close

Sign In

close

Register

All fields are required(*).

Сионистик феноменни ўрганиш

Ал-Форуқий сионистик феноменни ўз асарлари, жумладан, учта махсус китоб, шунингдек, ўнлаб мақолалар, семинарлар, маърузалар ва баҳслар орқали тақдим этишга ҳаракат қилди. Унинг сионизм ҳақидаги тақдимоти ўзининг чуқурлиги ва қарашлари билан ажойиб эди. Бунда унга дин тарихи ва Ғарб цивилизацияси ривожланиши билан бирга келган Ғарб фалсафаси ҳақидаги билимлари ёрдам берди.

Ал-Форуқий сионистик феноменни ўз асарлари, жумладан, учта махсус китоб, шунингдек, ўнлаб мақолалар, семинарлар, маърузалар ва баҳслар орқали тақдим этишга ҳаракат қилди. Унинг сионизм ҳақидаги тақдимоти ўзининг чуқурлиги ва қарашлари билан ажойиб эди. Бунда унга дин тарихи ва Ғарб цивилизацияси ривожланиши билан бирга келган Ғарб фалсафаси ҳақидаги билимлари ёрдам берди.
У иудаизмдаги сионизмнинг келиб чиқишини чуқур ўрганиб, яҳудий динининг тубига шўнғиб, унинг илдизларини таҳлил қилди, шунингдек, экспозиция, таҳлил ва танқид билан Веллхаузеннинг "тўрт манба" назариясига мурожаат қилди ва якунда унга бу манбаларда иккита қарама-қарши фикр борлиги аён бўлди: ҳанифизм ва радикализм, сионизмнинг асоси бўлган радикализм тез орада бузилган яҳудий дини тушунчаларини қўйиб юборди, масалан: Худо уларни танлади ва уларни Худонинг танланган халқи қилди, диний асосда эмас, балки миллий ва этник асосда.
Бу ерда Худонинг Ўзининг танланган халқига нисбатан радикаллиги Тавротнинг бир нечта жойларида кўринади. Радикализм "Муқаддас замин", ваъда қилинган ер ва у ерда ким яшашидан қатъи назар, унга бўлган ҳуқуқ, восита ва усуллардан ва тушунчаларида намоён бўлади. Ирқчилик нажот ва яҳудийларнинг Нажоткор Масиҳий таълимотида ҳам мавжуд эди, бу эса ал-Форуқий сионизм ҳақидаги асарларида сионизм яҳудий динининг келиб чиқишига қайтишга ва унга сингиб кетган радикал тушунчалар қайта тиклашга уринишдан бошқа нарса эмас, деган хулосага келишига сабаб бўлган.
Олтмишинчи йилларнинг бошидан 1967-йилгача ал-Форуқий фикрий жиҳатдан "арабизм" тушунчасига эмас, "ислом" тушунчасига мурожаат қилди. У инглиз тилида "Ислом ва Исроил муаммоси" номли китоб ёзди ва унда сионистик давлат, унинг тарихий контекстини кузатиш асосида, мусулмонлар учун энг катта хавф эканлигини тушунтирди.
Бу шунчаки Ўрта асрлардаги Европа христиан салиб юришларининг такрорланиши ёки замонавий Европа мустамлакачилигининг такрорланиши эмас, балки иккаласи билан бир хил нарса ёки ҳатто бошқа нарсадир. Шунинг учун у араблар ва мусулмонлар сионистик давлатни Осиё ва Африкадаги дунё давлатларининг ажралмас қисми сифатида қабул қилмасликлари зарурлигини таъкидлаб, мусулмон уламоларини бу масалани диққат билан ўрганишга чақириб, Исроилнинг пайдо бўлиши Ғарб насроний муаммоси Ғарб умумий Ислом Уммати, хусусан, Фаластин ҳисобига ҳал қилмоқчи бўлганини таъкидлади.
У яҳудийларни Европадан қувиб чиқариш ва Фаластинга жойлаштириш учун йўл очган учта ғарбий насроний ғоялар мавжудлигига ишора қилди:
- Христианликда гуноҳнинг онтологик ўтиши ҳақидаги таълимот.
- Европа маърифатчиларининг яҳудийлар учун тенгликка эришиш ваъдаси.
- Яҳудий динидаги этноцентризм.
"Яҳудий динида сионизмнинг келиб чиқиши" китобига келсак, у Ал-Форуқийнинг 1963 ва 1964 йилларда Араб Лигаси арабшунослик институтида талабаларга ўқиган маърузалари тўпламидир. Улар кейинчалик китоб ҳолига келтирилиб, араб ва инглиз тилларида чоп этилган.
