Сионистлар, секуляристлар, исломчилар: Исроилнинг янги коалицияси

Жума, Июн 04 2021
Муаллиф Абу Муслим

Исроил мухолифати раҳбари Яир Лапид мамлакат президентига бош вазир Бенямин Нетаняхунинг 12 йиллик ҳукмронлигини тугатадиган коалицион ҳукумат тузиши мумкинлигини маълум қилди.

«Еш Атид» партияси раҳбари Лапид зиммасига президент Реувен Ривлин томонидан Нетаняху икки йилдан кам вақт ичида Исроилнинг тўртинчи сайловидан сўнг ўз коалициясини туза олмаганидан кейин ҳукумат тузиш вазифаси юклатилган эди.
Чоршанба куни Твиттерда эълон қилинган баёнотда Лапид Ривлинни битим ҳақида хабардор қилганини айтди.
«Бу ҳукумат Исроилнинг барча фуқаролари учун, унга овоз берганлар учун ҳам, овоз бермаганлар учун ҳам ишлайди. У Исроил жамиятини бирлаштириш учун қўлидан келган ҳамма нарсани қилади», - деди у сўнгги муддатдан олдин ярим тунда.
Собиқ телебошловчи ва дунёвий центрист Лапид якшанба куни бир қатор давлат лавозимларини, жумладан, мудофаа вазирлигида ҳам эгаллаган технологик мультимиллионер, муросасиз диний миллатчи Нафтали Беннетнинг ёрдам кўрсатиш ҳақидаги ваъдасини олди.
Коалицион битимга мувофиқ, Беннет ва Лапид бош вазир лавозимини галма-галдан эгаллайди, бунда Беннетт дастлабки икки йил, Лапид эса – сўнгги икки йил бош вазирлик қилади.
Битим ҳали Исроил парламенти - Кнессетдан ўтиши керак, бу ерда ҳукумат қасамёд келтиришиан олдин кўпчилик томонидан қўллаб-қувватлаш талаб қилинади. Овоз бериш 7-12 кун ичида бўлиб ўтиши кутилмоқда, хабар қилади Washington Post.
Исроилнинг сўнгги сиёсий драмаси фирибгарлик, порахўрлик ва хизмат мажбуриятларини бажаришда ишончни суиистеъмол қилганликда айбланиб суд қилинаётган Нетаняху муаммоларин янада оғирлаштиради.
Бош вазир лавозимидан айрилгач, унга дахлсизлик бериши мумкин бўлган асосий қонунларга ўзгартиришлар кирита олмайди, Адлия вазирлигидаги айрим муҳим номзодлар устидан назоратини йўқотади.
Нетаняхунинг "Ликуд" партияси 23 мартдаги сайловда кўпчилик ўринларни қўлга киритди, бироқ табиий иттифоқчилари – ўнглар билан кўпчиликни шакллантира олмади. Энг муҳими, Беннетнинг ўта ўнглар партияси –Нетаняхунинг иттифоқчиси – ўзига хос «қироллар яратувчи»га айланган Бирлашган Араб рўйхати билан кучларни бирлаштиришдан бош тортди.
Шундай қилиб, Исроилда ҳозирнинг ўзида шубҳасиз тарихий воқеалар содир бўляптики, улар ҳақида деярли барча шарҳловчилар фикр билдиряпти (шунинг учун биз ҳам ортда қолмайлик).
Биринчидан, афтидан, Нетаняхунинг куни битган кўринади. ХАМАС билан сўнгги низолардаги «ютуқлари»га қарамасдан, унинг узоқ вақт давом этган ҳукмронлиги поёнига етмоқда.
Иккинчидан, давлатнинг ташкил топишида катта рол ўйнаган сўллар Исроил ҳукуматига қайтмоқда. Деярли 40 йил давом этган (қисқа танаффуслар билан) «Ликуд» ҳукмронлиги ва сўлларнинг ошкора пасайишидан сўнг, бу катта муваффақият бўлади. Гарчи кейинги икки йил давомида ўта ўнглар вакили Беннет (аслида у Нетаняхудан ҳам кўра кўпроқ ультра-милатчи ва сионист бўлади) бош вазир бўлсада, сўл-либерал, секуляристик позицияда турган Яир Лапид ва унинг партияси ҳукуматга кирмоқда, ва биз учун муҳими, икки давлат ҳақида қарорни ва Ғарбий соҳилда ноқонуний яҳудий аҳоли пунктларини тўхтатишни қўллаб-қувватлайди.
