Кейинги давр мазҳабларга таассубона эргашиш тарафдорларига саволлар бор(яъни бу ерда эътироз мазҳаб фиқҳига эмас, балки саволлар мазҳабларнинг ўзига қарши эмас, балки таассуб ва тарафкашликка қарши бўлади ...)
Оламларнинг Роббиси Аллоҳга ҳамдлар бўлсин!

Муҳийдин ибн Арабий Аттоий сўфий шайх файласуфи, "ваҳдатул вужуд" куфр назарияси муаллифи бўлиб, унга кўра, бу дунёда мавжуд бўлган ҳамма нарса Аллоҳ таолодир ва шунинг учун қайси динга эътиқод қилиш ва нимага сиғиниш муҳим эмас, чунки барча бутлар Аллоҳнинг моҳиятининг бир қисмидир ва барча динлар ягона Зотга турли йўллардир.

Аммо яхши ният билан қилинган бу иш замон ўтиши билан суиистеъмол қилинди. Мазҳабларга ҳурмат-эҳтиром ўрнига ноўрин мутаассиблик қилинган ҳоллар ҳам бўлди.

Тахриж ва таржиҳ иккита фикҳий атама сифатида суннийлик мазҳабларида эркин ижтиҳод даври (мужтаҳидлар даври)дан кейин, айниқса, охирги давр фақиҳлари томонидан турли фиқҳий манбаларда кенг кўламда қўлланилиб келинган.

Диний фанатизм (араб тилида «та’ассуб») мени анча вақтдан бери қизиқтириб келади, ўйлайманки, у жуда долзарб – ҳозирги дунёда мусулмонларнинг кўплаб муаммолари унда яширинган. Фанатизм (мутаассиблик) – бу дунёқараш шакли, ёки шариат атамалари билан атайдиган бўлсак, манҳаж шаклидир.

«…Ҳақиқатни айтганда, динда иқтидо қилинадиган имомларнинг барчаси мустақийм ҳидоятдадирлар. Бир юртда улардан қай бирларининг мазҳаби тарқалган бўлса ва унинг уламолари кўп бўлса, оммий – ижтиҳод даражасига етмаган киши учун ўша мазҳабга эргашмоқ вожиб бўлади. Унга ўз юртида кенг тарқалмаган ва уламолари кўп бўлмаган мазҳабга эргашиш жоиз эмас. Чунки бундай ҳолатда мазкур мазҳабнинг барча ҳукмларини ўрганиш имкони бўлмайди. Буни яхши англаб олинг. Иншааллоҳ, ҳақиқат бундан бошқада эмас.

Ҳар бир мазҳаб имомининг ўзидан бошқасига хилоф қилганини кўрамиз. Кўпинча улар орасидаги жанжал баъзи намозхонларнинг тарки намоз қилишига олиб боради. Ушбу мавзуъда шофий ва кофий жавоб умидидамиз. Бир мазҳабга эргашайликми? Иш тўғри бўлиши учун қандоқ қилиб мазҳабларни мувофиқлаштирамиз?

Аллоҳнинг ёлғиз Ўзига ҳамдлар бўлсин. Ортларидан набий йўқ, саййидимиз ва набиййимиз Муҳаммад алайҳиссаломга саловоту дурудлар бўлсин. Аммо баъд:

Савол: Билими йўқ бир кимса имомлардан бирортасига тақлид қилишни ўзига лозим тутмайди. Балки ўз эътиқодича, ҳар бир олимни муқтадо ва пешво деб билади. У ўз давридаги тақводор ва диндор олимнинг айтганига қараб амал қилади. Бирорта мазҳабга боғлиқ бўлмасдан, бирортасига тақлид қилмасдан бу хилда амал қилишнинг ҳукми нима?  

Бу оқимнинг бошқалардан ажралиб турувчи жиҳати шуки, улар солиҳ салафларимизнинг мазҳабларини инкор қиладилар. Улар машҳур солиҳ салафларнинг (солиҳ аждодларимизнинг) ҳақ мазҳабини инкор қиладилар, бироқ шунга қарамай жоҳил ва беғам мусулмонларни уламо ва фуқаҳоларни «яхши кўрамиз», уларни ниҳоятда «ҳурмат қиламиз» деб алдашга уринадилар.