Рамазон ойи — бу маънавий покланиш, ўзини англаш ва Аллоҳ таоло билан боғланишни мустаҳкамлаш вақтидир. Дунё бўйлаб барча мусулмонлар учун ушбу ой бирлик, раҳм-шафқат ва тақво мавсуми ҳисобланади. Аммо сўнгги йилларда хавотирли бир ҳолат кузатилмоқда: муқаддас ойнинг кўп жиҳатлари, жумладан ифтор (кундалик рўзадан кейинги овқатланиш) риёкорона тадбирга айланиб, унинг маънавий моҳияти йўқолиб бормоқда. Ушбу мақолада шу муаммо, унинг сабаблари ва мусулмон жамоаси учун оқибатлари ҳақида сўз юритилади...
Ифтор: маънавий бараками ёки хўжакўрсин?
Аллоҳга ҳамд бўлсин, Унга ҳамду сано айтамиз, Ундан ёрдам ва мағфират сўраймиз. Нафсимиз ёмонлигидан ва ёмон амалларимиздан Аллоҳдан паноҳ тилаймиз. Аллоҳ кимни тўғри йўлга бошласа, ҳеч ким уни адаштиролмайди, кимни адашишга қўйса, ҳеч ким уни тўғри йўлга сололмайди. Гувоҳлик берамизки, Аллоҳ таолодан ўзга илоҳ йўқ, Унинг ягона эканига, ва Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам Унинг қули ва элчиси эканига гувоҳлик берамиз. Аминдан сўнг:
Муқаддас Рамазон ойи — бу маънавий покланиш, хоксорлик, раҳмдиллик ва ибодатга чуқур шўнғиш вақтидир. Аммо замонавий жамиятда кўпгина диний амаллар, жумладан ифтор — рўза тугагандан кейинги кечки овқат — ўз асл моҳиятини йўқотиб, дунёвий байрамларга айланиб бормоқда. Бундай ифторлар кўпинча шунчаки йиғинларга айланади, унда рўза тутмаганлар ҳам қатнашиб, овқат еб, суҳбат қуришади. Улар бундан ўзларининг ибодатдаги сусткашликларини ювади, деб ўйлашади. Аммо бу — адашишдир. Ифтор фақат кечки овқат эмас, балки Аллоҳ таолонинг раҳмати учун шукр қилиш, муҳтожларга сахийлик кўрсатиш ва яқинлар билан алоқаларни мустаҳкамлаш имкониятидир.
Ифторга кириш чипталари ва кийиниш тартиби билан: қалб озуқа ёки мақом намоиши?
Авваллари ифторлар камтарона ва биродарлик руҳида ўтар эди. Бу мусулмон киши учун муҳтожлар билан овқат улашиш, яқинлари ва жамоаси билан алоқаларни мустаҳкамлаш имкони эди. Аммо бугунги кунда ушбу савобли амалнинг тижоратлашувига кўпроқ гувоҳ бўляпмиз: пуллик кириш чипталари, дабдабали ресторанлардаги кечки таомлар, ноз-неъматлар фонда тушилган селфилар ва қимматбаҳо либослардаги меҳмонлар. "Смарт кэжуал" каби дресс-кодлар, фақат "танланганлар" учун кириш – буларнинг барчаси рўзанинг асл моҳиятидан узоқлаштириб, ифторни ўзини намоён қилиш воситасига айлантирмоқда.
Яқинларга нисбатан самимий ғамхўрлик қилиш ўрнига, кўплар ифторни бойлиги ва алоқаларини намойиш этиш майдонига айлантиришмоқда. Энг аламлиси, ана шундай овқатланишга ҳақиқатан муҳтож бўлган камбағаллар бундай тадбирлардан четда қолишмоқда. Бу эса Рамазоннинг асл моҳиятига, яъни қалбларни юмшатиш, раҳмдиллик ва самимиятга ундайдиган руҳига зид келади.
Пайғамбар Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи васаллам) ўз ифторларини шундай ўтказганмидилар? Саҳобалар ўз бойликларини кўрсатиш учун шундай зиёфатлар уюштиришганмиди?
