Тўртинчи саноат инқилоби дунёнинг ишлаш тартибини ўзгартирди. Араб давлатлари учун бу жараён қийинчилик ва имкониятларни олиб келди. Сунъий интеллект орқали бошқариладиган ақлли шаҳарлар ва илғор роботлар орқали минтақадаги давлатлар иқтисодиётни диверсификация қилиш, давлат хизматларини яхшилаш ва турли соҳаларни автоматлаштириш учун технологияларни фаол жорий этмоқда. Айрим араб мамлакатлари, хусусан, Саудия Арабистони, Қатар ва БАА бу саноат инқилоби йўналишида араб дунёсида етакчилик қилмоқда. Улар иқтисодий ўсишни қўллаб-қувватлаш ва нефтга боғлиқликни камайтириш учун сунъий интеллектга катта сармоя киритмоқда. Ақлли шаҳарлар дастурлари, финтех-стартаплар ва сунъий интеллект тадқиқотлари минтақа иқтисодиёти ва жамиятини қандай ўзгартиришини намоён этмоқда.
Тезкор ўсиш
Яқин Шарқдаги технологияга сармоялар давлат ташаббуслари, хусусий сектор инвестициялари ва турли соҳаларда рақамли трансформацияга интилишлар туфайли тез ўсиб бормоқда. Асосий эътибор АКТ инфратузилмаси, рақамли хизматлар, сунъий интеллект, киберхавфсизлик, булутли технологиялар ва ақлли шаҳарларга қаратилган. Кутилмоқдаки, 2024 йилда Яқин Шарқда АКТга сарфланадиган маблағлар 2023 йилга нисбатан 4% ўсиб, 183,8 миллиард долларни ташкил этади. 2024 йилда эса бутун дунёда АКТга сарфланадиган маблағ 5,1 триллион долларни ташкил қилиши мумкин. IDC компанияси прогнозига кўра, 2024 йилда минтақада сунъий интеллектга сармоялар 3 миллиард доллардан ошади ва бу 2023 йилга нисбатан 32% ўсиш демакдир; айниқса генератив сунъий интеллектга алоҳида эътибор қаратилади.
Технология секторга сармоя киритаётган асосий араб давлатлари
Саудия Арабистони: технология инновацияларига 100 миллиард доллар 2024 йилда Саудия Арабистони Alat компаниясини ташкил этди, бу компания илғор технологиялар билан шуғулланади. Саудия Арабистонининг Alat’га киритадиган сармояси 2030 йилга бориб тахминан 100 миллиард долларга етиши кутилмоқда. Бу, айниқса, сунъий интеллект, ярим ўтказгичлар, чиқиндиларни камайтириш, робототехника ва ақлли шаҳарларга қаратилган. Бу қадам мамлакатнинг технологик имкониятларини ошириш ва Хитой ҳамда АҚШдан инвестициялар жалб қилишга ёрдам беради.
Қатар: сунъий интеллектга 2,5 миллиард доллар Қатар ҳам сунъий интеллект соҳасида етакчи бўлиб, илғор технологияларни турли соҳаларда жорий этиш ва ҳаёт сифатини оширишга қаратилган. Қатарда 2024 йилда сунъий интеллект бозори 428,4 миллион долларга ва 2030 йилгача 1,9 миллиард долларга етиши кутилмоқда, ҳукумат сунъий интеллект ва технологияларни ривожлантириш учун 2,5 миллиард доллар ажратган.
БАА: ҳар йили инновацияларга 3 миллиард доллар БАА ҳар йили инновацияларга 3 миллиард доллар сармоя киритмоқда ва сунъий интеллект 2030 йилга бориб мамлакат иқтисодиётига тахминан 98 миллиард доллар даромад келтириши прогноз қилинмоқда. БАА стратегияси сунъий интеллектни барча давлат хизматлари ва вазирликларга интеграция қилишга қаратилган. Дубайнинг робототехника ва автоматлаштириш дастури каби муҳим лойиҳалар 10 йил ичида шаҳар ялпи ички маҳсулотида роботлар улушини 9% оширишга қаратилган.
Қувайт: 2028 йилгача АКТга 39,8 миллиард доллар «Қувайт 2035» режаси иқтисодиётни диверсификация қилиш, нефтьга боғлиқликни камайтириш ва рақамли инфратузилмани ривожлантиришга қаратилган. Қувайтда АКТ бозори 2028 йилгача 39,8 миллиард долларга етиши мумкин, 5G ва 6G технологияларини жорий этиш эса янада катта ўсишга замин яратмоқда.
