«Биз COVID-19 билан боғлиқ вазиятни пандемия сифатида тавсифлаш мумкин деган хулосага келдик», – деди ЖССТ бош директори.
Бу нима дегани? Аслини олганда ҳеч нарса. Бу оддий расмиятчилик: халқаро ташкилот COVID-19 барча қитъаларда тарқалгани ва эндиликда битта минтақа ёки минтақалар гуруҳининг муаммоси саналмаслигини тан олди, холос. Бевосита оддий одамлар учун ҳам, алоҳида мамлакатлар учун ҳам бу хеч нимани ўзгартирмайди ва оқибатларга олиб келмайди.
Аммо замонавий дунё шундай тузилганки, расмий баёнотлар ва ритуал имо-ишораларига катта эътибор берилади, ҳақиқатан ҳам муҳим ва аҳамиятли нарсаларни нафақат кенг жамоатчилик, балки элиталар ҳам тушунмайди.
Олдиндан белгиланганликни башорат қилиб бўлмаслиги?
Гап баъзи бир иқтидорли шахслар бутун Ернинг махфий ҳукуматини шакллантириб, энди ўзларининг ақлли бўлмаган ғояларини алданган одамзодга юклашаётганида эмас. Йўқ, муаммо бошқача: сиёсий ва иқтисодий қарорлар расмийлар ҳал қилишга уринаётган вазиятга бевосита ва билвосита боғлиқ бўлмаган омилларни ҳисобга олган ҳолда қабул қилинади. Лоббичилар, порахўр мансабдор шахсларнинг шахсий даромадлари ҳақида мулоҳазалар, ўз фуқароларига нисбатан тўлиқ ишончсизлик ва натижада вазиятни равшанлаштиришга интилиш бу ишларга аралашмоқда.
Айтайлик, кимдир коронавирус Хитойдан чиқиб кетганидан кейин ўз-ўзидан йўқ бўлиб кетади деб жиддий умид қилганми? Пекин ўта жиддий усуллар билан инфекциянинг тарқалишини бостирди ва олдини олди, шу билан дунёга шошилинч чоралар кўриш учун энг қимматли икки ойни берди.
Январ ойида Ухан аҳолиси ижтимоий тармоқларда шаҳарни рухсатсиз тарк этишга ҳар қандай уриниши учун етти йиллик қамоқ жазоси берилиши ҳақида ваъда беришди. Мегаполиснинг асосий кириш ва чиқишлари зирҳли транспорт воситаси билан ҳарбийлар томонидан назоратга олинди, иккинчи даражали автомобил йўллари ва қишлоқ йўллари бетон блоклар ва тупроқли кўтармалар билан тўсилди.
Бу вақтда бошқа давлатлар нима қилди? Аслида, ҳеч нарса. Улар вирус учун дорилар ёки вактсиналар йўқлигига ишонч ҳосил қилдилар, шундан сўнг улар "баъзи рейсларни бекор қилди". Европа, Америка Қўшма Штатлари ва Россияда чегараларни маҳкам ёпиш, сайёҳлар оқимини тўхтатиш ва иложи бўлса чет элдан ўз фуқароларини карантин зоналарига қайтариш учун беш ҳафта вақт бор эди. Лекин! Ахир, парвозларнинг тўхтатилиши авиакомпаниялар учун катта йўқотиш ва бутун дунё бўйлаб авиакомпаниялар самимий юзли ва керакли алоқага эга бўлган одамларга тегишли, улар эса йўқотишларга дуч келмасликлари керак.
Феврал ойида Хитой йўловчилар парвозини 70 фоизга қисқартиришга қарор қилди ва ҳозирда мамлакатда инфекциялар сони камаймоқда ва расмийлар аста-секин иқтисодий карантинни бекор қилишмоқда, ишлаб чиқариш ва савдони қайта бошлашмоқда. Аммо европаликлар ва америкаликлар нуфузли лоббига қарши қадам босишни хоҳламадилар ва энди вирус тарқалиш хариталарида уларнинг ҳудудлари қизил рангга бўялган.
Зиқна икки марта тўлайди. Эпидемия ҳолатида эса – пул билан ҳам, одамларнинг ҳаёти билан ҳам ҳақ тўлайди.
