ПАЙҒАМБАРИМИЗ СОЛЛАЛЛОҲУ АЛАЙҲИ ВА САЛЛАМ РИСОЛАТЛАРИДАН ШУБҲАЛАРНИ АРИТИШ

Мушриклар ва қалбида касаллиги бор кимсалар Пайғамбар алайҳиссалом рисолатлари ҳақида турли-туман асоссиз гапларни, эътироз ва бўҳтонларни тарқатишди.
Қуръони каримда уларнинг бу гаплари, фитнаю бўҳтонларини очиқ-ойдин келтирилган ва уларга муносиб жавоблар берилган. Ана ўша оятлар мўминларнинг имонларини зиёда қилади, саботларига янада сабот қўшади.
Мушриклар тарқатган фитналар, ёлғон хабарларинг баъзиси Аллоҳнинг ваҳдонияти билан, баъзилари Ҳабибимиз алайҳиссалом шахсиятлари билан, қолганлари, охиратда ҳисоб қилиниш билан, Қуръони карим  ва қазои қадар билан боғлиқдир.
Ана шундай оятлардан бири Сод сурасида келган. Аллоҳ таоло шундай деган:
“(Макка мушриклари) уларга ўзларидан (яъни, инсон авлодидан) бўлган бир огоҳлантирувчи – Пайғамбар келганидан ажабландилар ва у кофирлар: “Бу бир ёлғончи сеҳргардир. (Шунча) худоларни битта худо қилиб олибдими?! Ҳақиқатан, бу жуда қизиқ нарса!” дедилар . Улардан катталари (бир-бирларига шундай дея тарқалиб) кетдилар: “Юринглар ва ўз худоларингизга (сиғинишда) қаноат қилинглар! Албатта бу исталадиган нарсадир. Бизлар бу ҳақида сўнгги миллат – динда(гилардан ҳам, яъни насроний динидаги одамлардан ҳам) эшитган эмасмиз. Бу фақат бир уйдирмадир, холос. Бизларнинг орамизда (шунча бой-зодагонлар туриб) ўша (Муҳаммад)га Эслатма – Қуръон нозил қилинган эканми?!” Балки улар Менинг Эслатмам – Қуръондан шак-шубҳададирлар, балки улар ҳали Менинг азобимни тотиб кўрганлари йўқ. Ёки Қудратли ва Саховатли Парвардигорингизнинг раҳмат хазиналари уларнинг олдиларидамикан-а?! Ёки осмонлар ва ернинг ҳамда уларнинг ўртасидаги бор нарсаларнинг подшоҳлиги уларникимикан-а?! У ҳолда (уларни осмонларга элтадиган) нарвонларга чиқаверсинлар. (Эй Муҳаммад алайҳиссалом, Макка мушриклари) ўша ернинг ўзида енгилиб битувчи фирқалардан бир тўдадир, холос!” (Сод сураси, 4-11-оятлар).
Муфассирлар бу оятлар нозил бўлишига қуйидаги воқеани сабаб қилиб келтиришган. Қурайш қабиласидаги бир гуруҳ одамлар оқсоқоллари олдида йиғилишиб, бир-бирларига:
– Абу Толибнинг олдига бориб, жияни ҳақида гаплашиб олайлик! – дейишди. Улар Абу Толибнинг уйига киришгач:
– Сен улуғимиз ва саййидимизсан. Шундай экан, жиянингни инсофга чақириб қўй! Илоҳларимизни ҳақорат қилишни бас қилсин, бизни ва илоҳларимизни ўз ҳолимизга қўйсин! – дейишди. Бас, Абу Толиб Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламга:
– Эй жиян! Анави Қурайш оқсоқоллари уларнинг илоҳларини ҳақорат қилмаслигингни, даъватингдан воз кечиб, илоҳларини ўз ҳолига қўйишингни сўрашди, – деди. Шунда Жанобимиз алайҳиссалом:
– Эй амаки, ахир мен уларни ўзлари учун яхшироқ бўлган нарсага чақиряпман! – дедилар. Амакилари:
– Нимага чақиряпсан уларни? – деб савол берди. У зот бўлса:
– Мен уларни шундай сўзни айтишга чақиряпманки, агар менинг сўзларимни тасдиқласалар, араблар ичида юксалиб, ажамлар устидан ҳукмронлик қиладилар, – дедилар. Қавм орасидан Абу Жаҳл:
– У нима экан? – деб қизиқди. Шунда Пайғамбар алайҳиссалом:
– Лаа илааҳа иллаллоҳ, деб гувоҳлик берасизлар, – дедилар. Абу Жаҳл бу гапни хушламади.
– Бундан бошқа нарсани сўра биздан! – деди. Расули акрам соллаллоҳу алайҳи ва саллам:
– Агар қўлимга қуёшни олиб келиб қўйсангиз ҳам сизлардан бундан бошқасини сўрамайман! – дедилар. Улар дарғазаб ҳолда ўринларидан туриб кетишди.
– Аллоҳга қасамки, биз ўзингни ҳам, сени пайғамбар қилиб юборган илоҳингни ҳам ҳақорат қиламиз, – дейишди .
“(Макка мушриклари) уларга ўзларидан (яъни, инсон авлодидан) бўлган бир огоҳлантирувчи – Пайғамбар келганидан ажабландилар”.
Ширкнинг ёмон оқибатидан огоҳлантирувчи ва Ёлғиз Аллоҳга ибодат қилишга чақирувчи бир Пайғамбар келганида кофирлар бундан ҳайрон бўлишди.
Ва у кофирлар: “Бу бир ёлғончи сеҳргардир”.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам кофирларни ҳақ динга даъват қилган чоғларида, улар:
– Бу сеҳргар одам экан. Чунки биз билмаган қизиқ нарсаларни айтмоқда. “Мен Аллоҳ тарафидан юборилганман”, деб ёлғон айтяпти, – дейишди.
Ҳа, улар кофирликлари сабаб ҳақиқатни кўрмадилар, кўра олмадилар ва покиза инсонни сеҳргарлик ва ёлғончиликда айбладилар. Куфр уларнинг кўзларини кўр қилиб қўйганди.
Кейин ўзларининг ботил гапларига қўшимча қилиб:
“(Шунча) худоларни битта худо қилиб олибдими?! Ҳақиқатан, бу жуда қизиқ нарса!” – дейишди.
Бу савол инкор қилиш маъносида берилмоқда.
Яъни, Муҳаммад бир қанча илоҳларни битта худо қилиб олибдими?! Биздан ўша худога сиғиниш ва итоат этишни талаб қиляптими?! Биздан талаб қилинаётган бу иш жуда ажиб, бу ақлга сиғмайди!
Аллоҳ таоло уларнинг ҳолатини жуда аниқ ва тиниқ ифодаламоқда: жаҳолат қаърига ботиб кетганлари ва куфр кўзларини кўр қилиб қўйгани учун энг ҳақ нарсани “жуда қизиқ иш-ку”, деб қабул қилмоқдалар.
Мушриклар ота-боболари давридан қолган ширк ақидасига зид бўлгани учун тавҳид эътиқодини ажиб нарса, дедилар. Улар ўзларини ҳақ деб билардилар. Аслида эса кўзлари ҳақиқатни кўришдан ожиз эди.
Шундан кейин уларнинг одамларни ҳақ диндан тўсиш йўлидан қилган саъй-ҳаракатлари ажойиб суратда тасвирланади:
“Улардан катталари (бир-бирларига шундай дея тарқалиб) кетдилар: “Юринглар ва ўз худоларингизга (сиғинишда) қаноат қилинглар!”
Қурайш қабиласининг раҳбарлари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ўзларини ғазаблантирадиган ва умидларини пуч чиқарган гапларни эшитишгач, Абу Толиб олдидан тарқалишди ва кетиш олдидан:
– Ота-бобонгиз қилиб келган ишни қилинг! Уларнинг йўлида юришда давом этинг! Муҳаммад илоҳларимизни енгил санаб, бизни бу ишдан қайтарса ҳам, сизлар ўз худоларингизга сиғинишда бардошли бўлинг! – деб “насиҳат” қилишди.
“Албатта бу исталадиган нарсадир”.
“Бу” деганда, Пайғамбар алайҳиссалом даъват қилаётган нарса – Ягона Аллоҳга ибодат қилиш назарда тутилмоқда.
