Йўқ, биз янги Германия ҳукумати Туркиядаги валюта инқирозининг айбдори эканлиги ҳақида гапирмаяпмиз – ҳали ўзи шаклланиб улгурмасидан туриб бу ишнинг ташаббускори бўлолмасди у, албатта. Бироқ, у ўз сиёсатининг манфаатлари учун фойдаланиши мумкин ва турк инқирозининг узоқ муддатли оқибатлари, ўз навбатида, янги немис сиёсати билан бир-бирига зид бўлиши мумкин.
Лекин биринчи навбатда гап нима ҳақида кетаётганини тушунишимиз керак. Германиянинг янги ҳукуматини светофор деб аталувчи - қизиллар, яъни социал-демократлар, сариқлар, яъни либераллар ва яшиллар, яъни экологлар коалицияси ташкил этди. Бундан ташқари, бироз истеҳзо билан, бу партияларнинг ҳар бирининг ранги светофорда мос келадиган рангнинг функциясига мос келади - қизил рангда тўхтайди, яшил рангда буюради, сариқ рангни эса иккала тарзда ҳам тушунилиши мумкин. Янги Германия ҳукумати таркибида яшиллар имкон қадар тез юришни истайди, шунинг учун, қизиллар уларни чеклаш учун ҳаракат қилади, ва сариқ эса уларнинг иккаласи ўртасида маневр қилади.
Немис яшиллари қаерга шошиляпти? Экологик гендер-нейтрал кўп маданиятли ва мажбурий-сиёсий тўғри социализмнинг "Янги ажойиб дунёси"га. Учта К - Kinder, Küche, Kirche (болалар, ошхона, черков) га асосланган немис оилаларининг Германияси бутунлай унутилиши мумкин. Феминизм ва ЛГБТ халқининг "қадриятлари" янада фаол равишда экилади, марихуана қонунийлаштирилади (янги коалиция аъзолари бу ҳақда келишиб олдилар) ва яшил чироқ янги мафкура асосида шаклланган авлодларга берилади, бу учун овоз бериш ёшини 16 га тушириш режалаштирилган.
Немис энергетикаси ва кундалик ҳаётнинг радикал "экологизация" режалари билан бир қаторда, Германияга "янги қон" ни жалб қилишг алоҳида эътибор қаратилди. Ва бу тушунарли, чунки "янги қадриятлар"нинг эгалари ҳеч бўлмаганда ўсиб бораётган немис иқтисодиёти янги ишчиларга, истеъмолчиларга ва ишлаб чиқарувчиларга муҳтож бўлган миқдорда болаларни туғмайди. Шу мақсад билан, қочқинлар қабул квоталари кенгайтирилади, Германияга уларнинг кўчириш шаклида муҳожирлар билан қариндошлари бирлаштириш учун шароитлар юмшатилади ва немис фуқаролиги олиш соддалаштирилган бўлади. Энди у қонуний фақат мамлакатда яшаш учун 5 йил етарли бўлади. Янги ҳукумат томонидан режалаштирилган яна бир инқилобий чора икки фуқароликни легаллаштириш, яъни келиб чиқиши мамлакат фуқаролигидан воз кечмаган ҳолда немис фуқаролигини қабул қилиш ҳуқуқидир.
Мана энди буларнинг барчаси Туркияда бўлаётган воқеалар билан қандай боғлиқ бўлиши мумкинлигига етиб келдик. Бу чора қабул қилингандан кейин, Германияда кўпчилиги турк фуқаролигини йўқотмаслик учун немис фуқаролигини олишни истамаган, келиб чиқиши турк бўлган фуқаролари кескин ортади. Умуман олганда, мусулмон бўлган янги немислар ҳозирги ва янги қочқинлар орасидан қўшилиши мумкин.
Бу Туркия ва мусулмонлар учун яхши, тўғрими? Келинг, мулоҳаза юритиб кўрамиз.
Янги ҳукуматда турк илдизлари бўлган янги немисларни ким ифодалайди, ҳукмрон коалицияда немис-турк йўналиши учун ким масъул?
Джем Оздемир, «Яшиллар» партиясидан янги ҳукумат вазирларидан бири. Германияда "Камалак" ва "яшил" кун тартибига фаол раҳбар ва Туркия ҳукмрон про-Ислом-миллий иттифоқининг ашаддий душман. Германия томонидан "арман геноцид" тан олиниши учун фаол лоббистлардан бири. Менимча давом эттирмасак ҳам бўлади...
Янги ҳукуматнинг яна бир аъзоси Маданият вазири Клодия Рот. Асли немис, лекин у билан узоқ тарихга эга бўлган Туркияга бефарқ эмас. У Истанбулда ННТ ваколатхонасини очиб, КИП сўлчи террорчилар ва радикал феминистлар ҳомийлиги остида олган пайтлар, яъни 90-йилларда Нажмиддин Эрбакан ҳукумати билан можарода иштирок этган. 2002 йилда Бундестагдаги немис-турк парламент гуруҳига раҳбарлик қилган.
Лекин шундай бўлса-да, буларнинг барчаси ҳозир Туркияда содир бўлаётган воқеалар ва уларнинг эҳтимолий оқибатлари билан қандай боғлиқ? Аслида Туркияда ҳозир содир бўлаётган иқтисодий бурилишни кўпчилик турли йўллар билан - кимдир инқилоб, кимдир эса хитойлаштириш деб атайди. Ҳар икки ҳолатда ҳам, бу жараён шу билан тавсифланадики, аҳолнинг, жумладан ўрта синф вакилларининг истеъмол даражаси камида қисқа муддатли истиқболда ҳукмрон партия тушунган тарзда иқтисодий ривожланишнинг узоқ муддатли устувор йўналишларига қурбон қилинади.