Ифторнинг ҳақиқий моҳияти — бу раҳмдиллик, биродарлик, меҳмондўстлик ва маънавий бирликни намоён этишдир. Аммо бугунги кунда биз ушбу баракали амал қандай қилиб дунёвий кечки таомга айланиб бораётганини кўряпмиз. Бу ерда селфилар, брендли кийимлар ва дабдабали таомлар кечанинг асосий белгисига айланган.
Бундан ташқари, бундай ифторларга таклиф этилганлардан кўпчилиги рўза тутмайди, аммо шундай тадбирларга қатнашишади – гўёки суҳбат ва қулайлик учун. Яна савол туғилади: нега қимматбаҳо ифторларга сарфланаётган улкан маблағлар ўрнига, уларни муҳтожлар ва етимларга ёрдам сифатида йўналтирмаслик керак? Қуруқ нонга муҳтож инсонлар бор экан, бундай исрофни қандай оқлаш мумкин?
Кафе ва ресторанларда кўпинча рўза тутмаган кишилар йиғиладиган дастурхонлар ёзилади. Бу эса, гўёки иштирокчилар Рамазон анъаналарига амал қилишаётгандек, тақволик тасаввурини уйғотади. Лекин ҳақиқатда уларнинг кўпчилиги на рўза тутади, на бу муқаддас ойга муносиб ҳурмат кўрсатади. Ифторга келганлар ичидан бир иккитаси шомга туради, қолгани безрайиб дастурхон устида ўтиради.
Парадокс шундаки, рўза тутмайдиганлар ифтор тадбирларини уюштиришда ҳам қатнашади ва шундай қилиб ўз гуноҳларини ювдим, деб ўйлашади.
Шунингдек, бундай йиғилишларнинг номуносиблигини англаб туриб ҳам турли баҳоналар билан борувчилар ҳам бор: "рад этиш ноқулай", "уларни кўпдан бери танийман", "алоқаларни сақлаш керак". Лекин шуни тушуниб етиш керакки, бундай заифлик катта хатодир.
Бир зумлик васвасаларга берилиб, дин кўрсатмаларига беэътибор бўлганларни ранжитмасликка уриниб, инсон ўз динига зарар етказиши мумкин. Рамазоннинг руҳига мос келмайдиган тадбирларда иштирок этиш инсоннинг маънавий ҳолати ва Исломга бўлган муносабатига салбий таъсир кўрсатиши мумкин.
Парадоксал ҳолат юзага келмоқда: Исломдаги энг муҳим фарз амаллардан бири — рўзага беэътибор бўлган инсонлар кўпчилик рўза тутмайдиган кишилар учун дабдабали ифторлар уюштириш орқали ўз лоқайдлигини гўёки “ювишади”, деб ўйлашмоқда. Улар ўзларини аввало ўзларини тўйинтирганларни тўйинтиришмоқда — ифторлар айланма зиёфатга айланмоқда. Бу даврада ифторнинг асл моҳияти — очларга нисбатан раҳмдиллик ва маънавий ғанимат — беҳаё шовқин ва расмиятчиликда йўқолиб кетмоқда.
Бундай йиғилишларда беш вақт намозни адо этиш ҳақида гапиришнинг ўзи ортиқча, чунки бу тўпланишларнинг муҳити диндорлик ва иймон руҳидан анча йироқ. Бундай "ифторлар" аслида оддий ўтиришлар бўлиб, дунёвий зиёфатлардан фарқ қилмайди. Кучли овоздаги суҳбатлар, бойлик намоиши ва таомлар тўкислиги бу муқаддас вақтнинг асл моҳиятини бошга чиқаради.
Шу боис, ахлоқли ва тақводор мусулмонлар бу каби тадбирлардан тобора юз ўгириб, ўз қалб поклигини асраш ва Ислом ахлоқий идеалларидан узоқлашмасликка ҳаракат қилмоқдалар.