Яъни, Муҳаммад бизлардан талаб қилаётган нарса, ёлғиз Аллоҳга ибодат қилишимиз ва илоҳларимизга сиғинишни бас қилишимиздир. У бизлардан мана шуни қаттиқ туриб талаб қилмоқда. Бизлар ҳам унга жавобан худоларимизга топинишда бардавом бўлайлик!
Шунингдек, “бу” мушриклар эътиқодини ҳам англатиши мумкин. У ҳолда оятнинг маъноси мана бундай бўлади: биз эътиқод қилиб келаётган динда собитқадам бўлиш биздан талаб қилинадиган нарсадир. Ота-боболаримиз ҳам шу йўлда бўлишган. Бас, Муҳаммад бизни ўз динига киргизишга ҳарчанд уринмасин, барибир ўз йўлимиздан қайтмаймиз!
“Бизлар бу ҳақида сўнгги миллат – динда(гилардан ҳам, яъни насроний динидаги одамлардан ҳам) эшитган эмасмиз”.
Яъни, Муҳаммад бизни даъват қилаётган динни ота-боболаримиз замонидаги араблардан ҳам, охирги миллатлардан – Исо алайҳиссаломга эргашганлардан ҳам эшитмаганмиз. Насронийлар издошлари уч худолик эътиқодига чақиришади. Уларнинг айтишича, Исо уларни шунга буюрган экан.
“Бу фақат бир уйдирмадир, холос”.
Яъни, Муҳаммад айтаётган гапларнинг биронтасини ҳам илгари  эшитганимиз йўқ. Бас, у бизларни алдаяпти, бу гапларни унинг ўзи тўқиб чиқарган, ундан олдин бирон киши бундай демаганди.
Шундан кейин мушрикларни имонга келишдан тўсиб турган энг асосий парда нима экани айтилади.
“Бизларнинг орамизда (шунча бой-зодагонлар туриб) ўша (Муҳаммад)га Эслатма – Қуръон нозил қилинган эканми?!”
Улар қалблари ҳасадга тўла бўлгани учун ҳам Пайғамбар алайҳиссалом пайғамбарликларини тан олишни истамадилар.
Бу ердаги савол инкор қилиш, тан олмаслик мазмунидадир.
Яъни, Қурайш зодагонлари ҳасад ва нафрат билан:
– Биз бой ва улуғ кишилар бўлсак, Муҳаммад қандай қилиб пайғамбарликни даъво қилмоқда, унга Қуръон туширилибдими?! Ахир у биздан молу давлат ва мартабада пастроқда-ку! Биз орамиздан фақат унга пайғамбарлик берилганини инкор қиламиз, тан олмаймиз буни! – дейишди.
 Қуръони каримда кўп ўринларда мушрикларнинг Расулуллоҳ алайҳиссаломга ҳасад қилганликлари айтилган. Жумладан, Анъом сурасида шундай дейилган: “Қачон уларга (Муҳаммад алайҳиссаломнинг пайғамбар экани ҳақида) бирон оят келса: “То бизга ҳам Аллоҳнинг пайғамбарларига берилган оятларга ўхшаш (оятлар) берилмагунича ҳаргиз имон келтирмаймиз”, дейдилар. Аллоҳ пайғамбарлик вазифасини қаерга қўйишни яхшироқ Билувчидир” (Анъом сураси, 124-оят).
Яна бошқа бир оятда: “Яна улар: “Бу Қуръон икки қишлоқ(нинг бири)дан бўлган улуғ одамга нозил қилинганида эди”, дедилар ” (Зухруф сураси, 31-оят).
Бир киши Абу Жаҳлга савол берганида у қалбидаги ҳасадни очиқчасига баён қилган. Яъни, Абу Жаҳлдан:
– Муҳаммад ҳақида фикринг қандай? У тўғри йўлдами ёки залолатдами? – деб сўралганида, у:
– Албатта Муҳаммаднинг йўли ҳақ, бироқ биз қачон Бани Ҳошимга тобеъ бўлганмиз?! – деб жавоб берган.
Бошқа ривоятда айтилишича, Абу Жаҳл: “Биз Бани Абдуманоф билан доим шараф талашиб келганмиз. Улар очларга таом беришган, биз ҳам берганмиз. Улар оғир вазифаларни зиммаларига олишган, биз ҳам шундай қилганмиз. Улар беришган, биз ҳам берганмиз. Бунда улар ҳам, биз ҳам бир хилмиз. Мана шундай бир пайтда Бани Ҳошим: “Орамизда пайғамбар бор. Унга осмондан ваҳий келади”, деб турибди. Биз бу борада уларга қачон етиб оламиз?! Аллоҳга қасамки, биз ўша пайғамбарга ишонмаймиз, уни зинҳор тасдиқламаймиз!” деган.
“Балки улар Менинг Эслатмам – Қуръондан шак-шубҳададирлар”.
Бу ерда мушриклар тазйиқидан азият чеккан ҳабибимиз Муҳаммад алайҳиссаломга тасалли берилмоқда.
Яъни, эй муҳтарам Пайғамбар, улар Сизнинг шаънингизни булғаганлари йўқ. Улар ҳеч нарсага суянмаган ҳолда гапирмоқдалар. Улар Биз нозил қилган Қуръон ҳақида шубҳадалар. Шу сабабли, Сизни баъзида сеҳргар, баъзида коҳин, шоир, демоқдалар. Агар ақлларини ишлатганларида, инсоф қилганларида, Сизга ишониб, тасдиқлаган бўлардилар.
“Балки улар ҳали Менинг азобимни тотиб кўрганлари йўқ”.
Оятда “ҳали” дейилишидан мушриклар бошига тушажак азобнинг яқин экани маълум бўлади.
Яъни, эй Пайғамбар, уларнинг бундай нопок қилиқларидан, асоссиз гапларидан хафа бўлманг! Улар Менинг азобимни тотиб кўрганларича йўқ ҳали. Шу сабабдан бундай ишларни қилмоқдалар. Агар азобимни тотиб кўрганларида, ҳасадлари ва шубҳалари кетиб, Сиз ҳақиқатан пайғамбар эканингиз ва ўзлари эса ботил йўлдаликларини аниқ билардилар.
Шундан сўнг Аллоҳ таоло мушрикларнинг инкор қилишларига жавобан қуйидаги раддияни келтиради:
“Ёки Қудратли ва Саховатли Парвардигорингизнинг раҳмат хазиналари уларнинг олдиларидамикан-а?!”
Яъни, эй муҳтарам Пайғамбар, улар Парвардигорингиз раҳмати хазиналарига эга эмаслар, хоҳлаганларига бериб, хоҳлаганларидан ман қилолмайдилар. Улар истаган арбобларига пайғамбарлик ато этиб, Сизни бу улуғ мақомдан маҳрум этолмайдилар. Бу ишларнинг барчаси Қудратли ва Саховатли Аллоҳ таолонинг измидадир.
Бу ерда Аллоҳ таолонинг “Саховатли (Ал-ваҳҳоб)” сифати келтиришига сабаб, пайғамбарлик Аллоҳ тарафидан берилган улуғ неъмат экани, У Зот бандалари орасидан кимга хоҳласа, ўша инсонга нубувват неъматини ато этишига ишора қилади.
“Ёки осмонлар ва ернинг ҳамда уларнинг ўртасидаги бор нарсаларнинг подшоҳлиги уларникимикан-а?!”
Яъни, анави кофирларда Парвардигорингиз хазиналари йўқдир. Улар улвий (юқори) ва суфлий (пастки) оламда бирон нарсага молик эмаслар. Балки Аллоҳ яратган махлуқотлар ичидан бир кичик мавжудотдирлар, холос.
“У ҳолда (уларни осмонларга элтадиган) нарвонларга чиқаверсинлар”.
Мана шу ерда уларни ожиз қолдирадиган, устларидан истеҳзо қилиб, гаплари ва даъволарини йўққа чиқарадиган хабар келтирилмоқда.
Яъни, агар мушрикларда Аллоҳнинг раҳмат хазиналари бўлса, марҳамат, осмонларга олиб чиқадиган нарвонларига чиқаверсинлар! Шунда бу ишларни ўзлари тасарруф қилиб, ораларидан кимга хоҳласалар, ўшанга пайғамбарликни берадилар ва ваҳий нозил қиладилар!
(Мана шу оят мушриклар оғзини буткул ёпиб, овозлари чиқмайдиган қилиб қўяди. Чунки бу ерда ўртага ташланган таклиф ҳар қандай одамни мажолини кетказиб, даъвосидан воз кечишга ундайди. – таржимон)
Энди Аллоҳ таоло Ўз Пайғамбари соллаллоҳу алайҳи ва салламга нусрат башоратини беради:
“(Эй Муҳаммад алайҳиссалом, Макка мушриклари) ўша ернинг ўзида енгилиб битувчи фирқалардан бир тўдадир, холос!”