Бироқ, Исроилдаги сиёсий ўзгаришларнинг энг муҳим ва баландпарвоз якуни шу бўлдики, айниқса, мусулмонлар истиқболи нуқтаи назаридан, коалицияда илк бора араблар партияси ҳам қатнашмоқда. Шунчаки араблар эмас, ошкора исломчилар, бир қатор қўшни мамлакатлар ва Исроилнинг иттифоқчилар (Миср, Саудия Арабистони ва б.) томонидан террорчи ташкилот сифатида тан олинган «Мусулмон биродарлар»нинг филиали. Маълум бўлишича, Мансур Аббос бошчилигидаги РААМ исломчилари қўлидаги акциялар пакетисиз коалиция тузиш имкони йўқ эди.
Ажабланарлиси шундаки, Исроил демократик йўл билан сайланган мусулмон биродарлиги партияси коалицион ҳукуматга ўтадиган Яқин Шарқдаги деярли ягона мамлакатга айланмоқда (агар Туркия ва Тунис каби мамлакатларни Яқин Шарқ давлатлари деб ҳисобламасак).
«Биз охирги бўлиб рози бўламиз ва ҳужжатга имзо чекамиз, деб ваъда берган эдик. Мана биз нима қилдик. Жараёнга бошқа барча партиялар қўшилганини тушунамиз. Ҳужжатга бошқа барча томонлар имзо чекганини кўрдик», - дейди Аббос.
РААМга нималар ваъда қилиндики, бу уларни янги коалицияга қўшилишга ундади?
Айтишларича, анча кўп нарсалар. Биринчидан, 50 млрд шекел араб секторига ўтади (ультраортодокс яҳудийарга сарфланадиган маблағлардан бир неча марта кўп). Иккинчидан, ҳукуматнинг мақсадлари ҳақидаги асосий ҳужжатда Исроилнинг яҳудий давлат сифатида ёдга олинмаслиги. Учинчидан, Негевдаги араб қурилиши қонунийлаштирилиши керак. Кнессетдаги муҳим қўмитанинг ва ҳатто вазирликнинг араб томонидан бошқарилиши мумкинлиги ҳақида миш-мишлар ҳам бор эди.
Айни пайтда яҳудий ўнг сионистлари ва уларнинг иттифоқчилари сафида қандай дод-войлар кўтарилгани ҳақида эслаш ҳам жоиз бўлмаса керак. Чунки русийзабон маконда бундайлар сони Исроилдагидан кам бўлмаса керак, бунга ишонч ҳосил қилиш қийин эмас. айтишади-ку, ҳаёт бу - оғриқ деб.
РААМ дан ташқари янги вазирлар маҳкамасида мудофаа вазири бўлиб қолаверадиган Бенни Ганц бошчилигидаги «Кўк-оқлар» центристик партияси, «Мерец» сўллар партияси ва сўл-центрист Лейбористлар партияси, шунингдек, собиқ мудофаа вазири Авигдор Либерманнинг «Исраэль Бейтейну» миллатчилар партияси билан ҳам битимлар имзоланди.
Албатта, бундай иттифоқ жуда нозик кўринади ва яқин келажакда ҳеч ким унинг қуламаслигига кафолат бера олмайди. Коалиция сўллардан тортиб ўнгларгача бўлган саккизта ўрта ва кичик партиялардан иборат (Исроил тарихида биринчи марта), улар орасида Ғарбий соҳилда яҳудий аҳоли пунктларини кенгайтириш тарафдорлари ва икки давлат тарафдорлари, дунёвийлик тарафдорлари ва оила кодексини либераллаштириш тарафдорлари тарафдорлари (бир жинсли никоҳни легаллаштиришга қадар), диндор одамлар ва ҳ.к.бор. бу партиялар ортида Нетаняхуни қувиб чиқариш истагидан ташқари бошқа умумий ҳеч нарса йўқ.
Нетаняху коалициянинг ўлими - бу ўлим уларни қанча вақт бирга ушлаб туриши мумкин - кўплаб исроилликлар. Яҳудийларни ҳам, арабларни ҳам қизиқтираётган савол шу. Ва, албатта, Нетаняху ҳали қайтиб келмаслиги ҳақиқатдан йироқ, уни сиёсий жасад сифатида ёзиш жуда эрта.
Ҳойнаҳой, Исроилни яқин келажакда янги сиёсий нотинчлик даври кутмоқда. Бу кўпчилик ўйлаганидек, Исроил давлатининг қулашига олиб келиши даргумон. Аммо мусулмонлар жамоасининг ўрни ва вазни ўзгарса керак. Савол фақат шундаки, қайси йўналишда ва буни фақат вақт кўрсатади.