Бу китобида Ал-Форуқий сионизмни интеллектуал диний оқим сифатида Теодор Герцл (19-асрда) бошчилигида вужудга келган сиёсий сионизмни ажратиб кўрсатди. У бу диний сионизмни ўрганиш эканлигини тушунтирди ва унда яҳудий динидаги сионизмнинг келиб чиқишини аниқлашга ҳаракат қилди.
Мисрда бўлишидан олдин биринчи оталардан (патриархлардан) бошлаб ва у ерда бўлганларида, кейин Мусо билан саёҳатларида уни тарк этганларидан кейин, кейин Довуд шоҳлигининг пайдо бўлиши ва унинг сургундан олдин бўлиниши, кейин сургундан кейин яҳудий динида сионизмнинг келиб чиқишидан замонавий яҳудийликгача.
Ал-Форуқий яҳудийликда радикал тушунчаларнинг семантик ривожланишини кашф этди ва у билан замонавий сионизм ўртасидаги боғлиқликни аниқлаш учун яҳудийликнинг хронологик тарихини кузатди.
Танланган даъво билан бошланиб, "Муқаддас ер" тушунчаси ва бошқа эътиқодларнача, уларнинг сионизм билан муносабатларини, ўша давр воқеаларини ва замонавий даврда Ислом дунёси олдида турган муаммоларни очиб бериш, бу масалаларга ечим топиш.
Ал-Форуқий ўз таҳлиллари асосида шундай хулосага келди: замонавий сионизм ва у олиб келган радикал оқим бу дин ва тафаккурнинг қайта тикланишидан бошқа нарса емас ва бу оқим мафкура оламига асрлар давомида яҳудий аждодларидан мерос бўлиб қолган янгилик олиб келмади. У Ал-Форуқий 1968 йилда Араб Лигаси арабшунослик институтида Фаластиншунослик кафедраси талабаларига ўқиган маърузалар тўплами бўлган "Яҳудий динидаги замонавий секталар" китобида замонавий секталарнинг келиб чиқиши ва уларнинг дастлабки келиб чиқишини кузатган ҳолда худди шундай қилган.
Кейинчалик улар араб ва инглиз тилларида нашр етилган китобга айлантирилди. Ал-Форуқий бу китобида яҳудий динининг сургунда, кейин ўрта асрларда, сўнгра маърифат ва озодлик даврида қандай шаклланганлиги ҳақида маълумот берган. Шунингдек, у барча секталарни: ислоҳотчилар, ортодоксал ва консерватив, кейин сионизм, диний миллатчиликдан миллий динга ўтишни киритди.
Ал-Форуқий бу секталар, уларнинг келиб чиқиши, энг муҳим шахслари ва эътиқодлари ҳақида гапириб, уларнинг келиб чиқишини, асосан, Христиан Ғарбидаги яҳудийларнинг инқирози ва Ғарбий Европа дунёвий тафаккури таъсири остида бўлганлиги, бу оқимларнинг пайдо бўлиши билан боғлаган. якка ҳолда фожиали ҳаёт кечирган яҳудийлар орасида озодлик ва маърифатчилик ҳаракатини муҳокама қилган.
Европада ҳам салбий, ҳам ижобий ҳодисаларга жавобан шунга ўхшаш гуруҳлар пайдо бўлди. Икки асосий тенденция ва мўътадил учинчиси пайдо бўлди. Биринчи йўналиш жамиятга ассимиляция қилишни қабул қилади, иккинчиси уни рад этади, учинчиси эса уларни бирлаштиришга ҳаракат қилади. Сионизм келгунига қадар уларнинг ҳукмрон ғоясига айланди, кейин эса улар ўртасида радикализм ғояси ғалаба қозонди, айниқса ўз тарихий ватанига қайтиш ва давлатчиликни барпо этиш масаласида.
Ал-Форуқий радикал сионистик ғояни яҳудийларнинг маънавий меросини сақлаб қолган асл яҳудий ҳаракатларидан ажратиб кўрсатди, уни бу радикал яҳудийликни бошқа барча динлар каби динга айлантиришга ҳаракат қилган радикал сионизмга қарши кураш сифатида ҳанифизм деб атади.

Абу Муслим тайёрлади....

Мақола жойлаштирилган бўлим: Долзарб мавзу
Абу Муслим

ИсламОнлайн.Уз сайтининг
Бош муҳаррири

Сайт: www.islamonline.uz
Switch mode views:
  • Font size:
  • Decrease
  • Reset
  • Increase