215 нафар ҳимоячи Украинага қайтиб келди - ҳарбийлар, чегарачилар, полициячилар, денгизчилар, миллий гвардиячилар, ҳудудий мудофаа жангчилари, божхоначилар, тинч аҳоли. Улар орасида «Азов» полкининг 108 жангчиси, шу жумладан олий қўмондонлик ҳам бор.
Ўз навбатида, Украина Россияга 55 кишини, шу жумладан 2 катта офицер (подполковник ва майор), 6 кичик офицер, 4 прапоршик, 40 оддий ва сержант, ЛХР ва ДХР "халқ республикалари" дан 3 нафар жангари берди. Бироқ, энг кутилмаган, гарчи энг муҳим бойлик бўлса-да, Украинанинг собиқ халқ депутати ва олигарх, "Путиннинг оғайниси", бир неча ой давомида ҳибсда сақланган Виктор Медведчук бўлди.
Украина учун бу, албатта, қувончли кун. Кўплаб украиналик аскарлар, шу жумладан юзлаб «Азов» аскарлари Россия Федерациясининг асирлигида қолаётганига қарамай, энди қайтарилиши кутилмаганлар озод қилинди – «Азов» полкининг командири Денис Прокопенко ва унинг ўринбосари Святослав Паламар, 36-алоҳида денгиз пиёда бригадаси қўмондони в.б. Сергей Волынский (Волына), Мариупол патрул полицияси бошлиғи Михаил Вершинин, "Азов" жангчиси ва парамедик Екатерина Полишчук ва бошқалар. "Террорчилар" ва "нацистлар" нинг "суди" ва қатл этилишини интиқлик билан кутаётган ва бундай алмашишнинг иложи йўқлигига ишонган рус тарғиботи учун содир бўлган воқеа ҳайратда қолдирди.
Хўш, энди бу алмашинувни ким амалга оширганлиги ҳақида гапирайлик. Биз баъзан Ражаб Тоййиб Эрдўғанни "бетарафлик" позицияси учун танқид қиламиз, бу кўпинча Россия учун бевосита фойдалидир, чунки учинчи томоннинг бетарафлиги тажовузкордан фарқли равишда ноҳақ ҳужум қурбонига ҳеч қачон фойдали бўла олмайди. Аммо бу ҳолатда турк дипломатияси мукаммал ишлаганини тан олиш керак, чунки айнан Анқара шарофати билан айирбошлаш мумкин бўлди.
Эслатиб ўтамиз, айнан Эрдўған Самарқанддаги ШҲТ саммитидаги учрашувдан сўнг биринчи марта бўлажак ҳарбий асирлар алмашинуви ҳақида маълум қилган эди. Душанба куни Эрдўғон Нью-Йоркда БМТ Бош Ассамблеясининг 77-сессиясида иштирок этди. У PBS NewsHour га берган интервьюда шундай деди:
"Энди биз гаровдаги инқирозни ҳал қилиш устида ишлаяпмиз. Биз қадамлар ташламоқдамиз ва маълум бир нуқтага етдик. Бошқа томондан, дон йўлаги бўйича ҳам қадамлар ташладик".
"Ўзбекистонда Россия президенти Путин билан кенг кўламли учрашувлар ўтказдим. Мен тушундимки, улар буни имкон қадар тезроқ тугатишга ҳаракат қилмоқдалар. Бу ҳолат катта муаммо.
"Масалан, ҳозирда 200 нафар гаровга олинганларни алмашиш бўйича келишувга эришилди. Бу яхши ривожланиш. Чунки бу гаровга олинганлар билан у ерда жуда муҳим қадам ташланди, шу йўл билан яхши ривожланишга эришамиз", деди Эрдўған.
Эрдўған Путинга ҳам, украиналик ҳамкасби Зеленскийга ҳам "ҳаёт йўқотиш билан тугайдиган урушда ғолиб бўлмайди", деб айтганини таъкидлади.
Туркия президенти матбуот котиби Иброҳим Калин, маҳбуслар алмашинувини олқишлаб, "Президентимизнинг қизғин дипломатик фаолияти натижасида содир бўлган бу алмашув мамлакатимиз томонидан олиб борилган тинч дипломатиянинг энг муҳим натижаларидан биридир" деди.
Бундан ташқари, Мариупол гарнизонининг бешта юқори қўмондони Туркияга кўчирилди. Айнан у ерда улар уруш тугагунга қадар қулай шароитларда ва Туркия президентининг протекторати остида қоладилар. Экстраксия шартномасига кўра, уларга уруш тугагунига қадар ҳарбий ҳаракатларда қатнашиш тақиқланган.
Айирбошлашдан сўнг Эрдўған Нью-Йоркда журналистларга бу алмашиш икки давлат ўртасидаги урушни тугатиш йўлидаги "муҳим қадам" эканлигини айтди.
Шу ўринда Туркия президентининг кўнгилдаги нарсани ҳақиқат қилиб кўрсатганини таъкидлаш жоиз. Сўнгги кунларда содир бўлган барча воқеалар фонида, агар ҳарбий асирларни алмашиш шундай қадам бўлса, Россия Федерациясида сафарбарлик ва босиб олинган ҳудудларда "референдумлар" ҳатто икки эмас, балки беш қадам орқагадир.
Шундай бўлса-да, турк дипломатияси ҳурматини жойига қўямиз. Украина ички ишлар вазири маслаҳатчиси Вадим Денисенконинг фикрича, Украина ва Россия ўртасида маҳбуслар алмашинуви кафолати Туркия президенти Эрдўғон бўлган келишувни Путин бузолмагани учунгина содир бўлди.
Унинг таъкидлашича, Туркия Россияга санкция қўйилган қатор товарларнинг "кулранг импорти" бўйича Россиянинг асосий ва ягона жиддий ҳамкори ҳисобланади. Бундан ташқари, Эрдўған аввалроқ ШҲТ саммитида маҳбуслар алмашинувини эълон қилган эди, Путин шунчаки ваъдасини бажармай қолиши мумкин эмасди.
Умуман олганда, келинг, нафақат Украина ва украиналикларни, балки Туркия ва Эрдўғанни ҳам табриклаймиз, чунки бу, албатта, яхши дипломатик ғалаба бўлиб, Туркиянинг нафақат Украина ёки Россия билан муносабатларида, балки жаҳон саҳнасидаги ролини жиддий оширади.
Аммо гап воситачилар ҳақида кетаётгани учун яна бир кутилмаган воситачи, яъни Саудия Арабистонини эслатиб ўтмасдан иложимиз йўқ.
Украина Қуролли кучлари сафидаги «Азов»нинг 10 нафар хорижлик ҳимоячиси, жумладан, "ДХР суди" томонидан ўлим жазосига ҳукм қилинган британиялик Эйдан Эслин ва марокашлик Браҳим Саадун Саудия Арабистонига кўчирилди. Қайд этилишича, бу сафар воситачи қироллик валиаҳд шаҳзодаси Муҳаммад бин Салмондан бошқа ҳеч ким бўлмаган. Демак, яна бир бор мусулмон дунёси мамлакати икки славян-европа ва асосан христианлар давлати ўртасидаги зиддиятда воситачи ролини ўйнайди.