Марокаш назорати остидаги Ғарбий Саҳрои Кабирда содиқлик парчаланиб кетди. Ҳудудда 600 000 га яқин одам истиқомат қилади, бошқа жойлардан келган марокашликлар салгина кўпчиликни ташкил қилади. Бироқ, кўплаб маҳаллий сахаравилар минтақанинг мустақиллиги тарафдори.
Қанча одам мустақиллик тарафдори эканини айтиш қийин: Марокаш ҳукумати Саҳрои Кабир миллатчилигининг кўринишларини бостиришмоқда. Агар Саҳрои Ҳассания шевасида гаплашсангиз, сизда ҳам муаммолар бўлиши мумкин.
Шундай қилиб, ал-Аюн ва бошқа мустақиллик тарафдори бўлган шаҳарлар аҳолиси учун Марокашнинг футболдаги мағлубияти Ғарбий Саҳронинг 20 фоизида жойлашган, «Фронт ПОЛИСАРИО» қуролли ҳаракати томонидан назорат қилинадиган сепаратистик давлат бўлган Саҳрои Араб Демократик Республикасини (САДР) ўзини намоён қилиш ва қўллаб-қувватлаш имконияти бўлди.
47 ёшли саҳаравий Муҳаммад Майара ўйинни оиласи билан Марокаш томонидан бошқариладиган Ғарбий Саҳрои Кабир пойтахтидаги уйида томоша қилди.
"Мен марокашлик кўчманчилар, полиция ва ҳарбийлаштирилган қўшинларнинг муносабатидан қўрқиб, кўчада байрам қилмадим, лекин дўстлар байрам қилиш учун чиқаётганини кўрдим, сахаравиларни машиналарида САДР байроғини ҳилпиратаётганини кўрдим ва кўп шовқин эшитдим", деди Маяра. Баъзи Саҳаравийлар кўчманчи деб ҳисоблаган маҳаллий Марокаш аҳолисига ишора қилиб.
Ҳамма Саҳаравийлар ҳам Марокашнинг ютқазишини хоҳламаган. Майара Марокашни баъзилар қўллаб-қувватлашини билади - гарчи у улар ўзларининг содиқликлари ҳақида сукут сақлашга мойиллигини айтди - ва бошқа Саҳаравийлар марокашликлар билан бирга кўчаларда олдинги ғалабаларни нишонлаётганини кўришган.
AP агентлиги ал-Аюн шаҳридаги Саҳаравий ёшларидан бирининг сўзларига кўра, "Марокаш терма жамоасининг тарихий муваффақияти" "Марокаш давлатидан доимий норозилигига қарамай, барча араблар ва африкаликларни қамраб олган чексиз қувонч" туйғусини яратди.
Франциянинг ғалабасини эмас, Марокашнинг мағлубиятини қўллаб-қувватлашини таъкидлаган Майара, жамоанинг мағлубиятини нишонлаётган ҳар қандай Саҳаравийга Марокашнинг муносабатидан хавотирланган ягона одам эмасди.
Финал ҳуштаги янграгандан сўнг, Лааюн кафесида жамоанинг мағлубиятга учраганини нишонлаётган сахараликлар ва соф марокашликлар ўртасида жанг бошланди.
Баъзи Саҳаравийлар журналистларга маҳаллий бир бола қаттиқ калтаклангани ва касалхонага ётқизилганини айтди. Полиция кафени ёпди ва ҳозир бўлган Саҳаравийларни ҳибсга олди.
Марокаш узоқ вақт олдинда бўлган, лекин Франция 2:0 ҳисобида ғалаба қозонган пайшанба кунги ўйинга муносабат Шимолий Африка жамоасининг Жаҳон чемпионатидаги илҳомлантирувчи ўйинлари ортидаги баъзи мураккабликларни таъкидлади.
Турнирда ярим финалга чиққан илк араб ва Африка терма жамоаси бўлган Марокаш деярли бутун дунё томонидан қўллаб-қувватланди. Бу ютқазган жамоанинг классик ҳикояси эди ва жамоа Қатарни араб дунёси, Африка ва ундан ташқарида қаҳрамон сифатида тарк этди.