Яхшиликни фақат одамлар эътирофи учун қилиш — бу руҳий тутқиқ бўлиб, инсонни на фақат охират мукофотидан маҳрум қилади, балки уни Аллоҳга самимий ибодат қилишдан ҳам узоқлаштиради. (Кичкина риё ҳам ширк)
Рамазон — бу нафсни тийиш ойидир. Бироқ айримлар учун у ошқозонни тўлдириш ойига айланиб қолмоқда. Кун бўйи рўза тутган баъзи мусулмонлар ифтор пайтида овқатга шундай ташланишадики, овқатдан кейин туриб олишга ҳам қийналишади. Агар бир мусулмон кун бўйи рўза тутса-ю, ифтор пайтида тошқинча еса, бу ибодатнинг бутун моҳияти йўқолади. (Ибн Умар розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: “Кофир етти ичаги тўлгунича ейди, мўмин эса битта ичаги тўлгунича таом ейди”. (Термизий, Ибн Можа, Муслим)
Яна бир қайғули ҳақиқат шундаки – замонавий масжидлар тобора кўпроқ ибодат ва таълим маркази эмас, балки дунёвий тадбирлар учун йиғилиш жойига айланиб бормоқда. Дабдабали интерьерлар, зўр шолҳавозлар, қимматбаҳо безаклар, нақшлар ва тасвирлар – булар кўз учун, аммо агар масжидда ҳақиқий биродарлик, тўғри эътиқод, илм ва ихлосли ибодат бўлмаса, бу буюмларнинг қандай аҳамияти бор? Биз масжидларни овқатланиш хоналарига, собиқ СССР халқлари маданият уйларига айланиб бораётганини кўряпмиз – одамлар фақат ифтор учун йиғилишади, аммо намоз ёки илм олиш учун эмас.
Масжид қуриш – бу шарафли иш, аммо ундан-да муҳимроғи – илм ва ибодат асосида барпо қилинган кучли маънавий жамоат қуришдир. Шунчаки девор ва гўзал бино қуриш эмас, балки исломий руҳ билан тўлган масжид жонлантириш керак. Масжиднинг ҳақиқий қиймати – унинг жамоатидадир: одамларнинг тақвосида, илмларида ва руҳий камолотидадир.
Биз дабдабали масжидлар қурмоқдамиз, аммо уларни илм, иймон ва ихлос билан қай даражада тўлдиришга ҳаракат қилмоқдамиз? Рамазон – бу нафсимизни янгилаш, иймонни мустаҳкамлаш ва Аллоҳ таолога яқинлашиш имкониятидир. Ифторларимиз риёкорлик эмас, ҳақиқий ибодат амали бўлсин.
Рамазон ойи – бу маънавий ўсиш, ўз устимизда ишлаш ва атрофдагилар билан алоқаларни мустаҳкамлаш учун бетакрор фурсатдир. Бироқ агар дунёвий манфаатлар ва риёкорлик қалбимизга кириб келишига йўл қўйсак, биз ушбу муқаддас ойнинг асл моҳиятини йўқотиш хавфига дуч келамиз.
Ифтор жамиятнинг барча қатламлари тенг ҳуқуқда йиғиладиган жой бўлиши керак, у ерда муҳаббат, раҳмдиллик ва ихлос ҳукмрон бўлиши лозим. Келинг, ушбу амалга унинг ҳақиқий маъносини қайтарайлик, шунда Рамазон ойида қилган ҳар бир қадамимиз бизни Аллоҳ таолога ва Унинг розилигига яқинлаштиради.
Биз ҳаммамиз Ислом таълимотларини қандай қабул қилишимиз ва ҳаётда қандай татбиқ этишимиз учун масъулмиз. Биз учун Рамазон – бизни яхшилик сари ўзгартирувчи вақт бўлсин, Аллоҳдан узоқлаштирадиган эмас.
Эй Аллоҳ, бизларни Рамазон ойини ўз нафсимиз учун фойда келтирувчи, иймонимизга зарар етказмайдиган ҳолда ўтказадиганлардан қилгин. Омин!
Абу Муслим тайёрлади
