Путин вазиятни нотўғри баҳолаган ягона одам эмас. Россиялик автократ унинг армияси бир неча кун ичида Украинани босиб олиши мумкин деб ўйларди. Ва бундай ҳолатлар жуда кенг тарқалган эди. Ғарбда Россия босқинчилигини аниқ башорат қилган разведка идоралари айни пайтда Путин эрта ғалабани қўлга кирита олишига ишонишган.
Аммо уруш уч ойдан бери давом етмоқда. Россия армияси тўхтатилди ва катта йўқотишларга дуч келмоқда", деб ёзади zn.ua сайти Financial Times га таянган ҳолда. Россиянинг халқаро изоляцияси кучаймоқда, Финляндия ва Швеция эса НАТОга қўшилишга тайёрланмоқда. Россия армиясининг қобилиятсизлиги муҳокама қилиш учун долзарб мавзуга айланди. Аммо, эҳтимол, рус муваффақиятсизликлари махсус тушунтиришга муҳтож эмас. Замонавий даврда, катта давлатлар кичик мамлакатларни босиб олишга қарор қилганда, улар одатда ютқазишади.
Америка Вьетнам, Афғонистон ва Ироқда ютқазди, шунингдек, Сомали ва Ливандаги кичик ҳарбий аралашувлардан сўнг шарманда бўлиб орқага чекинди. СССР Афғонистонда мағлубиятга учради. Энди эса Россия Украинада муваффақиятсизликка учрамоқда.
"Бу халқаро сиёсатнинг энг катта сирларидан бири: ассиметрик урушларни олиб боришнинг барча салбий тажрибаларига қарамай, катта давлатлар ҳали ҳам ғалаба қозонишлари мумкин деб ўйлашади", деди Ҳинд олими Пратап Бҳану.
Сўнгги 40 йил ичида уруш бошлаш васвасасидан тийилган ягона мамлакат Хитойдир. Пекин 1979 йилда Вьетнамга бостириб кирганида яхшигина «калтак» еганди. Ўшандан бери у оқилона урушлардан узоқлашди. Иқтисодий ривожланишга эътибор қаратиб, Хитой ўз иқтисодиёти ва жамиятини ўзгартириб, АҚШдан кейин дунёдаги энг қудратли мамлакатга айланди. Бироқ сўнгги йилларда Хитой ҳукумати ва халқи жанг майдонига боришга тайёр бўлиш аломатларини кўрсатди. Хитой ўз армиясига кўп пул киритди. Тайван яқинида таҳдидли ҳарбий машқлар пайдо бўлди. Уруш филмлари Хитойда жуда машҳур бўлди.
"Аммо Россиянинг Украинадаги тажрибаси, агар Хитой кичик ғалабали урушни ташкил қилиш васвасасига берилиб кетса, ҳалокатли хатога йўл қўйишидан дарак беради. Қуроллар отишни бошлаганда, жуда камдан-кам ҳолларда ҳамма нарса режага мувофиқ содир бўлади", дейилади мақолада.
"Миллий озодлик урушлари бундан мустасно, аммо 1914 йилдан кейин биринчи қадамни ташлаган кишига аниқ ижобий натижалар берган ҳеч бўлмаса битта тажовузкорлик ҳолатини айтиш қийин", деди тарихчи Адам Туз.
