаси деб тушунади, бироқ муаллиф буни рад этиб, ҳақиқий авторитет – ғоя ва лойиҳалар ташувчиси эканини айтади. Ҳақиқий авторитет ҳамма иштирок этадиган сиёсий майдон яратади ва адолатли ҳокимиятни ўрнатади.

Қадимги юнонлар ҳокимиятни тенглик асосида олиб борувчи «исономия»ни ҳақиқий адолат деб билганлар, бу ерда ҳеч ким ҳукмрон эмас, балки барча тенг. Шунингдек, давлатлар эса ҳозирги кунга келиб «демократия» тушунчасини кўпчилик ҳокимияти сифатида талқин қилишни бошлади.

Ҳақиқий авторитетнинг вазифаси — барча иштирок этувчиларнинг манфаатларини тенг тақсимлайдиган адолатли тизим ташкил қилиш. Бундай шахслар ўз ғоялари йўлида ўзини қурбон қилишга тайёр бўлади. Улар ўз лойиҳаси билан жамиятда ўзгаришлар қилишга интилади ва ўзини бу ишга бағишлайди.

Шундай қилиб, ҳақиқий авторитет – бу тоза харизма ва адолат асосида дунёни ўзгартиришга қодир бўлган, жамият учун фидокорона хизмат қилишга тайёр бўлган шахсдир.

Хулоса:

1. Авторитет ва бюрократиянинг фарқи: Авторитет сиёсий соҳада фаолият юритади ва бюрократиядан фарқли равишда зўрлик ёки мажбуриятга асосланмаган.
2. Авторитетнинг моҳияти: Ҳақиқий авторитет мажбурий чораларсиз, таъсир ва ишонтириш орқали эришилади, унда мажбурлаш йўқ.
3. Харизма аҳамияти: Ҳақиқий авторитет харизмага эга бўлиб, жамиятда янги асосларни яратиш қобилиятига эга бўлади.
4. Ҳақиқий қаҳрамонлик: Ҳақиқий авторитетлар ўз лойиҳалари ва миссиясига содиқ, одамларни ҳукмронликсиз ортидан эргаштира оладиган шахслардир.
5. Миссионерлик ва фидокорлик: Ҳақиқий авторитет ўз лойиҳаси ва умумий манфаатлар учун ўзини қурбон қилишга тайёр бўлади.
6. Жамият билан муносабатлар: Авторитет жамоат билан ўзаро ҳурмат ва тенглик асосида қурилади, бир томонлама ҳукмронликка эмас.
7. Интеллектуал ва жамоат капитали: Авторитет жамиятдаги фикрлар шаклланишига таъсир қилиш учун катта интеллектуал ва жамоат капиталига эга бўлади.
8. Сиёсий қарорнинг аҳамияти: Авторитетнинг ҳукми сиёсий контекстда катта аҳамиятга эга, у адолатсизликка қарши жамоат ҳаракатларини шакллантиради.
9. Адолат тамойиллари: Ҳақиқий авторитет дунёдаги адолат, тенглик ва ҳақиқат асосида ўзгаришлар қилишга интилади.
10. Жамиятни ўзгартиришдаги роли: Авторитет адолатли тамойилларга асосланган янги тартиб яратиш учун ўзгаришларга ҳаракат қилади.

Руслан Айсин
Абу Муслим таржимаси