Олти аср давомида (VII-ХIV асрлар) ислом цивилизацияси маданият, санъат ва илм-фан соҳаларида дунёда етакчилик қилди. Бу давр одатда "Исломнинг олтин даври" деб аталади. Европа ва Осиёнинг катта қисми чуқур таназзулга юз тутган бир пайтда, дунёда ўхшаши бўлмаган таълим муассасалари, илмий марказлар ва кутубхона фондларининг ривожланган тизими туфайли мусулмон давлатлари гуллаб-яшнади.

Одамларнинг нубувватга бўлган иймон-лари заифлигининг тўртинчи сабаби - олимларнинг гуноҳ ва ёмонликлардан холи эмаслигига оид баҳоналари иллатини даволаш уч нарса билан бўлади:

Эй солиҳ банда! Бир турли одамлар борки, охиратни билмайдилар. Булар Ҳақ йўлидан озган кимсалардир. Буларни бешта мисол билан тушунтирамиз.

Бу хасталикнинг сабаби жоҳиллик ва билимсизлик бўлганидек, давоси эса илм ва маърифатдир. Илм ва ибодатидан ғурурланган кимсага бундай дейиш жоиз: “Ўзингга бино қўйишинг амалингнинг тўхташ жойими? Ёки бу амал ва ибодатлар сенинг қудратинг ва қувватинг билан бўлдими? Модомики, сенинг қудратинг бунга ожиз экан, мағрурлик ва ўзига бино қўйиш нечун?”

У бирор нарсага муҳтож бўлмаган Зотдир. Бу сўз ...(йўқотувчи, ҳеч вақоси йўқ маъносида) аксидир. Эҳтимол, зарурий нарсалари йўқолган киши фоқид (ҳеч вақоси йўқ бечора) деб, зотига ва камоли зотига тааллуқсиз жиҳатлари бор зот эса вожид деб номланмас. Балки вожид шундай зотки, зарурий нарсалардан ҳеч бирига муҳтож эмасдир.

Бу сифатлар маъноси ҳам ижодга қайтади. Лекин мавжуд нарса тирик бўлса, унинг феъли тирилтириш деб исмланади, аммо ўлик бўлса, ўлдириш деб ном олади. Аллоҳ таолодан ўзга бирор ўлим ва ҳаётни яратувчи бўлмагач, Аллоҳ таолодан бошқа ҳеч бир Муҳйий ва Мумийт ҳам йўқдир.

Бу сифатларнинг маъноси ижод қилувчидир. Лекин ижод (йўқдан бор қилиш) олдин кўрилмаган бўлса абад деб исмланади, аввал ўтган бўлса «иодат» — «қайтариш» деб ном олади.

Бу сифат олим маъносидадир, лекин «илм» сўзи маълумотларни санаб битириш, уларни қамраб олиш маъносига нисбатан қўлланилганида «иҳсо» деб аталади. Мутлақ Муҳсий шундай зотки, унинг илмида ҳар бир маълумотнинг ҳудуди, адади, миқдори очиқ-ойдин бўлади. Банда гарчи ўз илми билан баъзи маълумотларни била олсада, аксар маълумотларни билишдан ожиздир. Шу боис банда ушбу Муҳсий сифатининг аслий маъносига тааллуқи каби заифдир.

У ҳамду сано айтувчи Зотдир. Аллоҳ таоло азалдан Узининг ҳамди ва бандаларининг абадий ҳамди билан Ҳамийддир. Бу маъно Уни зикр қилувчи зокирларга нисбатан қўлланганда Жалол, олийлик, камолот сифатларига қайтади. Чунки ҳамд комил сифатларнинг мукаммаллигини зикр қилмоқдир.

У яхши кўрувчи, ёрдам берувчидир. Дўстлиги ва муҳаббатининг маъноси олдин ўтди, ёрдамнинг маъноси эса очиқ-ойдиндир. Чунки у дин душманларига қаҳр қилиб, Уз дўстларига ёрдам беради.