Бу оятда мушриклар Аллоҳнинг қудрати олдида ўта ҳақир ва ожиз эканликлари таъкидланмоқда. Шунингдек, мўминларга душманлари устидан зафар қучишлари ҳақида башорат берилмоқда.
Яъни, эй Муҳаммад алайҳиссалом, анави мушриклар қилаётган ишдан ғамга ботманг, уларнинг гуруҳ-гуруҳ эканидан қайғурманг! Улар кўп ё оз бўлишининг фарқи йўқ. Бизнинг қудратимиз олдида улар ҳеч қандай қийматга эга эмас. Қанча кўп қўшин тўплаб келмасинлар, барибир мағлуб бўладилар.
Бошқа ўринда мана бундай дейилган: “Балки, улар: “Биз ғолиб жамоатмиз”, дейишар?! Яқинда ўша жамоат енгилиб, ортларига қараб қочиб қоладилар !” (Қамар сураси, 44-45-оятлар).
Бу оятларда кўрдикки, мушриклар пуч даъволарни илгари суриб, таҳдид қилишди. Лекин уларнинг ботил гаплари асоссиз экани тасдиқланиб, мўминларга нусрат ҳақида хушхубар берилди.
Исро сурасида ҳам мушрикларнинг Аллоҳнинг ваҳдонияти борасидаги гумонлари ҳақида ҳикоя қилиниб, ундан кейин ботил гапларига муносиб раддия берилган. Аллоҳ таоло шундай деган:
“(Эй Муҳаммад алайҳиссалом,) айтинг: “Агар улар айтганларидек, Аллоҳ билан бирга (бошқа) илоҳлар ҳам бўлса эди, у ҳолда ўша (илоҳлар) Арш Соҳибига қарши йўл излаган бўлар эдилар”. (Аллоҳ) улар айтган нарсадан Пок ва ниҳоят даражада Юксакдир. Етти осмон, ер ва улардаги бор жонзот (Аллоҳни) пок деб ёд этади. Мавжуд бўлган барча нарса (Аллоҳга) ҳамду сано айтиш билан У Зотнинг поклигини эътироф этади. Лекин сизлар (эй инсонлар,) уларнинг тасбеҳини англамайсизлар. Ҳақиқатан, Аллоҳ Ҳалим ва Мағфиратли Зотдир” (Исро сураси, 42-44-оятлар).
Яъни, эй Муҳаммад алайҳиссалом, мушрикларга хитобан:
– Агар даъво қилаётганингиздек, Аллоҳ билан бирга бошқа илоҳлар ҳам бўлганида, унда ўша илоҳлар Арш Эгаси – Аллоҳ томонга йўл излаб, У билан подшоҳликни талашган бўлишарди.
Шу маъно бошқа оятларда ҳам таъкидланган: “Аллоҳнинг боласи йўқдир ва У Зот билан бирга бирон илоҳ йўқдир. Акс ҳолда албатта ҳар бир илоҳ ўзи яратган нарса билан кетиб, бир-бирларидан устун бўлиб олар эдилар (яъни, ҳар бир “илоҳ” ўз ҳукмини ўтказишни истаб, натижада еру осмон бузилиб кетган бўлар эди). Аллоҳ улар айтаётган шериклардан Покдир” (Мўминун сураси, 91-оят).
Бошқа оятда шундай дейилган: “Агар (осмону заминда) Аллоҳдан ўзга худолар бўлганида (у худоларнинг ҳар бири ўз хоҳиш-иродасини амалга оширмоқчи бўлар ва бунинг натижасида еру осмоннинг) ҳар иккиси бузилиб кетар эди. Бас, Арш Эгаси бўлмиш Аллоҳ улар сифатлаётган (шериклардан) Покдир” (Анбиё сураси, 22-оят).
Аллоҳ таоло мушриклар айтаётган нарсадан Покдир. Унинг шериги ҳам, фарзанди ва ота-онаси ҳам йўқ. Аллоҳдан ўзга ҳеч қандай илоҳ йўқ. Фақат Аллоҳнинг Ўзи бор. Аллоҳ Яккаю Ягонадир.
Шундай кейин коинотдаги барча нарсалар Аллоҳга тасбеҳ айтиши баён қилинади:
“Етти осмон, ер ва улардаги бор жонзот (Аллоҳни) пок деб ёд этади. Мавжуд бўлган барча нарса (Аллоҳга) ҳамду сано айтиш билан У Зотнинг поклигини эътироф этади. Лекин сизлар (эй инсонлар,) уларнинг тасбеҳини англамайсизлар”.
Етти осмон ва ердаги инсонлар, жинлар, фаришталар ва бошқа ҳисобсиз махлуқотлар Аллоҳга тасбеҳ айтиб, У Зотни мақтайди, улуғлигини эътироф этади. Лекин Одам болалари уларнинг тасбеҳларини тушунмайди. Чунки уларнинг тили ўзгачадир. Уни тушунишга инсоннинг фаҳми ожизлик қилади. Махлуқотлар айтадиган тасбеҳларни уларни яратган Зот – Аллоҳ таоло билади.
Мана шу оят қалбимизда Аллоҳдан қўрқув ҳисини пайдо қилади. Чунки бу ерда барча нарсалар – инсон, жин, ҳайвон, қушлар, ҳашаротлар, хуллас, борлиқдаги ҳамма нарса Аллоҳнинг борлигини тасдиқлаб, У Зотга тинмай тасбеҳ ва ҳамду санолар айтиб туриши таъкидланмоқда.
Ўз навбатида бу оят оқил инсонни Аллоҳга итоат этишга, Унга ихлос билан ибодат қилишга, доим Аллоҳни зикр қилишга ундайди. Токи махлуқотлар ичида энг ақлли ва шарафлиси бўлган инсон сусткашлик қилиб Аллоҳга бошқа махлуқотлардан камроқ итоат этувчи бўлиб қолмасин.
“Ҳақиқатан, Аллоҳ Ҳалим ва Мағфиратли Зотдир”.
Бу оятда бандалар У Зотни зикр қилиш ва тасбеҳ айтишда камчиликка йўл қўйсалар ҳам Аллоҳ уларга меҳрибон ва мағфиратли экани эслатилмоқда. Аллоҳ тоатда орқада қолган бандани жазоламайди, балки унга муҳлат беради, гуноҳдан тўхташи учун имконият яратади. Тавба қилиб, имон йўлига кирган, солиҳ амалларни бажариб, тўғри йўлда мустаҳкам тура олган кишилар гуноҳини Аллоҳ кечиради.
Мушриклар Қуръони карим ва Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шахсиятлари ҳақида тарқатган гап-сўзлари ва бўҳтонлари Каломуллоҳдаги бир қанча ўринларда келтирилган. Жумладан, Фурқон сурасида шундай дейилган:
“Кофир бўлган кимсалар: “(Бу Қуръон) фақат (Муҳаммад) ўзи тўқиб олган бир ёлғондир. Унга бу (ёлғонни тўқишда) бошқа бир қавм ёрдам қилган”, деб куфр келтирдилар ва бўҳтон қилдилар. Яна улар: “(Бу) аввалгиларнинг афсоналаридир, (Муҳаммад) уларни кўчириб олган. Бас, унга эрта-ю кеч ўқиб берилади”, дедилар. (Эй Муҳаммад алайҳиссалом, Сиз уларга) айтинг: “Уни осмонлар ва ердаги барча сир-асрорларни биладиган Зот нозил қилган. Албатта (Аллоҳ) Мағфиратли ва Меҳрибондир” (Фурқон сураси, 4-6-оятлар).
Кофирлар Аллоҳ таоло Пайғамбари алайҳиссаломга нозил қилган Қуръони карим ҳақида:
– Бу Қуръон фақат ёлғон ва бўҳтондан иборат. Уни Муҳаммаднинг ўзи тўқиган. Бу ишда унга яҳудийлар ва бошқалар, жумладан, Ҳувайтиб ибн Абдулъуззонинг мавлоси Аддос, Алоъ ибн Ҳазрамийнинг мавлоси Ясор, Абу Фукайҳа  кабилар ёрдам беришган, – дедилар.
“Ва бўҳтон қилдилар”.