Бутун Европа ва Россияда ҳозирда маълум миқдордаги оммавий ҳодисаларни чеклаш орқали инфекциянинг тарқалишини тўхтатиш учун уринишлар қилинмоқда. Тизимли аҳмоқлик бўлмаса, бу нима? Кимдир вирус ғалати иштирокчилар сони чексиз бўлган оломон ичида тарқалиши ноқулай бўлади деб ўйлайдими? Расмийлар касалликнинг тарқалишини кескин ва аниқ бир тарзда тўсиб қўйишнинг ўрнига, у билан қайта-қайта ўйнаяпти. Биринчидан, сиз беш минг кишига, кейин эса мингга тўпланишига рухсат беришингиз мумкин ва шундан кейингина барча дўконларни бирдан ёпишингиз мумкин, эҳтимол, озиқ-овқат дўконлари ва дорихоналардан ташқари.
Охиригача боришга тайёр эмаслик ва ярим ўлчовлардан халос бўлиш истаги - ХХР ташқарисидаги коронавирусга қарши курашнинг асосий хусусияти.
Тиббиёт мафиясининг улуғворлиги ва қашшоқлиги
COVID-19 пайдо бўлиши билан кескин равишда дуч келган яна бир муаммо бу тижорат тиббиётининг тўлиқ лаёқатсизлигидир. Чикаго мактабининг неолиберализми ва унинг етакчиси Милтон Фридманнинг ғоялари ғалаба қозониши сўнгги 30 йил ичида жамият ҳаётини сақлаб қолиш учун ҳар доим давлат назорати остида бўлиши керак бўлган ҳудудларни хусусийлаштириш амалга оширилганига олиб келди. Энергетика тармоқлари, йўллар, таълим, хавфсизлик ва, албатта, соғлиқни сақлаш хусусий мулкка айланди. Ушбу соҳаларнинг барчаси "ҳурматли одамлар" нинг маълум гуруҳлари учун миллиардлаб долларлик фойда манбаига айланди, бироқ шу билан бирга улар ташқи таъсирларга қаршиликларини йўқотдилар.
Италия (афсуски, Россия каби, аммо бу ҳақида кейинроқ) бу йўлни босиб ўтди: расмийлар босқичма-босқич "соғлиқни сақлашни оптималлаштириш" ни амалга оширдилар: улар касалхоналар, ўринлар ва шифокорлар сонини камайтирдилар. Ва энди, тиббий муассасаларга оғир касаллар оқими тошиб кетганда, уларни даволайдиган ҳеч ким йўқлиги маълум бўлди. Ҳеч қаерда.
Италиялик ҳамшира: кўп соат давомида ҳимоя ниқобини кийишдан юзида гематомалар аниқ кўринади. Қиз Инстаграмда ватандошларига мурожаат қилиб, карантинни сақлашга, унга ва ҳамкасбларига иш қўшмасликка чақирди. "Мен карантинда уйга қайтиш учун имкониятга эга эмасман, ишлашим керак ва қиладиган ишларимни қилишим керак. Илтимос, сиз ҳам қилишингиз керак бўлган нарсаларни қилинг, илтимос! ”-дейилади хабарда.
Шифокорларнинг фидойилигига қарамай, ёш ва кучли тиббиёт ходимлари етарли эмас. Италия тиббиётнинг тижорат самарадорлигини ошириш учун жуда кўп ишларни амалга оширди.
Бироқ, ечим жуда тез топилди: 7 март куни ҳукумат аллақачон ишдан бўшаган беш минг шифокор ва 15 минг ҳамшира ва санитарга ишга қайтишни буюрди, ваҳоланки улар қарилик бўйича пенсияда эди. COVID-19 кексалар учун энг хавфли, аммо бу ёши катталар касалликни юқтириш хавфи юқори бўлган жойга юборилади. Италиялик шифокорлар орасида биринчи қурбон Бусто Арсицио шаҳрининг терапевти, Варезе вилояти шифокорлар иттифоқи раиси - Роберто Стелла эди. 67 ёшли эркак 11 март куни вафот этди.
Касалхоналар сонининг қисқариши ҳам ўзини билдирди. Энди шифокорлар кимни қутқаришга уринишни ва кимни ўлимга қолдиришни танлашга мажбур бўлмоқдалар. Баъзи маълумотларга кўра, 80 ёшдан ошган одамлар ўпкага ҳавони сунъий ҳайдаш мосламаларига уланмаган. Ушбу жойлар омон қолиш эҳтимоли кўпроқ бўлганларга берилади.
Ҳаракатчанлик ҳам фойда бўлмаганда
Бироқ, Италияда вазият бўлиши мумкин бўлган энг ёмон вазият эмас. Давлат соғлиқни сақлаш хизматларининг қисмлари мамлакатда қолиб кетди, ёшларнинг кўз ёшлари ва қарияларнинг қони билан моланиб, бу жуда занглаган ва қисмларга ажратилган механизм аста-секин бошлайди ва бир мунча вақт ўтгач вазиятни ўзгартириши мумкин.
