Мамлакат 2019 йил апрель ойидан бери сиёсатчилар барқарор ҳукумат туза олмагани билан узоқ давом этган сиёсий инқирозга дуч келди.
Сўнгги ҳафталарда ўтказилган сўровлар Исроилнинг 1,8 миллион фаластинликлари орасида сайловчиларнинг фаоллиги "тарихий даражада паст" бўлиши кутилмоқда, аммо Фаластин сиёсатчилари кўпроқ Фаластинликларнинг овозлари собиқ Бош вазир Бенямин Нетаняхунинг ҳокимиятга қайтишига халақит бериши мумкинлигини таъкидламоқда.
Фаластин партияларидан бирортаси парламентга кириш учун зарур бўлган 3,25 фоизлик чегарадан ўтиш учун етарли овоз тўплай оладими ёки йўқми, ҳозирча номаълум. Бу овозлар Исроилнинг 120 ўринли Кнессетидаги тўрт ўринга тенг.
Таҳлилчилар, фаоллар ва маҳаллий аҳолининг айтишича, Исроил ичидаги Фаластин шаҳарларида сайлов кампанияси кучайиб борар экан, уларда овоз бериш учун умуман мотивация йўқлигини ҳис қилмоқда, бироқ баъзи сўровлар сайловчиларнинг фаоллиги ошиши мумкинлигини кўрсатмоқда. Тарихий маълумотларга кўра, Фаластинда сайловда 40-50 фоиз иштирок этган.
Ҳайфалик сиёсий таҳлилчи Амир Маҳулнинг айтишича, у Исроилдаги фаластинликлар "сиёсий партиялар ва Кнессетдан умид қилмайди".
"Кўнгилсизлик ва мағлубият ҳисси бор, сайловларга қизиқиш йўқ."
Ўтган июнь ойида, икки йиллик сиёсий турғунликдан сўнг, исроиллик ўнг қанот сиёсатчи Нафтали Юеннат марказчи Яир Лапид билан коалиция келишувидан сўнг Бош вазир бўлди. Бу Ликуд етакчиси Нетаняхунинг рекорд даражадаги 12 йиллик бошқарувига барҳам берди.
Уларнинг мўрт коалицияси узоқ давом этмади, Лапид бош вазир вазифасини бажарувчи сифатида Беннеттнинг ўрнини эгаллади ва янги сайловлар белгиланди.
Фаластинликлар учта блокдан иборат.
Аҳмад Тиби бошчилигидаги ўзгариш учун араб ҳаракати ва Айман Уде бошчилигидаги Тинчлик ва тенглик демократик фронти иброний тилида "Ҳадаш Таал рўйхати" номи билан машҳур иттифоқ туздилар.
Бу Фаластин кўпчиликни ташкил этувчи дунёвий сўл марказчи сиёсий партиялар блокидир. Демократик фронт коммунистик партия бўлиб, ҳозирда Исроилда доимий ва муҳим Фаластин сайлов округига ега бўлган Кнессетга номзод бўлган энг қадимги Фаластин партияси.
Иккала томон ҳам Исроил билан можаро икки давлат асосида ҳал қилинишини талаб қилмоқда. Улар босиб олинган Шарқий Қуддус ва Ғарбий Соҳил, шунингдек, қамал остидаги Ғазо секторида Исроил аҳоли пунктларини йўқ қилиб, Фаластин давлати барпо этилишини истайди.
Сўровларга кўра, бу рўйхат Кнессетда қўшма араб рўйхати билан бирга ўринларни қўлга киритиш учун 3,25 фоизлик чегарани енгиб ўтиши мумкин.
Қолган икки блок Сами Абу Шеҳаде бошчилигидаги Балад ёки Тажаму (Миллий демократик иттифоқ) партияси ва Мансур Аббос бошчилигидаги Араб қўшма рўйхати.
Бирлашган Араб Рўйхати консерватив "исломчи" партиядир. 2021 йил июнь ойида рўйхат 1948 йилдан бери ҳукмрон Исроил коалициясига қўшилган биринчи Фаластинлик сиёсий партия бўлиб, сиёсий табуларни бузди. У фаластинликларнинг Исроил жамиятига ассимиляция қилинишини тарғиб қилади ва фаластинликларни камситувчи қонунларни қабул қилиш учун овоз беришда қатнашгани учун танқид қилинади (рўйхат қарши овоз беради, лекин унинг иштироки бундай қонунларни қонунийлаштиради деб ҳисобланади).
Партия фаластинлик бадавийлар орасида, хусусан, Нақаб (Negev) саҳросида машҳур, лекин Аббосни хоин деб биладиган миллатчи фаластинликлар орасида унчалик машҳур эмас. 2021 йил март ойида Исроилнинг Фаластиннинг энг йирик шаҳарларидан бири бўлган Умм ал-Фаҳм шаҳрида жиноятга қарши намойишлар чоғида Аббосга кўчадаги одамлар ҳужум қилди ва уни тарк этишни буюрди.