Бу ерда кофирларнинг бузуқ даъволарига раддия берилмоқда.
Яъни, анави кофирлар катта зулм ва улуғ бўҳтон ишни қилдилар. Улар ботилни ҳақ ўрнига қўйиб, ёлғонни рост сифатида қабул қилдилар.
Шундай кейин уларнинг бошқа асоссиз даъволари келтирилади:
Яна улар: “(Бу) аввалгиларнинг афсоналаридир, (Муҳаммад) уларни кўчириб олган. Бас, унга эрта-ю кеч ўқиб берилади”, дедилар.
Куфр йўлини танлаганлар Қуръон ҳақида янада ёмонроқ гапни тарқатишди. Уларнинг даъвосига кўра, Қуръон аввалгилардан қолган тўқима хабар ва афсона эмиш. Муҳаммад алайҳиссалом уни аввалги китоблардан ёзиб олганмиш. Шундан кейин ёдлаб олиш, саҳобаларига етказиш учун у зотга эрта-ю кеч имло қилинганмиш!
Бу ботил гапга қарши мана бундай жавоб қайтариш ўргатилган:
“(Эй Муҳаммад алайҳиссалом, Сиз уларга) айтинг: “Уни осмонлар ва ердаги барча сир-асрорларни биладиган Зот нозил қилган”.
Яъни, эй Муҳаммад алайҳиссалом, Қуръонни тўқима афсона, Муҳаммаднинг ўзи ўйлаб топган деяётган кимсаларга жавобан:
– Бекор айтибсиз! Гапингиз ёлғон. Сизлар Қуръон оддий калом эмаслигини, унинг ўзгача ҳаловати борлигини биласизлар. Қуръон қалбларга қаттиқ таъсир этишини ҳам инкор қилолмайсиз. Бас, шундай экан, бу Қуръонни менга осмонлар ва ердаги барча сирларни билувчи Аллоҳ нозил қилган, – деб айтинг.
Ояти карима гуноҳдан қайтувчилар учун тавба эшиклари очиқ эканини баён этиш ва уларни оламлар Парвардигорига имон келтиришга чақириш ила ниҳоясига етади:
“Албатта (Аллоҳ) Мағфиратли ва Меҳрибон Зотдир”.
Куфрни тарк этиб, имонга юзланган, исённи бас қилиб Аллоҳга итоат этган бандалар гуноҳи мағфирати кенг Аллоҳ томонидан кечирилади. Зеро, Аллоҳ Меҳрибон ва гуноҳларни кечирувчи Зотдир.
Аллоҳ таолонинг карамини қаранг: кофирлар Аллоҳ ҳақида шунча нолойиқ гапларни тақатсалар ҳам, Қуръон ҳақида куракда турмайдиган гапларни айтсалар ҳам, Аллоҳ уларни тавбага чарқимоқда, ихлос билан итоат сари юрсалар, гуноҳларини кечириб юборишини маълум қилмоқда!
Аллоҳ таоло шундан кейин Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам шаънларига кофирлар томонидан айтилган гапларни келтиради:
“Яна улар (масхара қилишиб): “Нега бу Пайғамбар (оддий одамлардек) таом ейди ва бозорларда юради?! Унга бирон фаришта туширилиб, у билан бирга қўрқитувчи бўлса эди. Ёки унга (осмондан) хазина ташланса эди, ёхуд унинг учун бир боғу-бўстон бўлиб, у (фақат ўша боғдан) еб-ичса эди”, дедилар. Бу золим кимсалар (мўминларга): “Сизлар фақат бир сеҳрланган – ақлдан озган кишига эргашмоқдасизлар”, дедилар. (Эй Муҳаммад алайҳиссалом,) қаранг, улар Сиз учун қандай мисоллар келтирдилар-а?! Бас, улар (ҳақ йўлдан) оздилар. Энди улар йўл топишга қодир эмаслар. Агар хоҳласа, Сиз учун (шу дунёдаёқ) ўшандан яхшироқ нарсани – остидан дарёлар оқиб ўтадиган жаннатларни қилиб бера оладиган ва Сиз учун қаср-саройларни қилиб бера оладиган Зот – Аллоҳ Баракотли Буюкдир. Йўқ, улар (қиёмат) соатини ёлғон деганлар. Биз эса у соатни ёлғон деган кимсалар учун дўзах ўтини тайёрлаб қўйганмиз!” (Фурқон сураси, 7-11-оятлар).
Ушбу оятлар нозил қилинишига муфассирлар томонидан қуйидаги ривоят сабаб қилиб келтирилган. Қурайш қабиласининг бир гуруҳ одамлари Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламга:
– Агар мақсадинг молу дунёга эришиш бўлса, ҳар биримиз сенга мол йиғиб берамиз. Токи орамизда энг бойи сен бўласан. Агар подшоҳликка эришиш мақсадинг бўлса, сени ўзимизга бошлиқ этиб тайинлаймиз, – дейишди. Шунда Пайғамбар алайҳиссалом:
– Сизлар айтаётган нарсаларни хоҳламайман. Аллоҳ мени сизларга Пайғамбар этиб юборди, менга бир Китоб нозил қилди, сизларга башорат берувчи ва огоҳлантирувчи бўлишимни амр қилди. Мен сизларга Парвардигорим рисолатини етказдим, насиҳат қилдим. Агар келтирган нарсаларимни қабул қилсангиз, бу дунё ва охиратда саодатга эришасиз. Агар рад этсангиз, Аллоҳ ўртамизда ҳукм қилгунича сабр қилиб тураман, – дедилар. Шунда улар:
– Агар таклифимизни қабул қилмайдиган бўлсанг, у ҳолда Парвардигорингдан сўра: айтаётган гапларингни тасдиқлайдиган бир фариштани туширсин. Парвардигорингдан яна сен учун боғлар ва саройлар қилиб беришини сўра! – деб талаб қилишди. Уларнинг бу сўровига жавобан Ҳабибимиз алайҳиссалом:
– Мен бундай қилмайман. Парвардигоридан бундай нарсаларни сўрайдиганлардан эмасман. Аллоҳ мени сизларга бунинг учун юборгани йўқ. Балки башорат берувчи ва огоҳлантирувчи қилиб юборди Аллоҳ, – дедилар. Шунда Аллоҳ таоло уларнинг бу гапи ҳақида мазкур оятларни нозил қилди .
“Яна улар (масхара қилишиб): “Нега бу Пайғамбар (оддий одамлардек) таом ейди ва бозорларда юради?!”
Макка мушриклари Қуръонни Муҳаммаднинг ўзи тўқиб олган, Қуръон олдинги ўтган қавмларнинг афсонаси, дейиш билан чекланмай, истеҳзо оҳангида:
– Муҳаммад қандай қилиб пайғамбар бўлади4 Ваҳоланки, биз унинг бошқа одамларга ўхшаб таом еяётганини, ризқ талабида бозорларда юрганини кўриб турибмиз-ку! – дедилар.
“Унга бирон фаришта туширилиб, у билан бирга қўрқитувчи бўлса эди. Ёки унга (осмондан) хазина ташланса эди, ёхуд унинг учун бир боғу-бўстон бўлиб, у (фақат ўша боғдан) еб-ичса эди”, дедилар.
Яъни, бир фаришта тушиб Муҳаммадни қўллаб-қувватлаб турса, унинг пайғамбар эканига гувоҳлик берса, ўша фаришта Муҳаммадга хилоф қилганлар оқибати ёмон бўлишидан огоҳлантирса эди...
Ёки бу пайғамбарга оддий одамлар каби ризқ истаб бозорларда юришига ҳожат қолдирмайдиган тарзда катта бир хазина тушганида, ёки мевали дарахтлар билан тўла бир боғи бўлганида, ўзи ҳам, биз ҳам ўша боғ меваларидан еган бўлардик.
Бу золим кимсалар (мўминларга): “Сизлар фақат бир сеҳрланган – ақлдан озган кишига эргашмоқдасизлар”, дедилар.
Золим кимсалар мўминларга қарата:
– Сизлар ақлдан озган ва тўғри тасарруф қила олмайдиган бир кимсага эргашяпсизлар! – деб таъна қилишди.
Кўриниб турибдики, Макка мушриклари нима қилиб бўлса ҳам одамларни Расул акрам алайҳиссаломга эргашишдан қайтариб, имон йўлига киришларига тўсқинлик қилиш пайида бўлишган.