АҚШ президенти Джо Байден Марокаш Бош вазири Азиз Аҳаннуш билан бирга томоша қилган ярим финалдан сўнг, "Кимга мухлислик қилишингиздан қатъий назар, бу жамоа қанчалик муваффақиятга эришганини кўриш жуда ажойиб бўлади", деб ёзди. Франция президенти Макрон Марокашлик Софян Амрабатга "турнирнинг энг яхши ярим ҳимоячиси" эканлигини айтиш учун ҳатто Марокаш кийиниш хонасига кириб келгани айтилади.
Ярим финал йўлида Марокаш футболчилари ўзларининг турли ғалабаларини, жумладан, собиқ мустамлакачи давлатлар Португалия ва Испания устидан қозонилган ғалабаларини нафақат бирдамлик белгиси, балки қиролликнинг Исроил билан муносабатларда вазиятни нормаллаштиришига нисбатан халқ танбеҳи сифатида ҳам кўрилган Фаластин байроғини кўтариб нишонлашди.
Аммо Марокашнинг Жаҳон кубогидаги қаҳрамонлиги Марокашнинг араб, африкалик ва Амазиг табиатини акс эттирувчи янги ўзига хосликни яратгани учун мақтовга сазовор бўлган бўлса-да, кўп Саҳаравийлар ҳикоядаги ўз ўрнини йўқотган деб ҳисоблашди.
Энг ёмони, Марокашлик футболчилар Фаластин масаласи билан бирдам эканликларини ва Исроил ишғолига қарши эканликларини кўрсатишар экан, уларнинг "Сахара бизники, дарёлари ва ерлари бизники" деб куйлаётган видеоси ҳам пайдо бўлди.
Бир қатор Саҳаравий фаоллар ва журналистларнинг фикрига кўра, Жаҳон кубоги Марокаш миллатчилиги кучайиб бораётгани сабабли, Марокаш назорати остидаги Ғарбий Саҳарада яшовчи Саҳаравийларга қарши қўзғатувчи риторика ва жисмоний зўравонлик кучайди.
Эслатиб ўтамиз, собиқ Испания Саҳрои Кабири, Ғарбий Саҳарани ташкил этувчи ерлар 1975 йилда Марокаш ва Мавритания томонидан босиб олинган. Бунинг ортидан мамлакатлар ва Полисарио фронти ўртасида уруш бўлиб, Ғарбий Саҳрои Кабир мустақиллиги учун қуролли ҳаракат бўлди. Аммо 1991-йилда Мавритания сиқиб чиқарилиб, Марокаш билан ўт очишни тўхтатиш бўйича келишувга эришилган бўлса-да, Саҳрои Кабирнинг мустақиллиги бўйича ваъда қилинган референдум ўтказилмади.
БМТ маълумотларига кўра, бугунги кунда 173 мингдан ортиқ Саҳро қочқинлари Жазоирдаги қочқинлар лагерларида яшайди. Айни пайтда, Ғарбий Саҳрои Кабирнинг 20 фоизида ПОЛИСАРИО назорати остида, 2020 йилда гуруҳ ва Марокаш ўртасида тўқнашув қайта тикланмагунча 10 000 га яқин одам яшаган ва уларнинг аксарияти қочиб кетган.
Мустақиллик тарафдори Саҳараликлар Марокашнинг Ғарбий Саҳрои Кабир назоратини ишғол деб аташади.
Бирлашган Миллатлар Ташкилоти ҳудуднинг мақомини "деколонизация қилинмаган" деб таърифлайди. Кўпгина Саҳаравийлар ўзларининг курашлари Фаластин курашида акс этганини кўришса-да ва баъзи фаластинликлар ҳам худди шундай бирдамлик кўрсатишади, Майара Марокаш ўйинчилари ва мухлислари томонидан Фаластин байроғидан фойдаланишни "одатий икки ёқлама стандарт" деб атади.