Америка Қўшма Штатлари бу борада янада ғамгин истиқболга эга. Америка тиббиёти суғурта компаниялари ва хусусий клиникалар аралашмаси асосида қурилган. Ушбу тизим ўрта синф вакилларидан пулни суғуриб олишни қайилмақом қилади, аммо пандемия бўлган кенг кўламли фалокат билан шуғулланиш учун мутлақо яроқсиз.
Қўшма Штатлар вирусли эпидемияга қарши курашишга мутлақо тайёр эмаслар: америкаликлар жуда ҳаракатчан миллатдир, аксарияти ижарага олинган уйларда ва квартираларда яшайди, деярли барчаси автомобилларга эга. Бундан ташқари, мамлакатда жуда катта миқдорда қурол бор ва фуқаролар ёрдам оладиган давлат касалхоналари деярли йўқ. Европада юз бераётган бетартиблик Американи кутаётган нарса билан таққосланмайди. Эҳтимол, ушбу истиқболларни тушуниш, давлат котиби Майк Помпеони (илгари Марказий разведка бошқармасини бошқарган) Хитойга истерик ҳужумлар уюштиришга ундаган бўлиши мумкин: улар айтишича, Пекин бу вирус қанчалик хавфли эканлигини ўз вақтида айтмаган. Гўёки агар бундан хабардор бўлганида, ҳамма нарса мутлақо бошқача бўлган бўларди, деб ўйлаш мумкиндай.
Ҳаммаси яхши, латофатли маркиза: Россия рецепти
Агар кимдир Россияда вазият анча яхши бўлиб, COVID-19 мамлакатни айланиб ўтади деб ўйласа, чучварни хом санаган бўлади. Россия ҳукумати ХХР билан авиақатновларни тезкорлик билан ёпа олмади, тўғрирорғи – ёпишни истамади. 24 январь куни, эпидемия бошланганидан бир ой ўтгач, «Интерфакс» манбалари Москва Хитой билан авиақатновлар борасида ҳеч қандай чеклов жорий қилмаганини маълум қилди. Ўшанда вазиятни Хитойнинг ўзида жорий қилинган тақиқлар, жумладан, Ухан аэропортининг ёпилиши қутқариб қолганди. Парвозларни чеклаш ҳақида Россия қарори анча кечикиб қабул қилинди ва февраль ойининг иккинчи ўн кўнлигидан кучга кирди.
Ҳа, ҳозир Вазирлар Маҳкамаси Италия, Германия, Франция ва Испанияга парвозларни чеклаб қўйди. Аммо Украина, Марказий Осиё мамлакатлари ҳақида нима дейиш мумкин? Украинада ҳозир эпидемия ривожланаётгани шубҳа уйғотмайди. Ўн минглаб украиналик ишчилар Миландаги саноат кластери корхоналарида ишладилар ва кейин оммавий равишда ўз ватанларига қайтдилар. Улар орасида, албатта, инфекция юқтириб тутиб, уни Украинага олиб келганлар ҳам бор эди. Фақатгина Россия Федерациясидан фарқли ўлароқ, улар Италиядан келган биоматериалларни олиб, таҳлил қилиш учун юборадилар, Украина ҳукумати ўз фуқароларига пиёз, чўчқа ёғи ва саримсоқ ёрдамида даволанишни таклиф қилади. Шу билан бирга, ҳар йили ўн минглаб одамлар бизга ташриф буюрадиган Европадан фарқли ўлароқ, Россиядан Украинага миллионлаб одамлар келади.
Шубҳасиз, Хитой ва Эрон билан алоқада бўлган Марказий Осиё республикалари билан боғлиқ вазият бундан яхши эмас. Тожикистон, Ўзбекистон ва Туркманистон Россиядан бир қатор тестларни олдилар, аммо улар тегишли равишда қўлланиладими ва маҳаллий режимлар инфекциянинг тарқалиши ҳақида аниқ маълумот берадими? Бу катта сўроқ белгиси остида. Охир оқибат, Марказий Осиё иқтисодиётлари ўз ишчиларини Россияга юбориш имкониятига жуда боғлиқдир, шу сабабли чегараларни ёпиш учун асос бўлиши мумкин бўлган ҳар қандай фактларни яширишдан молиявий манфаатдордир.
Шу билан бирга, энг яқин қўшнилар билан чегараларни ёпиш масаласини кўтариш вақти келганида, Россия бош вазири Михаил Мишустин "мамлакатимизда инфекция тарқалиш хавфи минималлаштирилганига" ишонч ҳосил қилиш мақсадида баёнотлар бермоқда.
