ХIV-ХV асрларда Ўрта Осиё халқлари орасидан Шарқ ирфоний тафаккури тараққиётига улкан ҳисса қўшган мутасаввифлар етишиб чиққан. Ана шундай сиймолардан бири Баҳоуддин Нақшбанддир.

Хожа Аҳмад Яссавий умр бўйи Худо йўлида фидойилик билан хизмат қилиб, инсон қадрини эъзозлаган буюк тариқат асосчиси бўлиб, юксак эҳтиром юзасидан «Ҳазрати Туркистон», «Пири Туркистон», «Ҳазрат Султон», «Хожа Аҳмад», «Султон Бобо», «Қул Хожа Аҳмад», «Ҳазратим» деб улуғланган.

«Имоми раббоний», «Қутби аср», «Соҳиби каромат», «Шайх уш-шуйух» деб улуғланган Хожа Абу Яъқуб Юсуф Ҳамадоний 440/1048 йилда Ҳамадон шаҳри яқинидаги Бузанжирд қишлоғида таваллуд топган.

«Ғавсул Аъзам» номи билан танилган Шайх Муҳйиддин Саййид Абулқодир Жийлоний қодирия тариқати сўфийларидан бўлиб, Жийлоннинг Баштир қишлоғида 471/1078 йилда дунёга келган.

Шарқда «Султон ул-орифин», «Бурҳон ул-муҳаққиқин» деб улуғланган Абу Язид Тайфур Исо ўғли Бистомий VIII аср охирида Эроннинг Бистом шаҳрида таваллуд топган. Илк таълимни Бистомда олган. Сўнг Шом вилоятига бориб, Жаъфар Содикдан етти йил сабоқ олган. Ўз даврининг буюк муршиди, ҳақиқат сирларининг кашфиётчиси даражасига етишган.

Тариқат пешвоси, ҳақиқат раҳнамоси, илоҳий сирлар билимдони, «орифлар гултожи» Маъруф Кархий тахминан 114/732 йилда Хуросонда таваллуд топган. Унинг отаси насроний бўлган. Маъруфни рохиблар мактабига беришган. Маъруф мактабдан қочиб кетган... Ота-онаси Маъруфнинг даъвати билан мусулмон бўлишган. Сўнг оиласи билан Бағдодга кўчишган.

Тасаввуф тарихида сўфийлар ҳаёти ва фаолиятида ажаб-товур воқеалар, фавқулодда ҳодисалар, ногаҳоний таъсир натижасида янги ҳаёт тарзини бошлаш ҳолатлари кўп учрайди. Машҳур Шайх Фузайл ибн Иёзнинг ҳаёт йўли ҳам ана шундай кечган.
Фузайл тахминан 110/728 йилда Марв шаҳрида туғилган. Унинг болалик ва йигитлик онлари Сарахс, Обевард шаҳрида ўтган. Фузайлнинг йигитлик палласида инсонпарвар, адолатпарвар, халққа зулм ўтказадиган ҳукмрону зодагонларга нафрат кўзи билан қарагани учун йўлтўсарлар гуруҳига қўшилиб кетгани, сўнг тавба қилиб, ирфон йўлига ўтиши ҳақида кўплаб ривояту ҳикоятлар тарқалган.

Савбон ибн Иброҳим ибн Абулфайз Зуннун Мисрий IX-X асрларда яшаган улуғ машойих, ўз даврининг қутби, маърифат султони, тариқат акобири, илоҳий сирлар маъданидир.

Абу Бакр Дулаф ибн Жаъфар Шиблий Шарқнинг буюк авлиёларидандир. Унинг ота-боболари асли ўратепалик бўлиб, кейинчалик Бағдодга кўчиб боришган.

Мен айтаманки, муаллиф роҳимаҳуллоҳ рост айтган.