Ниҳоят, Миллий Демократик Альянс (Балад ёки Тажамму) 1995 йилда асос солинган сўл қанот анти-сионистик партиядир. У Исроилни яҳудий давлатидан "барча фуқаролари давлатига" айлантириш, шунингдек, алоҳида Фаластин давлатини шакллантиришга интилади.
Кўпчилик Абу Шеҳаде Фаластин кўчасига яқин, деб ҳисоблайди, айниқса 2021 йил май қўзғолонида у Исроил ва Шарқий Қуддусни босиб олган Фаластин норозиликларида қатнашган ва Исроил томонидан ўлдирилган асирлар ва фаластинликларнинг оилаларини зиёрат қилган. Қўзғолонларга фаластинликларнинг босиб олинган Шарқий Қуддусдаги Шайх Жарраҳ ҳудудидан мажбуран кўчирилиши ва Исроил кучлари томонидан Ал-Ақса масжидига бостириб кириши сабаб бўлган.
Тўртта Фаластин партияси 2015 ва 2020 йилларда Қўшма рўйхат альянси остида муваффақиятли бирлашди ва иккала сафар ҳам Кнессетдаги учинчи йирик фракцияга айланди. Шунга қарамай, Фаластин партиялари доимо мухолифатда бўлиб, ўзгаришларни амалга ошириш имкониятларини чеклаб келган.
Исроил партияларининг ўзига келсак, асосий даъвогарлар Нетаняху бошчилигидаги Исроилнинг энг йирик партияси бўлган Ликуд; Лапид бошчилигидаги Еш Атид; ва Миллий бирлик партияси, Бенни Гантзнинг Мовий ва Оқ ва Гидеон Саарнинг Янги умид иттифоқи.
Сўровлар шуни кўрсатадики, "Миллий лагерь" блокидан ўта ўнгчи сиёсатчилар Итамар Бен-Гвир ва Безалел Смотрич билан бирга курашаётган Нетаняху 61 та кўп ўринни қўлга киритиши мумкин.
Исроилда яшовчи фаластинликлар аҳолининг 20 фоизини ташкил қилади ва Исроил паспортига эга. Улар 1947 йилдан 1949 йилгача Фаластинда "яҳудий давлати"ни яратиш мақсадида олиб борилган мажбурий этник тозалаш жараёнида ўзлари истамаган ҳолда озчиликка айланди.
Ўшандан бери Исроилнинг уларга қарши олиб борган репрессив сиёсати туфайли Исроилдаги Фаластин ҳудудлари одамларнинг кўплиги, жиноятчилик даражасининг юқори эканлиги, уйларнинг бузилиши, Исроил ҳукумати томонидан зўравонлик ва қаттиқ кузатувлардан азият чекмоқда.
Аҳолининг айтишича, бу узоқ вақтдан бери давом этаётган муаммолар, Фаластин партияларининг Исроил сиёсатига аралашувига қарамай, янада кучайган.
30 ёшли Жатт қишлоғи Халил Ғарра Хайфа шаҳрида яшайди. У илгари Тажамага овоз берган бўлса-да, бу йил овоз бермаслигини айтди, чунки у сиёсий партиялар "Кнессет ичида ҳеч нарса қила олмайди" ва "давлатни ичкаридан демократикроқ қилишга уринишлар муваффақиятсизликка учради" деб ҳисоблайди.
"Улар ўзларини ва одамларни шиорлар билан ишонтиришда давом этмоқдалар, аммо одамлар учун ҳеч нарса ўзгармади - вайронагарчилик, зўравонлик ва жиноят - ва сўнгги 10 йил ичида вазият фақат ёмонлашди", дейди Гарра.
"Фуқаро бўлиш учун кураш сизни озодлик ва қадр-қимматга олиб келмайди", деди у. "Бу партияларнинг ҳеч бири Кнессетдан чиқиб, ҳақиқатан ҳам бирор нарса қуришга ҳаракат қилмади."
Исроилдаги барча ерларнинг 93 фоизи "жамоат ерлари" тоифасига киради. 3 фоиздан камроғи Фаластин муниципалитетлари юрисдикциясига тўғри келади. Ерларнинг катта қисми, жумладан, фаластинликларнинг хусусий мулки бўлган ерлар 1940-йилларда давлат томонидан мусодара қилинган.
Ҳайфада жойлашган Адала адвокатлик гуруҳига кўра, 1948 йилдан бери Исроил камида 900 та янги яҳудий шаҳарларини қурган, бироқ бирорта ҳам Фаластин шаҳрини қурмаган. Исроилдаги фаластинликлар Исроил сиёсати туфайли шаҳарни режалаштириш, ривожлантириш ва кенгайтириш борасида жиддий чекловларга дуч келишмоқда.
Исроилдаги фаластинликларнинг катта қисми араб шаҳарлари ва қишлоқларида, озчилик эса Ҳайфа ва Яффа каби "аралаш шаҳарлар"да яшайди. Бу шаҳарлар 1948 йилда этник жиҳатдан тозаланган ва ҳозирда исроиллик яҳудийларнинг аксарияти истиқомат қилади.