Абу Саъид розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Албатта, ўзингиздан олдингиларнинг суннатларига қаричма-қарич, аршинма-аршин эргашасизлар. Ҳаттоки, улар зоббнинг уясига кирсалар, уларга эргашиб сиз ҳам кирасизлар», дедилар. Биз: «Эй Аллоҳнинг Расули, яҳудий ва насороларгами?» дедик. У зот: «Бўлмаса кимга?!» дедилар. Бошқа бир ривоятда: «Эй Аллоҳнинг Расули, Форс ва Румга ўхшабми?» дейилди. У зот: «Ўшалардан бошқа, қайси одамлар бўларди?» дедилар». Бухорий, Муслим ривоят қилган.
Изоҳ: Ушбу ҳадисда Расулуллоҳ ﷺ ўз умматини аввалги йўлдан озган умматларнинг хато ва бидъатларига эргашишдан огоҳлантирмоқдалар. «Зоббнинг инига» ибораси — жуда тор, мақсади йўқ, ҳалокатга олиб борувчи йўл рамзи бўлиб, агар улар ҳатто абсурд, ақлга тўғри келмайдиган нарса қилса ҳам, сизлар эргашасизлар, деган маънода келмоқда.
Дин пешволаридан мисол
Ислом ва насронийликнинг муқаддас манбалари бўлмиш Қуръони Карим ва Библияда илм аҳли, коҳинлар, раввинлар ва уламоларнинг жамиятдаги ўрни ниҳоятда катта аҳамиятга эга. Илоҳий ҳидоятнинг юритувчилари бўлмиш бу табақа энг аввало ҳақиқатни сақлаш, одамларни эзгуликка бошлаш ва шариат қонунларини аниқ баён қилиш мажбуриятини олган. Бироқ ҳар икки манбада ҳам бу табақа вакилларининг айримлари ўз масъулиятига хиёнат қилиб, аҳлоқий емирилиш, молпарастлик, риёкорлик ва ҳақиқатни буриб кўрсатишда айбланаётгани қайд этилади.
Библияда коҳин ва фарисейлар танқиди
Библиянинг Эски Аҳдида, хусусан Ермия, Езекел ва Малакия пайғамбарлар китобларида коҳин ва пайғамбарлар қатъий танқид қилинади. Улар илмни яшириш, ҳалол билан ҳаромни фарқламаслик, қонунни буриш, ваҳийни сохталаштириш каби оғир жиноятларда айбланади. Ермия китобида: “Пайғамбар ва коҳинлар барчаси ёлғончи... тинчлик, тинчлик дейдилар, аммо тинчлик йўқ” (Ермия 6:14) деган сўзлар билан уларнинг иккиюзламачи феъллари фош қилинади.
Малакия китобида эса коҳиннинг ҳақиқий вазифаси таърифланиб, уларнинг ундан четга чиққани қайд этилади: “Коҳиннинг лабларидан илм чиқиши керак... Аммо сен йўлдан чиқдинг, кўплаб одамларни шариатдан адаштирдинг” (Малакия 2:7–8).
Исо алайҳиссаломнинг фарисейларга қарши чиқиши
Янги Аҳдда Исо алайҳиссаломнинг фарисейлар ва ёзувчиларга қарши қилган мурожаатлари ниҳоятда қаттиқ баёнотлар билан тўлган. Уларни “оқартирилган қабрлар” деб аташи (Матто 23:27) – яъни ташқи жиҳатдан пок, ички жиҳатдан ифлос — риёкорлик ва иккиюзламаликни тасвирлайди. Шу билан бирга, у уларни инсонларни гумроҳ қилишда, Аллоҳнинг амрларини анъаналар билан алмаштиришда айблайди.
Қуръони Каримда уламоларга нисбатан огоҳлантириш
Қуръон илм аҳли – яъни китоб берилганларга – Аллоҳ томонидан берилган ҳидоятни одамларга аниқ ва очиқ баён қилишни буюради. Оли Имрон сурасида Аллоҳ: “.Аллоҳ китоб берилганлардан, албатта, уни одамларга баён қиласиз ва беркитмайсиз, деб аҳд олганини эсла. Бас, уни ортларига қаратиб отдилар ва арзон нархга сотдилар. Сотиб олган нарсалари қандай ҳам ёмон!” (Оли Имрон 3:187) дейди. Бу аҳдга хилоф қилганлар, уни яшириб дунё манфаатига сотганлар лаънатга дучор бўлади (Бақара 2:159–160).
Тавба сурасида эса айрим раввин ва роҳибларнинг одамларнинг молларини ботил йўл билан ейишлари, диндан манфаат қилиб одамларни Аллоҳ йўлидан тўсишлари қаттиқ танқид қилинади: “Эй иймон келтирганлар! Албатта, ҳибр (раввин) ва роҳибларнинг кўплари одамларнинг молларини ботил йўл билан ерлар ва Аллоҳнинг йўлидан тўсарлар.” (Тавба 9:34).
Ахлоқий ва маънавий таназзулнинг сабаби сифатида илм аҳлининг хиёнати
Ҳар икки илоҳий манбада илм аҳлининг хиёнати жамиятда ахлоқий таназзул, адолатнинг йўқолиши ва халқнинг гумроҳликка тушишида асосий омил сифатида кўрсатилади. Библияда ҳам, Қуръонда ҳам дин пешволари халқнинг илҳом манбаи бўлиши кераклиги таъкидланади, лекин уларнинг баъзилари амалда шайтон васвасасига берилиб, ўз мақомларини фақат манфаат учун ишлатганлар.
Илоҳий манбаларда илм аҳли, коҳинлар, раввинлар ва уламоларнинг ҳалолсизлиги танқид қилинади. Уларга Аллоҳ томонидан юкланган масъулият — илмни ёйиш, ҳақиқатни гапириш, ҳалол-ҳаромни ажратиш каби вазифалар эътиборсиз қолдирилганда, улар фақат ўзларини эмас, балки бутун жамиятни ҳалокатга бошлайдилар. Библия ва Қуръон ҳар иккисининг огоҳлантиришлари ҳамда лаънатлари бу гуруҳнинг вазифаси қанчалик оғир ва муқаддас эканини яна бир бор намоён этади.
Абу Муслим (профессор)