Миср: рақамли экспорт учун мақсад — 9 миллиард доллар 2024 йилда Миср иқтисодий стратегия қабул қилди ва унда миллионта янги иш ўрни яратиш ҳамда электроника экспортини ошириш мақсад қилинган. Ҳукумат кенг полосали интернет тармоғини кенгайтириш, мис симларни оптик толали симларга алмаштириш устида иш олиб бормоқда ва 2030 йилгача АКТнинг ялпи ички маҳсулотга қўшаётган ҳиссасини 8%гача оширишни режалаштирмоқда.
Марокаш: 2030 йилгача сунъий интеллект бозори 1 миллиард долларгача ўсиши кутилмоқда Марокаш сунъий интеллект ва рақамли трансформацияни ривожлантирмоқда, сунъий интеллект соҳасида билимларни ошириш ва кўникмаларни ривожлантиришга эътибор қаратган. Муҳаммад VI университетидаги сунъий интеллектни ривожлантириш ташаббуси каби дастурлар билан Марокаш сунъий интеллект соҳасида, шунингдек, қишлоқ хўжалиги, соғлиқни сақлаш ва энергетика соҳаларини модернизация қилишда етакчи бўлишни мақсад қилмоқда.
Бу ташаббуслар технологик тараққиёт ва барқарор иқтисодий ўсишга интилган араб мамлакатлари учун сунъий интеллектнинг қанчалик муҳимлигини кўрсатади.
Абу Муслим тайёрлади
Бугунги кун учун араб мақолига мурожаат қиламиз: Агар ҳақиқатни айта олмасанг, ҳеч бўлмаса, ёлғонга қарсак чалма.
Аллоҳ учун биродарлик қўл ва кўз муносабатига ўхшайди. Кўз ёш тўкса, қўл унинг ёшини артиб юборади, қўл оғриқ ҳис қилса, кўз унинг учун ёш тўкади. Ибн Таймия (раҳимаҳуллоҳ).
Айрим одамларнинг ҳаётида шундай даврлар келадики, машҳурлик тугайди, ижоди эътибордан қолади, яъни уларни энди эътиборга олишмайди, таклиф қилишмайди, натижалари керакли натижаларни бермайди ва ҳоказо...
Нуҳ (алайҳиссалом) – Аллоҳнинг пайғамбари ва элчиси бўлиб, унга янги шариат берилган беш элчининг биринчи ҳисобланади. Исми Қуръонда кўп маротаба зикр этилган, ва унинг қиссаси Қуръоннинг Нуҳ сурасида келтирилган бўлиб, бу сура унинг номи билан аталган. Нуҳ (алайҳиссалом) Пайғамбар Одам (алайҳиссалом)нинг тўққизинчи авлоди, ва Пайғамбар Идрис (алайҳиссалом)нинг набираси эди.
Тожикистонда ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар томонидан ўтказилган кенг кўламли рейдлар давомида сеҳргарлик ва фолбинлик билан шуғулланган 1,5 минг киши қўлга олинди.
Хитой ҳақида 1,5 миллиард истеъмолчига эга катта бозор сифатида гапирилганда, кўпинча вазиятни ортиқча безашади. Аниқки, машина сотиб олиш имконига эга бўлганлар унчалик ҳам кўп эмас, аммо борлари ҳам етарли — икки-уч юз миллион киши. Шунинг учун бу улуш учун етакчи халқаро брендлар ўртасида жиддий рақобат авж олди ва улар ўз ишлаб чиқаришини Хитойда жойлаштиришга киришди. Энди эса улар бунинг учун бадал тўлай бошлашди.
Хитой ишлаб чиқарувчилари глобал тенденцияларни кузатиб, арзон электромобилларга стратегик урғу беришди ва ҳозирда машҳур рақобатчиларини қаттиқ сиқиб чиқаришмоқда.
Ярим йил ичида, апрелдан сентябргача, саккизта япон автомобилсозлик компанияларининг ишлаб чиқариш ҳажми ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 6 фоизга қисқарди. Бунга асосий сабаб сифатида Хитойда ишлаб чиқаришнинг пасайиши кўрсатилди. Масалан, Toyota Хитойдаги ишлаб чиқаришни 17 фоизга, Nissan 8,6 фоизга, Honda эса 34 фоиздан кўпроқ қисқартирди.