"Биз, шунингдек, Марокаш ва Исроил ўртасидаги узоқ йиллик ҳамкорликнинг қурбони бўлдик", деди у, Исроилнинг Работ томонидан сотиб олинган кузатув технологияси ва дронларига, шунингдек, Трамп воситачилигида Исроил билан муносабатларни нормаллаштириш эвазига АҚШнинг Ғарбдаги Саҳрои Кабирда Марокаш суверенитетини тан олганига ишора қилиб.
Аҳмад Эттанжи, ал-Аюнлик сахаравий ва Equipe Media фуқаролик журналистлари гуруҳи асосчиси, Жаҳон кубоги унинг миллий чизиғини жаҳон саҳнасида илгари суриш имкониятини тақдим этганини айтди.
"Марокаш ҳукумати ҳар доим спортдан Африканинг сўнгги мустамлакаси ҳақида расмий ташвиқотни тарқатиш учун фойдаланади", дейди Эттанжи. "Афсуски, кўпчилик Ғарбий Саҳрои Кабирдаги можародан бехабар."
Ўйин олдидан Франциядаги баъзилари 70 000 тагача обуначига эга бўлган Марокаш ижтимоий тармоқ аккаунтлари, агар Марокаш ўйинда ғалаба қозонса, Полисариога ҳужум қилишга чақирувчи хабарлар жойлаштирди. TikTok орқали бир видеода марокашлик бир одам Франция устидан қозонилган ғалабани марокашликлар "Полисарио"га ҳужум қилиб нишонлашлари кераклигини айтди.
Баъзи Саҳаравийлар Полисариога ҳужум қилиш таҳдидини мустақиллик тарафдори бўлган барча Саҳаравийларга сигнал сифатида қабул қилишди.
"Менимча, бу кампания, чунки марокашлик кўчманчиларни, агар ғалаба қозонишса, босиб олинган ҳудуддаги Полисариога, яъни Саҳаравийга ҳужум қилишга чақирувчи видеолар, фотосуратлар ва шарҳлар – минглаб шарҳлар бор", дейди Саҳаравий журналист Нажа ал-Холидий.
Мустақиллик тарафдори Саҳаравий турнир давомида Ғарбий Саҳарадаги, айниқса ал-Аюн шаҳридаги кескин муҳитни тасвирлайди. "Полиция ва ҳарбий кучлар, шунингдек назорат пунктлари тайёр. Марокашликлар ўйинлардан сўнг байрам қилиш учун шаҳар марказига минглаб одамларни олиб келишди", деди Эттанжи.
Саҳаравийлар, шунингдек, 2019 йил Африка Миллатлар Кубогида Марокашнинг жаҳон саҳнасидаги асосий рақиби бўлган, ПОЛИСАРИОни қўллаб-қувватлайдиган Жазоирга мухлислик қилгани учун уларга қандай муносабатда бўлганликларини эслатиб қўйди. Қўшнилар ўртасида ҳозирда дипломатик алоқалар йўқ.
2019 йилда Марокашда Жазоирнинг Саҳаравий тарафдорларига қарши босқин пайтида 24 ёшли аёл Марокаш ёрдамчиларининг иккита машинаси уриб кетиши натижасида вафот этди.
Яна бир йигит "Algiers" деб ёзилган футболка кийгани учун қаттиқ калтакланган ва шундан кейин гашиш сақлагани учун 15 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган.
"Бугун биз Марокаш расмийлари ва оммавий ахборот воситаларидан Марокаш ғалабаси араблар, мусулмонлар ва африкаликларнинг ғалабаси эканлигини эшитамиз... Нима учун қўшни давлат ёки клубнинг ғалабасини нишонлагани учун Саҳаравийлар қийноққа солиниши керак?" – деди Буюк Британия ва Ирландиядаги ПОЛИСАРИО вакили Сиди Браика.
Бироқ, 2019 йилги қатағон Саҳрои Кабир халқини чоршанба куни кечқурун шов-шув кўтаришдан тўхтата олмади.
"Энди биз кўчада байрам қиляпмиз", дейди Холидий.