Юсуф Қаразовий
Ширк ҳам куфр каби икки навга - катта ва кичикка бўлинади.
Илмни амалдан муқаддам қилиш жуда муҳимдир. Зеро, илм амалдан аввал туради, у амалнинг йўлбошчисидир. Муоз ривоят қилган ҳадисда айтилади: “Илм имомдир. Амал эса унинг тобеъсидир”.
Аллоҳга ҳамдлар, Аллоҳнинг расулига, у зотнинг оли асҳобларига ҳамда у зотнинг йўлларидан юрганларга салоту саломлар бўлсин. Ва баъд:
Қозилик, муфтийлик учун илм керак экан, шу каби даъват, тарбия учун ҳам илм муҳимдир. Аллоҳ таоло элчисига айтади:
Ички, қалб амаллари дин мезонининг амал палласини оғир қилар, зеро, у ташқи аъзолар амалларидан афзалдир.
Бу тавҳиднинг амалга ошиши учун лозим бўлган учинчи унсурдир. Ширкнинг катта-кичигини, пинҳон-ошкорини билмоқ лозимдир. Ширкнинг бутун ифлосликларидан тозаланиб, унга олиб борадиган йўллардан сақланиш лозим.
Юқорида таъкидлаганимиздек, ашё унга зид бўлган нарса билан солиштирилганда билинади. Тавҳиднинг ҳам ҳақиқатини билиш учун ширкнинг нима эканлигини билиш лозимдир.
Одамлар орасида келажакка қараб, у ҳакда фикр юритадиганлар ҳам бордир. Улардан кўзига қора кўзойнак тақиб олиб, унинг ортидан ҳаётга, одамларга, замон ва маконга қарар экан, ноумид, эртанги кунга ишончсиз, муваффақиятдан умид қилмаганлари ҳам бор-ки, уларнинг бу қарашлари бахтсизликдан даракдир. Чунки, уларнинг қалбида иш фақат ёмонлашиб, ҳаёт қоронғу зулматдан иборат, зулматни ўрнини нур босмайди, деган тушунча ўрнашгандир.
Тавҳиднинг амалга ошиши учун лозим бўлган илк унсур Аллоҳга ихлосла ибодат қилишдир. Ундан бошқага лозим кўрилмайдиган таъзим, севги ва ибодатнинг, яъни Улуҳиётнинг Унга хос қилинишидир.
Устивор йўналишларнинг энг муҳим кўринишларидан бири сифатни биринчи ўринга қўйиш ва миқдор кўрсаткичлардан устун қўйишдир. Миқдор ва оғирлик миқдорий кўрсаткичлар сифатида эмас, балки у ёки бу амалнинг фарқланувчи сифатлари сифатида намоён бўлади. Қуръон кўпчиликни таҳқирлайди, агар бу кўпчилик билмайдиган, англамайдиган, ишонмайдиган ва шукр қилмайдиган бўлса:
Мусулмонларнинг машҳур олими Юсуф Қаразовий инсонларни жин чалиши (ичига жин кириши) ҳақидаги гапларни асоссиз деб ҳисоблайди.