Япон ишлаб чиқарувчиларига хитойлик рақобатчилар билан курашиш осон эмас, чунки улар давлат бюджети ҳисобига берилган катта субсидиялардан фойдаланишади, бу эса нархларни сезиларли даражада арзонлаштиришга имкон беради. Бундан ташқари, Хитойда электромобил ишлаб чиқарувчилар ишчилари ойига қўшимча 140 соатгача ишлашади.
S&P Global таҳлил маркази маълумотларига кўра, 2024 йилда Хитой бозорида маҳаллий ишлаб чиқарилган электромобилнинг ўртача нархи 28,8 минг долларни ташкил этди, япон ёки жанубий корея автомобиллари 46,6 минг доллар, немис автомобиллари эса тахминан 60 минг доллар. Фарқни сезинг.
Suzuki ва Mitsubishi Motor ўз вақтида Хитой бозоридан чиқиб кетиб, бошқа бозорларда ўсиш кўрсатмоқда. Энг катта зарар кўрган япон ишлаб чиқарувчиси Volkswagen бўлди: 2023 йилнинг учинчи чорагидаги соф фойдаси ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 64 фоизга камайди.
Зарар шунчалик жиддийки, ҳозирда Германияда биринчи марта ишончли репутацияга эга 87 йиллик корпорациянинг заводини ёпиш ҳақида музокаралар олиб борилмоқда. Бир вақтлар Хитойга эътибор қаратган Volkswagenнинг савдосининг учдан бир қисми айнан шу бозорга тўғри келарди. Аммо кейин хитойликлар кучайиб кетди.
2019 йилда хитой компаниялари бозорнинг 39 фоизини, немислар эса 24 фоизини эгаллаб турган эди. 2023 йилда бу рақамлар сезиларли даражада ўзгарди: 56 фоиз хитойликларники, немисларники эса 18 фоизга тушди. 2030 йилга келиб хитой брендлари электромобиллар бозорининг 70 фоизидан кўпроғини, дунё бўйича бозорнинг учдан бир қисмини эгаллаши кутилмоқда.
Хитойнинг Nio ва BYD каби электромобил ишлаб чиқарувчилари бошқа мамлакатлар бозорларига агрессив экспансияни бошлаб юборишди. Улар ўз ишлаб чиқаришини Европа худудида жойлаштиришга ҳаракат қилмоқдалар, бунда божхоналардан қочиш ва ташиш харажатларини камайтиришни мақсад қилишмоқда. Хитой ишлаб чиқарувчиларининг кутилмаган қўшимча устунликларидан бири — янги моделларни бозорга чиқариш тезлигидир: улар рақобатчиларга нисбатан икки баравар тезроқ, яъни йигирма ойда янги моделни тақдим этишади.
Хитой электромобилларининг дунё бўйлаб зафарли юришини тўхтатадиган омил ҳозирча мавжуд эмас.
Замонавий Ғарб дунёси инсон эркинликларини энг олий қадриятга айлантирди, аммо…
Бутун дунё мусулмонлари орасида турли муносабатларни келтириб чиқарган ҳолда, Саудия Арабистонида Хэллоуинни кенг миқёсда нишонланди. Бу мамлакат бир неча йил илгари дунёдаги энг консерватив исломий мамлакатлардан бири бўлган эди. Хэллоуин 2022 йилдан бошлаб расман нишонланмоқда.
Украина ҳарбийлари тез орада “Гром-2” баллистик ракетасига эга бўлади, бу ракета Кремлга зарба бериш қобилиятига эга. Бу ҳақда The Telegraph хабар бермоқда. Нашрга кўра, НАТО Парламент Ассамблеясидаги Украина делегациясининг раиси Егор Чернев “яқин орада Россия бу ракетанинг натижаларини ҳис қилади”, деб маълум қилди.
Исроилда Нетаньяҳунинг офисидан маълумотнинг ошкор бўлиши билан боғлиқ бўлган инсонларнинг қама-қамаси бошланди, дея хабар бермоқда Financial Times.
Охирги илмий тадқиқотлар молекуляр оламни ўрганиш орқали инсониятни бир асосий хулосага олиб келмоқда: Худо бор. Одатдаги молекула, масалан, оқсил молекуласи тузилиши илмий жамоатчиликни ҳайратга солади ва унинг тасодифий тарзда, Олий Кучсиз пайдо бўлиши имкониятини йўққа чиқаради.