Аммо расмийлар мутлақо ҳеч нарса қилмаяпти, дейиш мумкин эмас. Февраль ойи бошларида ҳукумат вирусга қарши курашга тайёргарлик кўриш учун миллиардлаб рубль ажратгани маълум бўлди. Ушбу маблағларнинг катта қисми 597 дона ўпкага ҳаво ҳайдайдиган мослама ва 17 та экстракорпорал мембрана оксигенция қурилмаси (EКМО) сотиб олишга сарфланиши керак эди. Ушбу ускуналар жуда қиммат ва чиндан ҳам самарали. Масалан, юрак уриши вақтинча омиллар билан безовта қилинган ва бу органнинг ўзи билан боғлиқ бўлмаган тақдирда ЭКМО юраги тўхтаб қолган беморларнинг тахминан 70 фоизини сақлаб қолишга қодир. Шунга қарамай: бутун мамлакат учун ярим ўн бешга яқин юқори технологияли қурилмалар кам эмасми? Ҳа, бу умуман русларни ҳимоя қилишдан кўра, танланган доирани қутқаришга тайёрланишга ўхшайди.
Ўтган йили Россия ҳукумати Северодвинскда "Буревестник" ракета реакторининг портлаши натижасида рўй берган йирик радиацион авария ҳақида кенг муҳокамадан қочишга муваффақ бўлди. Бир неча ойдан кейин янгиланган Маҳкама ва "ваколатли органлар" ошкораликнинг катта мухлисларига айланиши даргумон. Албатта, буларни тушуниш расмий маълумотномаларга ишончни оширмайди.
Жуда юпқа муз устида юриш
Феврал ойи бошида, "Справочник врача" иловаси жамоаси профессионал ҳамжамиятнинг коронавирус таҳдидига муносабатини аниқлаш учун россиялик шифокорлар ўртасида сўров ўтказди. Бошқа нарсалар қаторида, шифокорлардан COVID-19 ташхисини қўйиш учун маблағлари бор ёки йўқлигини хабар қилиш сўралди.
Сўровда қатнашган 1816 мутахассисдан 1538 нафари бу таклифга рози эмаслигини айтди. Россия шифокорларининг 84 фоизида инфекцияланган беморларни тезда аниқлаш учун воситалар йўқ эди. Эҳтимол, ўтган бир ой ичида вазият тубдан ўзгарди. Охир-оқибат Россия тест тўпламларини нафақат Ўрта Осиё республикаларига, балки Озарбайжон ва Эронга ҳам этказиб беришга муваффақ бўлди. Эҳтимол, энди биз ҳар бир клиникада коронавирусни тез ва аниқ ташхислаш учун зарур бўлган барча нарсаларга эгамиз ва бизнинг шифокорларимиз инфекцияга қарши туриш учун тўлиқ жиҳозланган.
Эҳтимол. Бироқ умуман олганда, шундай тасаввур уйғонадики, худди мамлакат жуда юпқа муз устида юриб бораётгандай. Касаллик юқтиришлар сони у қадар кўп эмас экан, ҳукумат вазиятни назорат қилишга қодир бўлади. Бироқ, касаллик юқтирганлар сони маълум нуқтадан ўтиши билан бу барқарорликдан асар ҳам қолмайди. Россия дорихоналарида оддий тиббиёт ниқоблари йўқлиги айрим муаммолар бақир-чақир билан ҳал қилинаётганини кўрсатади. Ҳатто энг юқори даражада ҳам.
Фан, олға
Нима бўлганда ҳам, кўпчилигимиз COVID-19 эпидемиясидан ҳам, пандемиясидан ҳам омон қоламиз. Хитойда вирус уни юқтирганларнинг 3 фоизга яқинини ўлдирди, Эрон ва Италияда бу кўрсаткич анча юқори, 6 фоиздан кўпроқ. Бироқ, ҳар ҳолда, у Биринчи Жаҳон урушидан кейин 50 миллион кишини ўстирган "испанка" вирусининг 20 фоиз даражасига деярли этиб бормайди. Бу эса шуни англатадики, оддий одамлар ва миллий ҳукуматлар ва халқаро ташкилотлар кейинчалик ўзларининг хатти-ҳаракатлари ҳақида ўйлашлари ва хатолар устида ишлашлари мумкин. Агар сабоқ беҳуда кетса - бир мунча вақт ўтгач, табиат унга зоонотик вируснинг янги тарқалишини эслатади, унинг ўлим кўрсаткичи COVID-19 га қараганда бир неча баравар юқори бўлиши мумкин.
Нима бўлганда ҳам, инсоният ақллироқ бўлиши керак
