Каптагонни "Ислом давлати" ишлаб чиқариши ҳақида умумий қабул қилинган эди. Ёки Сурия озодлик армиясиа. Аммо Яқин Шарқ давлатларининг разведка хизматлари, Европадан терговчилар ва экспертлар қанча кўп ишлаган бўлса, каптагон ишлаб чиқариш ва контрабанда қилиш бўйича ушбу наркотик ишлаб чиқаришни саноат асосидаги йўлга қўйган Башар Асад режими минтақада ҳақиқий етакчига айлангани шунчалик аён бўлди.
Суриядан гиёҳванд моддалар савдоси мавзусида дунё ва минтақада сукунат фитнаси ҳукм сурмоқда. Бу фаолият Теҳрон ва Москва томонидан қораланишини кутиш мумкинми? Кулдирманг...
Гарчи ушбу препаратни ишлаб чиқишда устуворлик Европадан келган кимёгарлар ёрдамида 2006 йилда уни синтез қилишни ўрганган ва бу таблеткаларни минтақавий бозорга олиб чиққан Ҳизбуллоҳга тегишли бўлса-да, Шайх Насруллоҳнинг қўл остидагилар бу соҳадаги етакчиликни сақлаб қола олмадилар - ишлаб чиқариш қуввати ҳам, ташкилотчилик ҳам етарли эмасди.
2000-йилларнинг бошларида Яқин Шарқдаги энг йирик фармацевтика ишлаб чиқарувчилардан бирига айланган Дамашқ эса бошқа масала. Ҳозирги Сурия диктаторининг отаси Хафиз Асад ўз вақтида Сурия фармацевтика саноатини ривожлантиришга жиддий эътибор қаратган, бунинг учун ГДР, СССР ва Ҳиндистондан энг яхши мутахассисларни жалб қилган. Натижада мамлакатда сифати бўйича жаҳондаги ҳамкасбларидан қолишмайдиган комплекс дори воситаларининг бутун мажмуасини ишлаб чиқаришга қодир бўлган бир қанча заводлар қурилди.
Аммо фуқаролар уруши бошланди. Ишлаб чиқариш объектларининг бир қисми вайрон қилинди ёки талон-тарож бўлди. Кейин Асад режими ҳақиқатан ҳам "Сулаймон қарори"ни қабул қилди: "Буларнинг барчасини тиклаш учун на куч, на пул бор. Шунинг учун, келинг, омон қолганларида фойдали ва ғайритабиий нарсаларни ишлаб чиқарайлик. Ҳизбуллоҳ, шунингдек, ИИҚК мутахассислари фойда ва жараёндан улуш олиш учун жараёнга қўшилди ва ишлаб чиқариш тезлаша бошлади. Шу даражадаки, тез орада минтақа лол қолди.
Сурия наркотрафикидан олинган даромадларни тақсимлаш доирасига тобора кўпроқ кучлар жалб қилинмоқда...
Аммо ишлаб чиқариш учун бу етарли эмас – ҳали сотиш ҳам керак, бу бошқа нарсалар қаторида чет элдаги улгуржи харидорларга етказиб беришни англатади. Аввалига Суриянинг энг қудратли мухабарати Идарат ал-Мухабарат ал-Жавийя, ҳаво кучлари разведкаси савдо назоратчиси ва етказиб берувчи ролига даъво қилди.
Аммо унинг раҳбариятида маъмурий ресурслар ҳам, Асад уруғига яқинлик ҳам етишмади. Шунинг учун каптагон билан барча операциялар Сурия диктаторининг укаси ва тўртинчи танк дивизияси қўмондони Махер Асадга ўтказилди.