Аллоҳ таоло уларнинг бу ботил даъволари ва асоссиз иддаоларини бекор кетказиш, уларнинг ҳолидан ажабланиш ва Расули алайҳиссаломга тасалли бериш мақсадида шундай деган:
“(Эй Муҳаммад алайҳиссалом,) қаранг, улар Сиз учун қандай мисоллар келтирдилар-а?! Бас, улар (ҳақ йўлдан) оздилар. Энди улар йўл топишга қодир эмаслар”.
Яъни, эй муҳтарам Пайғамбар бу золимлар ҳолига бир назар ташланг! Қанчалик ажабланарли уларнинг ҳолати! Улар сизни баъзан сеҳрда, баъзан шоирликда, айрим ҳолларда коҳинликда айбламоқдалар. Улар Сиз ҳақингизда айтган барча гаплари нотўғри, бу борада адашганлар. Улар айро йўлда ҳайрон бўлган ҳолларида адашиб юрибдилар, ҳақиқат йўлини топишга қодир бўлмайдилар.
Шундан кейин Пайғамбар алайҳиссалом қалбларига мана бу сўзлар билан ҳам тасалли берилади:
“Агар хоҳласа, Сиз учун (шу дунёдаёқ) ўшандан яхшироқ нарсани – остидан дарёлар оқиб ўтадиган жаннатларни қилиб бера оладиган ва Сиз учун қаср-саройларни қилиб бера оладиган Зот – Аллоҳ Баракотли Буюкдир”.
Аллоҳнинг шаъни улуғдир, яхшиликлари бисёрдир. Агар Аллоҳ хоҳласа, эй Муҳаммад алайҳиссалом, мана шу дунёдаёқ улар айтаётган нарсаларидан ҳам яхшироқ неъматларни ато этади: дарахтлари тагидан ариқлар шилдираб оқиб турадиган сўлим боғу роғларни, улкан саройлар ва муҳташам қасрларни беришга Қодир Аллоҳ. Бироқ У Зот буни истамайди. Чунки Сиз учун заҳира қилиб олиб қўйган улуғ мукофотлар яхшироқ ва боқий қолувчидир. Аллоҳ хоҳласа, Сизга мана шу ўткинчи дунёда ҳам улар айтган нарсаларни берарди. Аммо охиратдаги мукофотлар яхшироқдир.
“Йўқ, улар (қиёмат) соатини ёлғон деганлар. Биз эса у соатни ёлғон деган кимсалар учун дўзах ўтини тайёрлаб қўйганмиз!”
Анави кофирлар Аллоҳдан ўзга илоҳларга сиғинганлари етмаганидек, яна Пайғамбаримиз алайҳиссалом устиларидан ҳам кулишди, масхара қилишди у зотни. Устига-устак бу нонкўрлар қиёмат кунини инкор этишди. Охиратда бўладиган қайта тирилиш, ҳисоб қилиниб, яхшиларга мукофот ва ёмонларга жазо берилишини тан олишмади. Аллоҳ таоло қиёматни рад этган кимсалар учун ловуллаб ёнувчи жаҳаннамни тахт қилиб қўйган.
Бу оятдан қиёмат кунини инкор қилиш куфр экани, бу жаҳаннамда абадий қолишга сабаб бўлишини билиб оламиз.
Қуръони каримни ўқир эканмиз, мушрикларнинг охират кунига бўлган ишончлари йўқ экани, ундаги савоб ва жазони инкор этишларини жуда кўп ўринларда келганига гувоҳ бўламиз.
Қуръони карим уларнинг ҳар бир сўзига нақлий ва ақлий далилларни келтириб, даъволари пуч эканини исботлайди. Бу далил ҳар бир соғлом ақл ва покиза қалб соҳибини, албатта қаноатлантиради.
Энди қуйидаги оятларга эътибор қаратайлик. Аввал мушрикларнинг қиёматни ёлғон деганлари келтирилиб, кейин даъволари асоссиз экани таъкидланади. Аллоҳ таоло шундай деган:
“Улар: “Суяк ва (чирик) мурдаларга айланиб кетгач, яна янгитдан яралиб қайта тириламизми?!” дедилар. Айтинг: “Сизлар хоҳ тош ё темир бўлинглар ёки кўнгилларингизда (ҳаётлигини тасаввур қилиш) жуда қийин бўлган бошқа бирон махлуқ бўлинглар, (ҳар ҳолда Аллоҳ сизларни тирилтиради)”. Ҳали улар: “Бизларни ким тирилтира олади?” дейдилар. “Сизларни илк бор яратган Зот”, деб айтинг! Ҳали улар Сизга бошларини ликиллатиб: “У (кун) қачон бўлади?” деб (сўрайдилар). “Шоядки яқин бўлса”, деб айтинг! “У Зот сизларни чорлайдиган кунда Унга ҳамду сано билан жавоб берасизлар ва ўзларингизнинг (дунёда) жуда оз (муддат) турганларингизни ўйлаб қоласизлар” (Исро сураси, 49-52-оятлар).
Мушрикларнинг бу саволи қиёмат кунини инкор қилиш ва бўлиши мумкин эмас, деган маънода берилмоқда.
Яъни, Аллоҳнинг яккалигини, бир кун келиб қиёмат бўлиши, ўша кунда ҳисоб қилинишни тан олмайдиган кимсалар Пайғамбар алайҳиссаломга:
– Эй Муҳаммад! Қара, агар ўлгандан кейин чириган суякларга айланиб, тупроқ бўлиб кетсак ҳам яна ҳаётга қайтариламизми?! Руҳимиз танамизга қайтиб кирадими-а?! Дунёда бўлгани каби яна танамизга ҳаёт қайтариб бериладими?! – деб инкор оҳангида савол ташлашди.
Уларнинг бу саволи мушрик ва кофирлар Аллоҳ таолонинг қудратидан бутунлай ғофил бўлганларига далолат қилади. Ваҳоланки, Аллоҳ барча нарсага қодир Зотдир.
Айтинг: “Сизлар хоҳ тош ё темир бўлинглар ёки кўнгилларингизда (ҳаётлигини тасаввур қилиш) жуда қийин бўлган бошқа бирон махлуқ бўлинглар, (ҳар ҳолда Аллоҳ сизларни тирилтиради)”.
Бу ерда Пайғамбар алайҳиссаломга қайта тирилишни тан олмаётган кимсаларга қандай жавоб қайтариш ўргатилмоқда.
Яъни, эй муҳтарам Пайғамбар, уларга жавобан:
– Агар қўлингиздан келса, ўзингиз ибодат қилаётган тош ёки ҳаётингизда ишлатадиган темир каби бўлиб олинглар! Ё бўлмаса, тош ва темирдан ташқари, сизлар ҳаётга қайтиши оғир деб биладиган бирон нарсага айланиб олинглар! Ҳар қандай ҳолатда Аллоҳ сизларни яна ҳаётга қайтаришга қодир. Ана ўшанда У Зот сизларни ҳисоб қилади, қилган жиноятларингизга яраша жазо беради, – деб айтинг.
Ҳали улар: “Бизларни ким тирилтира олади?” дейдилар.
Яъни, эй Муҳаммад алайҳиссалом, ҳали улар Сизга:
– Биз тош ёки темир ё бошқа нарсаларга айланиб қолганимиздан кейин бизларни ким ҳам ҳаётга қайтара оларди? – дейдилар.
Уларга жавобан мана бундай дейиш буюрилган:
“Сизларни илк бор яратган Зот”, деб айтинг!
Яъни, сизларни ўзига хос тарзда яратган Аллоҳ таоло ўлганингиздан кейин яна тирилтиришга Қодир.
Бу ҳақида бошқа оятда шундай дейилган: “У (Аллоҳ) аввал бошда Ўзи яратиб, сўнгра (қиёмат куни) Ўзи яна қайта яратадиган Зотдир. (Қайта тирилтириш) У Зот учун (илк бор йўқдан бор қилишдан кўра) осонроқдир. Осмонлар ва ердаги энг юксак мисол – хислат (яъни, тенгсиз ягоналик хислати) Уникидир. (Аллоҳ) қудрат ва ҳикмат Эгасидир” (Рум сураси, 27-оят).
Улар Пайғамбар алайҳиссаломдан мана шу жавобни эшитганларида, бунга қандай муносабат билдиришлари қуйидаги оятда келтирилади:
Ҳали улар Сизга бошларини ликиллатиб: “У (кун) қачон бўлади?” деб (сўрайдилар).
Яъни, улар Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва салламдан жавобни эшитганларида масхара қилиш учун бошларини қимирлатадилар ва:
– Сен айтаётган қиёмат қачон бўлади? – деб сўрайдилар.
