Тазкия (288)
Руҳий-маънавий қисм «тазкиятун-нафс» – «нафсни поклаш» деб аталиб, унда мўминларнинг нафсларини, яъни шахсиятларини поклаш, уларга фазийлатларни касб қилдириш ва разолатлардан холий қилиш киради.
Ҳофиз ибн Ражаб Ҳанбалий роҳимаҳуллоҳ “Шарҳ ҳадис ал-илм” китобида қуйидагиларни айтган: “Ботиний илмни даъво қиладиган, у ҳақида гапирадиган ва у билан чегараланган кўпчилик шариат ҳукмлари, ҳалол ва ҳаром (илми) бўлган зоҳирий илмни қоралайди. Унинг аҳлига таъна қилиб: “Улар (ҳақиқий ботиний илмдан) тўсилганлар ва пўстлоқ (пўчоқ) соҳиблари”, дейдилар.
Ҳақиқатни айтувчи, унга амал қилувчи бўл. Аллоҳ сенга нур ва басират (қалб кўзи)ни зиёда қилади. Унга буюриб, юз ўгирадиганлардан бўлма. Бас, гуноҳини зиммангга олиб кетасан ва Аллоҳнинг азобига рўбарў келасан. Аллоҳ азза ва жалла илундай марҳамат ҳилган:
Мен шунга ўхшаш саволга жавоб бераман, унинг жавоби, сизнинг саволингизга ҳам жавоб бўлади. Мендан сўрабдилар: “Одамларнинг сенга азият ва ёмонлик етказиш хоҳиш-истаклари қачон барҳам топади?”
Жамият орасидаги муомалалардан бир нарсани билдим, одам ўзини ва дўстларини лойиқ даражада улуғлаши унинг саодатидандир. Масалан, бир кишини у яхши кўрган оти ёки куняси билан чақиришига ўхшаш. Қанақадир тайинсиз от билан чақирса, кимга ҳам ёқади? Ёки бирор киши отингизни эътиборга олмаса ёки отингизни хато талаффуз қилса ё бўлмаса кунянгизни бузиб айтса, аччиғингиз чиқмайдими?!
Бу бобда ғийбатнинг дуруст, яъни шариат олимлари жоиз деб рухсат берган, ҳатто баъзи ўринларда савобли бўлган турлари баён қилинади.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳуданривоят ҳилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
Ибн Жавзийнинг “Маноқиб ал-имом Аҳмад ибн Ҳанбал” китобида келтирилган: “Абу Аббос Бардаий айтди: “Ҳасан ибн Исмоилнинг шундай деяётганини эшитдим: “Отамнинг шундай деб айтаётганини эшитдим: “Аҳмад ибн Ҳанбалнинг мажлисида 5 минг ва ундан ошадиган одам тўпланар, 500 тадан камроғи ёзар, қолганлар ундан чиройли одоб ва йўл ўрганар эдилар””.
Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг амаллари ва сийрати шарифаларида ушбу мақсад келтирилган. Имом Ҳайсамий роҳимаҳуллоҳнинг “Мажмаъ аз-завоид” китобида Имом Табароний ҳасан иснод билан ривоят қилган. Абдуллоҳ ибн Амр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир кишига: “Эй фалончи, қандай тонг оттирдинг?” дедилар. У: “Сизга Аллоҳни мақтайман (ҳамд айтаман)”, деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Мана шу - мен сендан ирода қилган нарса”, дедилар”.
Масалаларда даражама-даража - олдин энг муҳими, сўнг ундан кейинги даражадагисини амалга ошириб бориш ўрганувчиларни сао-датга етакловчи ишлардан биридир. Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) Муоз ибн Жабални (розияллоҳу анҳу) Яманга жўнатаётган чоқларида қилган васиятлари ҳам бу амалиётнинг нақадар тўғри эканини тасдиқлайди. Уша васиятда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам): “Уларни энг илк чаҳирадиган нарсанг Аллоҳдан ўзга илоҳ йўҳлиги ва Мен Унинг Расули эканимга гувоҳлик бериш бўлсин... ” деган эдилар. Демак, ишлар биринчи, иккинчи, учинчи ... даражаларга тақсимланади. Модам масала шундай экан, нимага энди ишларни бир-бирига қориштириб, чирмаб ташлаймиз ёки уларни барини бирданига ўртага ташлаймиз?!
Мўмин инсон ўтаётган кунлар, тунлардан, ибрат олмоғи керак. Зеро, кеча ва кундуз ҳар бир янгини эскитар, узоқни яқин қилар, умрни қисқартирар, ёшларни кексага айлантирар, кексаларни фоний этар.
1. Саҳарда истиғфор айтиб ўтирмоқ.
Ибн Муқаннаъ “Ал-адаб ал-кабийр” китобида кишидан узоқ (бегона) аёллар ҳақида сўз юритиб, уларга нисбатан меҳр-муҳаббат кўрсатишдан огоҳлантириб: “У аёлларнинг танишларидан нотанишлари фазилатидан иборат кўзлар ва қалбларда зийнатланган нарсалар бекор нарса ва алдовдир. Балки ўзининг ҳузуридаги юз ўгирадиган кўп нарсалар у (бегона аёл)ларга нафси интилган нарсадан афзалдир”, деган.