«Ўлимдан ҳеч қачон қўрқиш керак эмас. Токи тирик эканмиз, ўлим ҳеч қачон келмайди, у келганида биз бўлмаймиз.»
Бу гап — юнон файласуфи Эпикур фалсафасига тегишли бўлиб, у шундай деган:
«Биз бор эканмиз — ўлим йўқ. Ўлим келганида эса — биз йўқ.»
Бу фикр — фалсафий нуқтаи назардан айтилган бўлиб, инсоннинг ўлимдан қўрқишини маъносиз деб баҳолайди.
Бу машҳур фалсафий фикр бўлиб, эпикурчилар (айниқса Эпикур) мактабига тааллуқли.
Бу фикрнинг асли Эпикурга бориб тақалади:
Эпикур (Epicurus) — милоддан аввалги 341–270-йилларда яшаган юнон файласуфи бўлиб, у инсон ўлимдан қўрқмаслиги керак, деган фалсафани ривожлантирган. У шундай деган:
"Биз бор эканмиз — ўлим йўқ. Ўлим келганида эса — биз йўқ."
("When we exist, death is not; and when death is, we are not.")
Бу фалсафада ўлим — ҳеч қандай ҳис ва азобсиз, тугаш ҳолати сифатида қаралади, охират ва ундаги ҳисоб китоб ҳам йўқ, деган куфр эътиқод бор.
Мазкур ибора — Эпикур фалсафасига мансуб бўлиб, атеистик ёки материалистик қараш билан айтилган. Ислом эса ўлимдан қўрқмасликни ҳаётдан кейинги ҳаётга иймон асосида тушунтиради ва уни тайёргарликка чорлайди.
Эпикур фикри ва Исломдаги охират ақийдаси: зиддиятли дунёқарашлар
Замонавий инсон дуч келадиган энг кўп фикрлардан бири — ўлим ва унинг моҳияти ҳақидаги саволдир. Бу борада тарихда кўплаб фалсафалар ва динлар фикр юритган. Улар орасида юнон файласуфи Эпикурнинг шундай машҳур ибораси бор:
«Ўлимдан ҳеч қачон қўрқиш керак эмас. Токи тирик эканмиз, ўлим ҳеч қачон келмайди, у келганида биз бўлмаймиз».
Бу фикр юзасидан чуқур мулоҳаза юритилганда, унинг Ислом ақийдаси билан жиддий зидлиги аён бўлади.
Эпикурнинг бу гапи шунчаки ўлимдан қўрқмаслик ҳақидаги тасалли эмас, балки бир неча муҳим ақийдавий нуқталарни инкор этишга асосланган фалсафий қарашдир. Эпикур ва унинг ақидасида ўлим ҳаётнинг тугашидир. Уларнингча инсон ўлгандан сўнг йўққа чиқади, ҳеч қандай ҳис-туйғу, жавобгарлик ёки абадий ҳаёт қолмайди. Шунинг учун ҳам у фикрича ўлимдан қўрқиш — бефойда ҳиссиётдир.
Аммо Ислом дини бундай ёндашувни қатъий рад этади. Ислом таълимотига кўра, ўлим ҳаётнинг тугаши эмас, балки барзах ҳаётининг бошланиши ҳисобланади. Бу ҳаёт — инсоннинг амаллари ва иймонига қараб ё қувончли, ёки азобли бўлади. Барзахдан сўнг эса Қиёмат куни қайта тирилиш, ҳисоб-китоб, жаннат ва дўзах каби охират воқеликлари мавжуд бўлади.
Қуръонда кўплаб оятларда ўлим ва охират ҳаёти ҳақида таъкидланган. Масалан, «Ҳар бир жон ўлимни татиб кўрувчидир» (Оли Имрон, 185), «Албатта, сизлар Роббингизга қайтариласизлар» (Зумар, 7) каби оятлар инсон ҳаётининг фақат дунё билан чекланиб қолмаслигини очиқ баён этади. Шундан келиб чиқиб, Исломда ўлимдан қўрқиш маъқулланади, лекин бу қўрқув инсонни Аллоҳга яқинлашиш, тавба қилиш, солиҳ амал қилишга ундайдиган қўрқувдир. Бу — савобли, ахлоқий тарбия қиладиган қўрқув.
Эпикур фикри эса аксинча, ҳаёт фақат моддий дунё билан чекланган, ўлимдан кейин ҳеч нарса йўқ деган атеистик, материалистик қарашга бориб тақалади. Бу фикрга амал қилган инсон жавобгарликни ҳис этмайди, охират ҳақида ғам чекмайди ва шу сабабли гуноҳкор ҳаётга мойил бўлиши мумкин. Шу жиҳатдан бу фалсафий фикр Исломнинг охиратга иймон ақийдасига зиддир.
Хулоса қилиб айтганда, Эпикурнинг «ўлимдан қўрқмаслик» ҳақидаги гапи ташқи жиҳатдан тасалли берувчи туюлса-да, у Ислом ақийдасини рад этувчи, охират ҳаётини инкор этувчи фалсафий дунёқарашга асосланган. Мўмин киши эса ўлимни Аллоҳ билан учрашув сифатида қабул қилади ва унга тайёргарлик билан яшайди. Иймонли инсон учун ўлим — тугаш эмас, янги абадий ҳаётнинг бошланишидир.

Абу Муслим (профессор)