Ўз уйларини ҳимоя қиладиган одамлар ва халқлар одатда босқинчи армияга қараганда кўпроқ мотивацияланган бўлади. Россия ҳарбий кучларининг обрўси Наполеон ва Гитлернинг тажовузларидан ҳимоя қилишдаги муваффақиятга асосланган эди. Аммо ҳозир Россиянинг ўзи агрессор. Украиналиклар эса руслар 1812 ва 1942 йилларда ўйнаган ўз ватанларининг қаҳрамон ҳимоячилари ролини ўйнашмоқда. Омон қолиш учун курашаётган мамлакат сифатида Украина ўз чегараларини барча катта ёшли эркаклар учун ёпишга ва кучларни сафарбар қилишга муваффақ бўлди. Россия ҳали ҳам сафарбарликни талаб қилмайдиган "махсус операция" давом этмоқда, деб ўз халқини алдашга мажбур. Уруш қанча узоқ давом этса, босқинчи армиянинг аҳволи шунчалик ёмонлашади. Америкаликлар Ироқ ва Афғонистонда қилганидек, пойтахтни босиб олсангиз ҳам, қаршиликка дуч келишингиз аниқ, бу эса ташқи кучлар томонидан қўллаб-қувватланади.
Урушда ютқазиш уйда ҳам коррозияга олиб келади. Афғонистон ва Ироқдаги урушларда 15000 дан ортиқ америкалик аскар ҳалок бўлди. Кейинчалик, ўз жонига қасд қилиш натижасида икки баравар кўп одам вафот этди. Юз минглаб аскарлар яраланган ва бунинг оқибатларини бутун жамият ва мамлакатнинг сиёсий соҳаси сезган.
Катта давлатларнинг кичикларга қарши урушда албатта мағлуб этиши тўғрисидаги қоидадан кичик истисно мавжуд. Бу мақсад аниқ чекланган ҳолатларга тегишли. Агар Украинадаги можаро ҳақиқатан ҳам Путин таъкидлаганидек "махсус операция" бўлган бўлса, унда муваффақият қозониш мумкин. 1991 йилда, давомида Кўрфаз уруши, АҚШ бошчилигидаги коалиция Саддам Хусейн қўшинларини Қувайтдан чиқариб юбориш билан чекланди. Вашингтон Саддам режимини ағдариш ва мамлакатни эгаллаш учун Ироққа иккинчи босқин давомида анча олдинга боришга ҳаракат қилганида режа муваффақиятсиз тугади. НАТОнинг Косовога муваффақиятли аралашуви 1999 йилда бу ҳаво кучларига асосланган вақтинча қўллаб-қувватлаш учун чекланган мақсадга эга эди.
Ҳарбий технологиялардаги ўзгаришлар босқинчи томоннинг ғалаба қозониш имкониятини янада камайтиради. Ахборот технологиялари ва дронлар тажовузкор кучларнинг ҳаракатини аниқ кузатиши мумкин. Ва кейин юқори аниқликдаги ракеталар бу кучларни йўқ қилиши мумкин. Эҳтимол, Киев ва Донбассдаги жангда Россиянинг катта йўқотишлари бу ўзгаришлар билан боғлиқ. Россия энди ўзи учун аччиқ ҳақиқатни кашф этмоқда, ҳатто кичикроқ, заифроқ қўшнига қарши уруш ҳам муваффақиятсиз бўлиши мумкин.
Катта можаролар фалокат келтириб чиқаради. Номинал ғалабага қарамай, иқтисодиёт ва жамият вайронагарчиликда қолиши мумкин. Иккинчи Жаҳон урушида Буюк Британия ғолиб бўлди. Бироқ, у аввалги қудратли давлат мақомини тиклай олмади.
"Буюк куч мақомининг моҳияти катта уруш олиб бориш қобилияти эканлигига қарамай, буюк куч бўлиб қолишнинг ягона йўли курашмасликдир", - дейди тарихчи Алан Джон Персивал Тейлор.
Бу парадокс ҳозир Украинада аниқ намоён бўлади. Путин ўнлаб йиллар давомида ўз ҳарбий қудратини кучайтирмоқда ва Россияни буюк қудратли давлат мақомига қайтариш учун қўшни мамлакатга қарши уруш бошлади. Бунинг ўрнига Украинага қарши урушдан кейин Россия қашшоқлашади ва заифлашади. Путиннинг уруши шунчаки жиноят эмас. Бу катта хато хам.