Зеро, урушдан олдин ислом ва онгли мусулмонлар Россияда қандай аҳволда бўлганлиги бир масала. Ақли-ҳуши борлар учун сир эмас, лекин бу уруш вазиятни ўзгартириб, мамлакатда ислом ва мусулмонларнинг мавқеини яхшилайди, деб даъво қилаётган ё тор фикрли одамлар ёки ҳақиқий аблаҳлар бор эди.
Ҳеч бўлмаганда соф тарғибот сабабларга кўра, чекист-руҳоний-мафия режими мусулмонларни урушга яхшироқ сафарбар қилиш учун улар билан бирга ўйнаши мумкин эди. Ахир, тўп еми етарли эмас, йирик шаҳарларда бу урушга борадиган аҳмоқлар яшамайди, қишлоқ руслари ичиб, таназзулга учраган ва шунинг учун тобора кўпроқ «Рус дунёси»да шиббалашга улгурмаган, серҳосил ва маънавиятли миллат вакилларни империя учун ўлимга ёллашмоқда. Ва бу масалада этник мусулмонларнинг аҳамиятини ортиқча баҳолаш қийин.
Шунга ўхшаш шароитда, маняк ва қотил Сталин унинг Тағут империяси жар ёқасига келиб қолганида, ҳеч бўлмаганда уруш давомида ўз сиёсатини рамзий равишда ўзгартиришга ақли етган, шунда одамларни алдаш ва суб-совет одамларни ва "Ватан учун, Сталин учун" деб ҳайдаш осонроқ бўлган. Шу боис черков ва масжидлар ёпилмай қолди, сарой руҳонийлари ва муллалар ўзини "миллий" қилиб кўрсата бошлаган атеист давлат учун "муқаддас уруш", "жиҳод"га чақиришган.
Албатта, урушдан кейин мавр ўз ишини қилиб бўлган ва мавр кетишга мажбур бўлганди, шунинг учун ҳамма нарса аста-секин нормал ҳолатга қайтди ва диндорлар режимнинг ўзларига нисбатан ҳақиқий муносабатини яна сезишди. Натижада, улар алданганликларини айтишлари мумкин эди, боз устига, ўша пайтда бу ёлғон муқаррар эканлигини олдиндан тушунишга имкон берадиган на интернет, на бошқа мавжуд маълумотлар бўлмаган.
"Zа Россию" бўлган россиялик мусулмонлар учун эса уларнинг умидлари чиппакка чиқарилди, деб бўлмайди. Бунинг сабаби иккита. Биринчидан, чунки уруш бошланган пайтга келиб, уларнинг ҳар ҳолда саводли бўлганларида интернет бор эди ва улар ушбу давлатнинг сиёсати, уларга муносабати қандай эканлиги ва келажакда қандай бўлиши ҳақида етарлича маълумот олиш имкони бор эди.
Иккинчидан, чунки, ўша даврлардан фарқли ўлароқ, уларни алдашнинг ҳожати йўқ ва расмийлар буни қилмоқчи ҳам эмас. У мусулмонларнинг зиёратгоҳларини ҳам ман қилди, ҳам исломий чақирув билан уруш олиб борган ва ҳозирда ҳам тақиқлашда давом этмоқда.
Нега у ўзини бундай тутади деган саволга ҳам жавоб бор – чунки у рус мусулмонлари ишончли эканини, уларга оёқларини қанчалик артмасин, унга хизмат қилиши ва унинг учун душман томоғини йиртишини билади. Лекин улар нега бундай йўл тутишяпти деган саволга ҳам, нима учун курашаётгани ҳақидаги саволга ҳам жавоб йўқ, агар улар пул учун эмас, балки айтишаётганидек, Ислом билан боғлиқ баъзи ғоялар учун курашаётганини тахмин қилмасак. Бу ҳақиқий сир.