“Шоядки яқин бўлса”, деб айтинг!
Мана бу жавобда қиёматни инкор қилган кимсалар қаттиқ огоҳлантирилиб, ёмон оқибатдан қўрқитилмоқда.
Яъни, сизлар бўлишига шубҳа билан қараётган қиёмат куни жуда яқин орада қоим бўлиб қолса ажаб эмас, – деб жавоб беринг.
Қиёматнинг яқинлигига шубҳа йўқ. Унинг содир бўлиш вақти жуда ҳам яқин қолган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Мен қиёмат соати мана бундай бўлган ҳолда юборилганман”, деб кўрсаткич ва ўрта бармоқларига ишора қилганлар.
Ана энди қайта тирилишни зўр бериб инкор қилаётган кимсалар қиёматда қай кўйга тушишлари баён қилинади:
“У Зот сизларни чорлайдиган кунда Унга ҳамду сано билан жавоб берасизлар...”
Оятда зикр қилинган чорловчи Исрофил алайҳиссаломдир. Аллоҳ таоло унга сурга пуфлаш учун рухсат берганида у халойиқни чорлайди. Бу ҳақда шундай дейилган: “Сур чалинди-ю, осмонлар ва ердаги бор жонзотлар ўлди, магар Аллоҳ хоҳлаган зотларгина (тирик қолдилар). Сўнгра у иккинчи бор чалинди-да, баногоҳ улар (яъни, барча халойиқ қайта тирилди ва қабрларидан) туриб, (Аллоҳнинг амрига) кўз тутадилар” (Зумар сураси, 68-оят).
Яна шундай дейилган: “(Эй Муҳаммад алайҳиссалом,) энди Сиз улардан юз ўгиринг! Чорловчи (Исрофил фаришта) нотаниш бўлган бир нарсага (яъни, қиёматдаги кофирлар учун бўладиган даҳшатли ҳисоб-китобга) чорлайдиган кунда улар (кофирлар) кўзлари (қўрқувдан) қуйига боққан ҳолларида гўё ёйилган чигирткалар каби қабрларидан чиқиб келадилар. Чорловчи томонига шошганларича (кетар эканлар,) кофирлар: “Бу оғир кундир”, дейдилар” (Қамар сураси, 6-8-оятлар).
Яъни, эй, ёлғонга чиқарувчилар! Исрофил сизларни қайта тирилишга чорлайдиган вақтини эсланг! Ўшанда сиз унинг даъватига лаббай деб ижобат қилиб, Аллоҳнинг қудрати комиллигига гувоҳлик бериб, У Зотга ҳамду санолар айтган ҳолда келасизлар, дунёда қайта тирилиш ва ҳисобни инкор этганингиз ёдингиздан кўтарилади.
Саид ибн Жубайрдан ривоят қилинишича, улар бошларидан тупроқни қоқиб ташлаб: “Субҳаанакаллоҳумма ва биҳамдик”, дейдилар .
“Ва ўзларингизнинг (дунёда) жуда оз (муддат) турганларингизни ўйлаб қоласизлар”.
Яъни, улар қайта тирилганларида дунёда ёки қабрларида жуда оз фурсат тургандек бўладилар.
Қатода шундай деган: “Улар қиёмат кунидаги қўрқинчларни кўрганларида дунё кўзларига жуда паст ва кўз очиб юмгунча ўтиб кетгандек кўринади. Кейин ана шу гапни айтадилар”.
Бу ҳақида яна шундай дейилган: “Улар у (қиёмат соати)ни кўрадиган кунда (бу дунёда) гўё биргина пешиндан сўнг ёки чошгоҳ пайтида тургандек (яъни,бир кун ҳам яшамагандек) бўлиб қоладилар!” (Нозиот сураси, 46-оят).
Ёсин сурасидаги ояти карималарда охиратдаги қайта тирилиш ҳақлиги ва Аллоҳ нақадар қудратли Зот эканига ёрқин далиллар келтирилган. Аллоҳ таоло шундай деган:
“Инсон Биз уни нутфадан – бир томчи сувдан яратганимизни, энди эса ўша (ожиз инсон) баногоҳ (ўзимизга) очиқ қаршилик қилувчи бўлиб қолганини кўрмадими?! У Бизга “Чириб битган суякларни ким ҳам тирилтира олади?” деб мисол келтирди-ю, (аммо) ўзининг (бир томчи сувдан) яралганини унутиб қўйди! (Эй Муҳаммад алайҳиссалом,) айтинг: “У (чириган суяк)ларни дастлаб (бир томчи сув)дан пайдо қилган Зотнинг Ўзи қайта тирилтиради. У (Ўзи яратган) барча халқни Билувчидир”. У сизлар учун ям-яшил дарахтдан оловни пайдо қилган Зотдир. Бас, сизлар ўшандан ўт ёқасизлар. Осмонлар ва ерни яратган Зот ўхшашини яратишга қодир эмасми?! Йўқ, (албатта қодирдир), Унинг Ўзигина Яратувчи ва Билувчидир. Бирон нарсани (яратишни) ирода қилган вақтида Унинг иши фақатгина “Бўл”, дейишдир. Бас, у (нарса) бўлади – вужудга келади. Бас, барча нарсанинг эгалиги – подшоҳлиги измида бўлган (Аллоҳ ҳар қандай айбу нуқсондан) Покдир. Ва (албатта) сизлар Ёлғиз Унгагина қайтариласизлар” (Ёсин сураси, 77-83-оятлар).
Ривоят қилинишича, Убай ибн Халаф қўлида чириган бир суяк билан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам олдиларига келиб, уни майдалаб сочиб юборди ва:
– Эй Муҳаммад, Аллоҳ мана шуни қайта тирилтиради, деб даъво қиляпсанми? – деди. Шунда Жанобисиз алайҳиссалом:
– Ҳа, Аллоҳ сени ўлдиради, кейин қайта тирилтиради ва дўзахга киритади! – деб қатъият билан жавоб бердилар. Шунда юқоридаги оятлар нозил қилинди.
“Инсон Биз уни нутфадан – бир томчи сувдан яратганимизни, энди эса ўша (ожиз инсон) баногоҳ (ўзимизга) очиқ қаршилик қилувчи бўлиб қолганини кўрмадими?!”
“Инсон”дан мурод, инсон зотидир. Бунга биринчи навбатда қайта тирилишни инкор этадиган кимсалар киради.
“Нутфа” эса эркакдан аёлга жисмига ўтувчи манийдир.
“Очиқ қаршилик қилувчи”дан мурод, ботилни ушлаб олиб тортишувчи кофир одам.
Яъни, бу одамнинг жоҳиллигига эътибор беринг: Биз уни эркак сулбидан чиқиб, аёл бачадонига тушадиган ҳақир бир сувдан яратган эдик. Йўқдан бор қилган Зот уни яна ҳаётга қайтаришга Қодирдир.
Инсон бу ҳақда тафаккур қилиб, унинг ҳақиқатини англаб етиши керак эди. Бироқ ғофиллиги ва ношукрлиги сабаб жанжаллашишга ошиқди.
У Бизга “Чириб битган суякларни ким ҳам тирилтира олади?” деб мисол келтирди-ю, (аммо) ўзининг (бир томчи сувдан) яралганини унутиб қўйди!
Яъни, ботилни ушлаб олиб тортишадиган кимса бу билан чекланмади. Балки Бизга жуда ғаройиб мисол келтирди. Нимадан яратилганини фикр қилмай туриб:
– Мана шу чириб битган суякларни ким ҳам ҳаётга қайтара оларди? – деб қудратимизни инкор этди, қиёматдаги қайта тирилишга ишонмади.
Шундан кейин инкон этувчилар оғзини ёпиб қўядиган жавоб келтирилади:
(Эй Муҳаммад алайҳиссалом,) айтинг: “У (чириган суяк)ларни дастлаб (бир томчи сув)дан пайдо қилган Зотнинг Ўзи қайта тирилтиради. У (Ўзи яратган) барча халқни Билувчидир”.
Яъни, ўлимдан кейин таналарга ҳаёт қайтарилишини тан олмаётган кимсаларга қарата:
– Бу чириган таналарни Аллоҳ қайта тирилтиради. Аввал эсланмайдиган нарса ҳолида уни йўқдан бор қилганди. Йўқ нарсадан вужудга келтирган Зот бир жоннинг вафотидан кейин уни ҳаётга қайтаришга шубҳасиз Қодир. Аллоҳ таоло махлуқотлари ҳолидан мутлоқ хабардордир. Ерда ҳам, кўкда ҳам бирон нарса Аллоҳдан сир бўлиб қолмайди, – деб айтинг.