Бу ерда тўртинчи танк дивизияси сўзнинг классик ҳарбий маъносида дивизия эмаслигини тушуниш керак. Йўқ, бу ундан анча кўпроқ нарса - оддий ҳарбий хизматчилардан ташқари, кўплаб ҳарбийлаштирилган тузилмаларни, шу жумладан Эрон прокси бўлинмаларини бирлаштирадиган, мувофиқлаштирадиган, молиялаштирадиган ва таъминловчи марказ. Ва ҳаттоки – шахсан Махернинг ва Дамашқда ҳукмронлик қилаётган режимнинг "шошилинч бизнес вазифаларини" шахсан ҳал қиладиган кўплаб тижорат фирмалари.
Бу улкан механизм Яқин Шарқ минтақасида гиёҳванд моддалар контрабандасига қаратилган. Яқинда Иордания чегарачиларининг контрабандачилар билан бўлиб ўтган тўқнашувда Сурия томонидан 200 дан ортиқ одам қатнашди - барчаси яхши қуролланган, ҳаттоки дронлар билан ва Сурия армияси либосида жиҳозланган.
Гап оддий ҳарбий хизматчилардан ташқари, кўплаб ҳарбийлаштирилган тузилмаларни, шу жумладан Эрон прокси бўлинмаларини бирлаштирадиган, мувофиқлаштирадиган, молиялаштирадиган ва таъминловчи марказ, ва ҳаттоки – шахсан Махернинг ва Дамашқда ҳукмронлик қилаётган режимнинг "шошилинч бизнес вазифаларини" шахсан ҳал қиладиган кўплаб тижорат фирмалари ҳақида боради.
Нима бўпти? 2021 йилда ушбу бизнеснинг умумий айланмаси деярли беш миллиард долларни ташкил этди. Қўшимча харажатларни ҳисобга олсак ҳам, Сурия режими учун фойда миқдори жуда сезиларли. Бу ерда гиёҳванд моддалар карвонларига ҳамроҳ бўлиш учун икки юз эмас, балки беш юз кишини, ҳатто зирҳли транспорт воситаларида жўнатиш мумкин – шунда ҳам сиз барибир зиёнда қолмайсиз.
Ва энг муҳими, Дамашқнинг бу фаолияти жазосиз қолмоқда. Суриядан гиёҳванд моддалар савдоси мавзусида дунё ва минтақада сукунат фитнаси ҳукм сурмоқда. Бу фаолият Теҳрон ва Москва томонидан қораланиши? Кулдирманг. Сурия гиёҳванд моддалар савдосидан азият чекаётган араб давлатлари томониданми? Ахир, тез орада улар Сурияни Араб давлатлари лигасига қайта қабул қилишни режалаштирмоқдалар, нега энди жанжал қўзғатишаркан.
АҚШ Конгрессининг Ташқи ишлар қўмитаси Сурия режимини каптагон савдоси учун қораловчи ва тегишли санкциялар қўювчи қонун лойиҳасини ишлаб чиққан кўринади. Ушбу ҳужжатга кўра, Сурия "йирик ноқонуний гиёҳванд моддалар ишлаб чиқарувчиси" ва "йирик гиёҳвандлик транзити мамлакати", каптагон савдоси эса "трансмиллий хавфсизликка таҳдид" сифатида тан олинади. Аммо у ҳали қачон қабул қилинади, агар у бюрократик тартиб-қоидалардан ўта олса.
Вазият ғалати туюлади, лекин Суриядан етказиб бериш географиясини ўрганишни бошлаган пайтгача. Бу ерда америкаликлар билан иттифоқдош курдлар ва Дамашқ билан дипломатик алоқалар ўрнатган Донецк ва Луганскдаги кулранг зоналар, Форс кўрфази монархияларидаги "мажорлар" ва Европа жиноий гуруҳлари бор. Бир сўз билан айтганда, Сурия наркотрафикидан олинган даромадларни тақсимлаш доирасига тобора кўпроқ кучлар жалб қилинмоқда. Улар эса Сурияга таҳдид бўлмаслиги ва қийинчиликлар туғилмаслиги учун қўлидан келган ҳамма нарсани қилади.