Муаммо шундаки, ҳукмрон партия ҳамма нарсани назорат қиладиган ва деярли ҳамма нарсага эга бўлган Хитойдан фарқли ўлароқ, Туркияда ҳозирги кунга қадар рақобатбардош сайловларни қўлга киритди ва назарий жиҳатдан 2023 йил яна буни қилиши мумкин, агар бу сайловлар эртароқ ўтказилмаса. Аммо бу формулалардаги калит "ҳозиргача" ва "назария" дир, чунки миллионлаб сайловчилар ҳукмрон партиянинг узоқ муддатли иқтисодий бурилишини қадрламайдилар.
Демак, иккита вариант қолади. Ёки ҳукмрон партия сайловда мағлуб бўлади ва мухолифатга айланади ҳамда Эрдўғандан кейинги янги Туркия даври бошланади. Бу алоҳида суҳбатни талаб қиладиган алоҳида ҳикоя, эҳтимол ҳозирги кунда ҳали эрталик қилади. Яна бир ҳикоя, агар иқтисодий "хитойлаштириш" дан сўнг, ҳукмрон партия сиёсий сайлов ўтказишга қарор қилса, натижада адолатли сайловларда ғалаба қозонишга тўғри келмайди... Яхши, "руслаштириш" ёки "беларуслаштириш", кимга қандай ёқишига қараб.
Хўш, Германия бунга нима алоқаси бор? Гап шундаки, иммиграция қоидалари енгиллаштирилган ва фуқароликни қўлга киритгандан сўнг турклар турк жамоати яшайдиган энг йирик давлатга - Германияда ҳукумат янада ошириш ниятида бўлган даромад юқори ва ўз мамлакатида турмуш даражаси пасайган пандемия шароитларида шошиладилар. Агар 2023 йил Туркияда сиёсий "хитойлаштириш" бўлиб ўтса, бу иммиграция суръати кескин кучаяди.
Лекин бундай шароитда Германияга Туркиядан ким биринчи бўлиб йўлга чиқади? Бу, биринчи навбатда, дунёвий йўналтирилган турклар орасидан, амалдаги ҳукумат норози бўлганлар, деб тахмин қилиш мумкин. Чиқишда Жам Оздемир каби одамларни беради ва ўз навбатида уларни овозлар билан таъминлайди. Ва бу икки жиҳатдан ёмон бўлади.
Биринчидан, чунки Германияда Туркияга нисбатан қаттиқроқ сиёсатга чақирадиганлар мустаҳкамланади. Германия Европа Иттифоқида асосий давлатларидан бири эканлигини ва ҳозирга қадар у Францияга зид равишда Туркияга тарафдор бўлганлигини ҳисобга олсак, бу Туркия- Европа муносабатларининг якуний ёмонлашувига олиб келиши мумкин.
Иккинчидан, бу Германиядаги консерватив, исломий кайфиятдаги турклар учун ёмон, бундайлар эса у ерда жуда кўп. Шу пайтгача немислар ксенофобияда айбланмаслик учун уларга қаттиқ босим кўрсатишдан чўчиб турарди. Бироқ бу босим Германияда яшайдиган туркларнинг ўзидан келиб чиқадиган бўлса, бу энди ксенофобия эмас. Бу ҳолатда қутблашув этник эмас, қадриятлар белгиси бўйича ўтади, бунда "прогрессив турклар" Германия ватанпарварлари сифатида намоён бўлади, консерватив туркларга эса, Туркиянинг бешинчи устуни ёрлиғи ёпиштирилади.
Бу Германияга келиш ва унинг фуқаролигига ўтиш осонлиги немис жамияти ичида исломий қадриятлар ва тамойилларга босимнинг кучайиши билан «қопланиши» мумкин бўлган бошқа мусулмонларга ҳам тааллуқли. Миллатчилик эмас, айнан бағрикенглик байроғи остидаги босим. Рўмол ўраш тақиқланмайди, лекин унга камалакранг тасма тақиб қўйишни сўрашади, агар бунга йўқ десангиз, «бағрикенглик жамиятига душман элемент» деб эълон килишади.
Чегаранинг ҳар икки томонида кимдир, албатта, воқеаларнинг бундай ривожидан қувонади. Улар: "Ғарб Ғарбдир, Шарқ Шарқдир ва улар ҳеч қачон бирлашмайди", - дейишади. Лекин, аслида, воқеалар бундай ривожланиш кўп хавфлар билан тўла бўлади, шу жумладан, Туркия учун, у қимматли инсон капиталининг чиқиб кетишига, Европа билан муносабатларда узилишларга, санкцияларга дуч келиши ва, натижада, Хитой, Эрон ва Россияга қарамликнинг ортиши мумкин.
Шунинг учун Туркия ҳукумати мамлакатни иқтисодий хитойлаштириш йўлидан чиқариб, сиёсий хитойлаштиришнинг олдини олади ва Германиядаги мусулмонлар жамоаси "яшил тўлқин"га қарши тура олади, деб умид қиламиз. Хўш, немисларчи... немислар ўз муаммолари билан ўзлари шуғулланишсин.