“У сизлар учун ям-яшил дарахтдан оловни пайдо қилган Зотдир. Бас, сизлар ўшандан ўт ёқасизлар”.
Мана бу қайта тирилтиришнинг ҳақлилига яна бир далилдир.
Икки дарахтни бир-бирига урса, ҳўл бўлишига қарамай Аллоҳнинг изни билан ундан ўт чиқади. Бу ҳам Аллоҳнинг қудратига далолат қилувчи ҳужжатлардандир.
Яшил дарахтдан ўт чиқишини жорий этган Зот жисмлар йўқ бўлиб кетганидан кейин ҳам уларни қайта тирилтиришга албатта Қодир.
“Осмонлар ва ерни яратган Зот ўхшашини яратишга қодир эмасми?!”
Осмонлар ва ерни яратишга қодир бўлган Аллоҳ кичик ҳажмдаги ва жуссаси заиф бўлган инсон боласини қайта тирилтиролмайдими?
“Йўқ, (албатта қодирдир), Унинг Ўзигина Яратувчи ва Билувчидир”.
Аллоҳ уларга ўхшашини яратишга ва яна қайта ҳаёт ато этишган шубҳасиз қодир. Аллоҳ махлуқотларни яратувчи ва барча нарсани мутлоқ билувчи Зотдир.
“Бирон нарсани (яратишни) ирода қилган вақтида Унинг иши фақатгина “Бўл”, дейишдир. Бас, у (нарса) бўлади – вужудга келади”.
Аллоҳ бирон нарсани яратишни истаса: “Мавжуд бўл, ярал!” дейди, холос. Ана ўша нарса айнан Аллоҳ хоҳлаганидек бўлади.
“Бас, барча нарсанинг эгалиги – подшоҳлиги измида бўлган (Аллоҳ ҳар қандай айбу нуқсондан) Покдир. Ва (албатта) сизлар Ёлғиз Унгагина қайтариласизлар”.
Ҳа, У ҳамма нарсанинг Эгасидир. Барча нарсалар тўлиқ измида бўлган Аллоҳ ҳар қандай нуқсондан Покдир. Аллоҳга қайтиш бордир. У Зот қиёмат куни бандаларини ҳисоб қилиш учун қайта тирилтиради. Бунга ҳеч қандай шубҳа йўқ.
Шунингдек, мушриклар ўзлари маҳкам ушлаб олган ширк ақидасини оқлаш учун баъзи шубҳаларни тарқатишган, пуч даъволарни илгари суришган. Масалан, улар бундай нотўғри ишлари Аллоҳнинг изни билан қилинаётганини айтишган. Қуйидаги оятларда шу ҳақида маълумот берилган. Аллоҳ таоло айтади:
“Ҳали мушрик бўлган кимсалар: “Агар Аллоҳ хоҳлаганида на биз, на ота-боболаримиз мушрик бўлмаган ва бирон нарсани ҳаром қилиб олмаган бўлар эдик”, дейишади. Улардан аввалгилар ҳам то азобимизни тотгунларича (ўз пайғамбарларини) мана шундай ёлғончи қилганлар. (Эй Муҳаммад алайҳиссалом,) айтинг: “Олдиларингда бизга кўрсатадиган бирон ҳужжатингиз борми? Сизлар фақат гумонга эргашмоқдасиз, сизлар фақат ёлғон сўзламоқдасиз!” Айтинг: “Аллоҳнинг эса етук ҳужжати бордир. Бас, агар У Зот хоҳлаганида барчангизни ҳидоят қилган бўлар эди”. Айтинг: “Аллоҳ мана шу (яъни, мазкур нарсаларни) ҳаром қилганига гувоҳлик берадиган гувоҳларингизни келтиринг!” Энди агар улар (ёлғон) гувоҳлик берсалар, Сиз улар билан гувоҳлик берманг! Ва Бизнинг оятларимизни ёлғон дейдиган, охиратга имон келтирмайдиган кимсаларнинг ҳавойи нафсларига эргашманг! Улар Парвардигорларига (ўзгаларни) тенглаштирадилар” (Анъом сураси, 148-150-оятлар).
Мана шу оятларда қадимдан бўлиб келган даъволарга кучли раддия берилмоқда. Қадимги дейишимизга сабаб, аввалда ўтган пайғамбарлар билан талашиб-тортишган кимсалар мана шу сўзлар билан ўзларини оқлашга уринишган. Қолаверса, ҳар бир замонда ўтадиган исёнкор кимсалар ўзларининг даъволарини ва ботил ақидаларини илгари суриш учун мана шундай гумон аралашган нарсаларни маҳкам ушлаб оладилар ва бошқаларни ҳам тўғри йўлдан урмоқчи бўладилар.
Оятда айтилаётган тоифалар энг қабиҳ ишларни қилишга қилиб: “Бу Аллоҳнинг буйруғи, Аллоҳ шуни хоҳлаган экан. Агар Аллоҳ бундай бўлишини истамаганида, қилмасдик бу ишларни. Аллоҳ бизга шундай қилишни тақдир этган экан, бизнинг гуноҳимиз нима? Нима сабабдан бизни азоблайди?” дейишади. Улар бу билан Аллоҳнинг амри ва қайтариқларини енгил санаб, шариат доирасидан чиқишни ва ўз билганларича яшашни истайдилар, холос.
Эй ўқувчи! Бу оятларга эътибор қаратинг! Қуръони карим бизга уларнинг асоссиз даъволарини баён қилиб, кейин уни ҳақ ила барбод қилмоқда, кучли ҳужжат билан улар оғзидан чиққан гаплар бекор экани тасдиқланмоқда.
Ҳали мушрик бўлган кимсалар: “Агар Аллоҳ хоҳлаганида на биз, на ота-боболаримиз мушрик бўлмаган ва бирон нарсани ҳаром қилиб олмаган бўлар эдик”, дейишади.
Яъни, анави мушриклар:
– Агар Аллоҳ таоло хоҳлаганида, биз ҳам, ота-боболаримиз ҳам Унга бирон нарсани шерик қилмаган бўлардик! Лекин Яратган Зот буни хоҳламади. Балки ибодатда Ўзига мана шу бутларни шерик қилишимизни истади! Аллоҳ бизнинг бу ишимизга рози бўлган. Эй Муҳаммад, яна нега Аллоҳнинг иродасига қарши чиқяпсан, Аллоҳ бизни буюрмаган динга киришга даъват қиляпсан? – дейишади.
Мушрикларнинг куракда турмайдиган бундай гаплари бошқа оятларда ҳам келтирилган: “Мушрик бўлган кимсалар: “Агар Аллоҳ хоҳлаганида биз (ҳам), ота-боболаримиз (ҳам) ундан ўзга бирон нарсага ибодат қилмаган ва у(нинг ҳукми)сиз бирон нарсани ҳаром қилмаган бўлар эдик”, дедилар. Улардан аввал ўтган (кофир) кимсалар ҳам мана шундай қилган эдилар (яъни, ўз ихтиёрлари билан куфр йўлини танлаб, сўнгра: “Бизнинг кофирлигимизга Аллоҳнинг ўзи сабаб”, деб Аллоҳ таоло шаънига туҳмат қилган эдилар). Пайғамбарлар зиммасида (одамларни мажбуран динга киритиш эмас, балки) фақат (Аллоҳ нозил қилган ваҳийни) очиқ-ойдин етказиш бордир” (Наҳл сураси, 35-оят).
“Улардан аввалгилар ҳам то азобимизни тотгунларича (ўз пайғамбарларини) мана шундай ёлғончи қилганлар”.
Макка мушриклари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам олиб келган динни ёлғонга чиқарганлари каби улардан олдинги қавмлар ҳам ўз пайғамбарларини инкор этишганди. Уларнинг бошига Аллоҳнинг азоби тушмагунича улар исёнда давом этдилар.
Ботилни қаттиқ ушлаб олиб тортишаётган мушриклар оғзи ёпилганидан кейин Аллоҳ таоло Ўз Пайғамбарига улар даъво қилаётган нарсага далил келтиришни сўрашга амр қилган:
(Эй Муҳаммад алайҳиссалом,) айтинг: “Олдиларингда бизга кўрсатадиган бирон ҳужжатингиз борми?”
