Бир неча кун аввал Ар-Риёдда ўтказилган Араб давлатлари лигаси ва Ислом ҳамкорлик ташкилотининг фавқулодда саммити муайян қарорларсиз якунланди. Ҳаммаси кутилганидек ўтди: сўзга чиққанлар минбардан дарғазаб бўлиб гапирди, фаластинликларга ҳамдардлик билдирди. Иброҳим Раиси "Фаластин халқини босқинга қарши курашиш учун қуроллантириш" ва "сионист ва америкалик жиноятчиларни таъқиб қилиш ва жазолаш учун халқаро суд ташкил қилиш"ни таклиф қилди. Аммо ҳеч қандай натижага эришилмади.
Якуний ҳужжатда "чақириш", "мурожаат қилиш", "қоралаш" ва "ҳужжатлаштириш" каби жуда кўп сўзлар мавжуд, аммо қарорларда аниқлик йўқ. Ва агар ташкилотчилар фавқулодда саммит араб ва мусулмон давлатларининг "Ғазо ва Фаластин ҳудудларида содир бўлаётган хавфли ва мисли кўрилмаган воқеаларга нисбатан умумий араб ва ислом иродасини ифода этадиган" ягона позициясини намойиш этишини режалаштирган бўлса, умуман акси бўлиб чиқди. Намойиш этилган ягона нарса - Исроил билан кенг кўламли можарога киришни истамаслик, шунингдек, Хамаснинг келажакдаги тақдирига мутлақо бефарқлик эди.
Четда эшитирлган гаплар эса бундан ҳам қизиқроқ эди. Амирликлар тўғридан-тўғри очиқ матн  билан Исроилга нисбатан сиёсатда ҳеч қандай ўзгаришлар киритмасликларини таъкидладилар. Қатар atar Бош вазири "10/07да [Исроилда] тинч аҳолининг қирғин қилиниши даҳшатли ва ҳеч қандай асосга ега эмас" деди.
Саммитдан сўнг Араб дунёсидаги Хамас тарафдорлари "Ғазо ёлғиз қолди" деган қисқа сарлавҳа билан қора квадрат нашр қилдилар. Гарчи ўтмишнинг асосий натижасини аниқроқ етказадиган "ХАМАС ёлғиз қолди" деб ёзиш тўғрироқ бўлар эди.
Тадбир арафасида "Биз бир неча йиллардан буён бундай учрашувларни кузатиб келамиз, бизда ҳеч қандай хомхаёл йўқ ва натижа кутмаймиз. Уларнинг бор-йўғи 35 кундан сўнг (уруш бошланганидан кейин) тўпланганининг ўзи кўп нарсадан далолат беради" деган "Ислом жиҳоди" етакчилари ҳам худди шундай фикрда.
Бироқ, фақат ўтакетган оптимистларгина саммитнинг натижаси бошқа, қатъийроқ қарор бўлиши мумкинлигини тасаввур қилишлари мумкин эди. Кеча Ар-Риёдда мамлакати Фаластин исёнини танклар билан бостирган Иордания қироли фаластинликлар тақдиридан хавотир билдирди. 2018 йилда фаластинликларни Ярмук лагеридан амалда ҳеч қандай манзилсиз депортация қилган ва уларнинг бир неча мингини ўлдирган Башар Асад хавотирда эди. Араблар фаластинликларга нисбатан ҳисоб-китоби яҳудийлар билан ҳисоб-китобидан кам бўлмайди. Шунинг учун, барча керакли сўзлар айтилади, аммо фақат айтилди, холос.
Бунга янги ҳолатлар қўшилди. Саудия Арабистони ҳукумати Ғазодаги фасод босган террор ўчоғи йўқ қилинганидан бошқаларга қараганда кўпроқ манфаатдор, чунки қироллик иштирок этаётган Ҳиндистон-Европа лойиҳаси бевосита Исроил қирғоқлари хавфсизлигига боғлиқ. Амирликлар ва уларнинг иттифоқчилари ҳам буни хоҳлашади, чунки уларнинг яҳудий давлати билан ўта фойдали ҳамкорлиги таҳдид остида.
Амалий нуқтаи назардан, Хамасни "йўқ қилиш" қарори аллақачон қабул қилинган. Ар-Риёдда ҳам, Теҳронда ҳам, бошқа жойда ҳам ҳеч ким йиғламайди, бу ишни тарғиботига ишонган кўчадаги мухлисларига қолдиради. Аммо вазият мажбур қилади - шунинг учун Исроилга яна бир марта бармоғини бизиш қилиб дўқ уриш билан чекланилди. "Одамларга юмшоқроқ муносабатда бўлиш керак ва саволларга кенгроқ қараш керак" деб шама қилинди.
Араб-Ислом дунёси давлатларининг енди фаластинликларга вақти йўқ, уларнинг бошқа ташвишлари бор. Улардан баъзилари учун Ғазодаги уруш Исроил-Фаластин йўналишидаги таъсирни қайта тақсимлаш ва Яқин Шарқда ғарбий бўлмаган минтақавий тартибни шакллантириш зарурати ҳақида янада баландроқ гапириш учун сабабдир.
Улар учун Ғазодаги уруш Исроилнинг ғалабаси ва 2014-йилдан бери ўтказилмаган Исроил-Фаластин тинчлик музокараларининг қайта тикланиши билан якунланиши аниқ. Аммо кейин энг қизиқ нарса бошланади - Исроилда ҳам, Фаластинда ҳам ҳокимият янгиланганда Фаластин ҳудудларида урушдан кейинги статус-кво учун кураш. Бу курашда эса ҳар бир ўйинчи имкон қадар ўз манфаатларини илгари суриш учун ҳаракат қилади.

P.S.Фавқулодда араб-мусулмон саммити якунланганидан бир неча соат ўтгач, ЦАХАЛ вакили ХАМАС Ғазо сектори шимолидаги назоратни йўқотганини айтди...