Яъни, эй Муҳаммад, уларни тергаш ва ожиз қолдириш учун:
– Айтаётган гапингиз тўғрилигини тасдиқлайдиган бирон ишончли ҳужжатингиз борми? Агар бўлса, бизга кўрсатинг уни, сиз билан ўша ҳақда баҳслашамиз, мен сизларга ўзим келтирган очиқ ҳужжат-далилларни ҳам ҳавола қиламан. Ақлли киши илмсиз тарзда бирон нарсани сўзламайди, – деб айтинг.
Мушрикларнинг ҳақиқий ҳолати қандайлиги қуйида баён этилади: “Сизлар фақат гумонга эргашмоқдасиз, сизлар фақат ёлғон сўзламоқдасиз!”
Яъни, сизларда илм йўқ, ҳужжат йўқ. Айтаётган сўзингиз ва қилаётган ишларингиз, ақидангиз, ҳаммаси шубҳа-гумондан иборат. Гумон ҳеч ҳам ҳақиқат ўрнига ўтмайди. Сиз бу даъвойингиз билан Аллоҳ шаънига ёлғон тўқимоқдасиз.
Мушрикларнинг гумонга ишониб иш тутаётганлари айтилгач, энди Аллоҳ таолонинг ҳужжати улуғлиги, бирон далил унинг олдига туша олмаслиги таъкидланади:
Айтинг: “Аллоҳнинг эса етук ҳужжати бордир. Бас, агар У Зот хоҳлаганида барчангизни ҳидоят қилган бўлар эди”.
Яъни, эй муҳтарам Пайғамбар гумон ва ёлғонга асосланиб эътиқод қилаётган ва даъволарига энг оддий далил келтиришга-да ожиз қолган бу кимсаларга:
– Ёлғиз Аллоҳнинг очиқ-ойдин ва мукаммал ҳужжати бордир. У Зотнинг ҳужжати кучли, шубҳаларни даф этувчидир. Агар Аллоҳ сизларни тўғри йўлга бошлашни хоҳлаганида, шундай қилган бўларди. Зеро, У Зот бирон нарсадан ожиз қолмайди. Лекин Аллоҳ сизларни ҳидоят қилишни истамади. Ичларидан баъзиларини тўғри йўлга бошлади. Улар ҳақ динга мойил бўлдилар. Қолганлари эса залолат йўлини афзал билиб, ботил динга кириб кетдилар, – деб айтинг!
Аллоҳнинг мулкидаги барча нарса У Зотнинг хоҳиши билан содир бўлади. Итоат этувчи ирода остидадир. Осий ҳам ирода остидадир. Лекин Аллоҳ бирон кишини тоат ё маъсиятга мажбурламайди. Аллоҳнинг қазоси бўладиган воқеа ва ҳодисаларни улар содир бўлишидан олдин билишидир. Бу илм таъсир қилиш ё мажбурлаш эмас. Аллоҳ ирода қилган нарсани биз билмаймиз. Биз фақат ўзимизга буюрилган ва қайтарилган ишларнигина биламиз.
Аллоҳ таоло инсон табиатига яхшилик ва ёмонликка мойил бўлиш хусусиятини берган, тўғри йўлдан юриши учун унга ақл ато этган. Ақлга суяниб адашиб кетмасликлари учун пайғамбарлар орқали уларни ҳақ йўлга даъват қилган.
Шундай экан, банда ҳидоят ёки залолат сари қадам ташлашидан қатъи назар, Аллоҳнинг иродаси аниқ амалга ошади. Банда адашиб кетса, жазоланади. Ҳидоят йўлидан юрса, мукофотини олади. Аллоҳ бандани икки йўлдан бирини танлашга имкон берган. Банданинг ихтиёри ўзида. Хоҳласа, имон йўлдан юрсин, хоҳласа, залолатга кетсин. Яхши бўлса, нажот топади. Ёмон бўлса, азобга йўлиқади. Бу Аллоҳнинг ўзгармас қонунидир. Аллоҳнинг тақдирини ҳеч ким ўзгартиролмайди.
Шундай экан мушриклар: “Аллоҳ бизни мажбур қилгани учун шундай бўлдик. Биз ундан қутулолмаймиз”, деб айтаётган гаплари ёлғон ва асоссиздир. Бу гапнинг ҳужжати йўқ, илмдан узоқ, соғлом ақлга умуман тўғри келмайди. Зеро, Аллоҳ бандаларини итоатга ҳам, маъсиятга ҳам мажбурламайди.
Мана бу оятга эътибор қаратайлик: “Шак-шубҳасиз, сизларнинг саъй-ҳаракатларингиз хилма-хилдир. Ана энди ким (ўз молидан камбағалларга) ато этса ва (Аллоҳдан) қўрқса ҳамда гўзал оқибатни (яъни, жаннат борлигини) тасдиқласа, бас, Биз уни осон йўлга муяссар қиламиз. Энди ким (Аллоҳ йўлида саховат кўрсатишдан) бахиллик қилса ва (ўзини Аллоҳ ҳузуридаги ажр-мукофотлардан) беҳожат қилса ҳамда гўзал оқибатни (яъни, Аллоҳ ваъда қилган жаннатни) ёлғон деса, бас, Биз уни оғир йўлга муяссар қиламиз!” (Лайл сураси, 4-10-оятлар).
Шундан кейин мушрикларни ожиз қолдирувчи яна бир талаб ўртага ташланади:
Айтинг: “Аллоҳ мана шу (яъни, мазкур нарсаларни) ҳаром қилганига гувоҳлик берадиган гувоҳларингизни келтиринг!”
Яъни, Аллоҳ таоло сизларга айрим нарсаларни ҳаром қилганини даъво қилаётган бўлсангиз, марҳамат, ҳақиқатан ҳам шу нарсаларнинг ҳаром қилинганига гувоҳларингизни чақиринг!
Бундан мақсад, уларнинг устидан истеҳзо қилиш ва уларнинг асосли бир ҳужжати йўқ эканини таъкидлашдир.
Кейин Аллоҳ шундай дейди: “Энди агар улар (ёлғон) гувоҳлик берсалар, Сиз улар билан гувоҳлик берманг!”
Яъни, агар улар гувоҳ келтирган тақдирларида ҳам, гувоҳлигини қабул қилманг, тасдиқламанг ва уларнинг қошида сукут ҳам сақламанг! Зеро, бундай вақтдаги сукут розилик аломатидир. Сиз Аллоҳ берган ҳужжат-далиллар билан қилаётган даъволари асоссиз эканини исботлаб беринг!
“Ва Бизнинг оятларимизни ёлғон дейдиган, охиратга имон келтирмайдиган кимсаларнинг ҳавойи нафсларига эргашманг!”
Яъни, одамларга ҳидоят ва нур бўлиши учун Аллоҳ туширган оятларни инкор этадиган кимсалар гапига кирманг, уларга эргашманг асло! Чунки улар гувоҳлик келтирган тақдирда ҳам шаҳодатлари ҳойи ҳавас ва залолат асосига қурилгандир.
“Улар Парвардигорларига (ўзгаларни) тенглаштирадилар”.
Яъни, Аллоҳнинг оятларини инкор қилиб, охиратга ишонмайдиган, Аллоҳга бошқа нарсаларни шерик қиладиган кимсаларга итоат этманг! Ваҳоланки, Аллоҳ барча нарсанинг Яратувчисидир. У Зотнинг шериги йўқ.
Мана шу оятларни тадаббур қилар эканмиз, Қуръони карим мушриклар оғзидан чиққан ёлғон даъволар ва пуч иддаоларни қандай рад этгани, одамларни тўғри йўлдан уришга чиранган кимсаларни ожиз қолдирувчи талабларни ўртага ташлаганини кўрамиз. Аллоҳ таоло Ўз Пайғамбарига ваҳий қилиб дин душманларига қандай муомала қилишни таълим берди, кучли ҳужжат-далиллар билан уларнинг оғзини ёпиб қўйди. Аллоҳ таоло: “Йўқ, Биз Ҳақ – Қуръонни ботил-жаҳолатнинг устига отамиз, бас, (ҳақиқат ботилни) эзиб-янчиб, баногоҳ (ботил) йўқ бўлади. Сизлар учун эса, (эй мушриклар, Аллоҳнинг “Хотини, боласи бор” деб нолойиқ сифатлар билан) сифатлаганингиз сабаб ҳалокат бўлади ” деб нақадар рост айтган!

• < Орқага
• Олдинга >