Қалбларимизни иймон нури ила кенг-очиқ қилиб қўйган, Ўз нури ҳидояти ила комил ишончга бизни муяссар этган ва бизга эҳсону офиятлар билан фазлу марҳаматлар кўрсатган Зотга – яккаю ёлғиз Аллоҳга ҳамдлар бўлсин. У бизга билмаган нарсамизни ўргатди. Бизни ислом неъмати воситаси билан ҳақ йўлга ҳидоят этди.
Аллоҳ таъолога Юзининг улуғлигию салтанатининг азаматига муносиб кўпдан-кўп, риёдан ҳоли-покиза, муборак ҳамду санолар бўлсин.
Куч-қудрат ҳам, яхшилигу ёмонлик ҳам ёлғиз Аллоҳ қўлида деб билгувчи киши сифатида Аллоҳдан ўзга илоҳ йўқлигига гувоҳлик бераман. Нафъ-зиён етказгувчи ҳам, адаштиргувчи-ю ҳаққа йўллаб қўйгувчи ҳам яккаю ягона Аллоҳдир.
«Аллоҳ хоҳлаган кишисини адаштирур, хоҳлаган кишисини Тўғри йўлда (барқарор) қилди».
Буларнинг барчаси айни ҳақиқат. Бу ерда ҳеч қандай табдил ва таъвил йўқ! Ҳукм қилгувчиларнинг энг яхшиси бўлган Аллоҳ барча айбу нуқсондан покдир!
«У Ўзи қиладиган бирон нарса ҳақида масъул бўлмас, улар (яъни бандалар эса қиладиган ҳар бир иш-амаллари хусусида) масъул бўлурлар».
Жавомеул калим (қисқа лафзларда улкан маъноларни ифодалаш имконияти) соҳиби, мақтовли мақом ва ширин мувли ҳавз эгаси бўлган Муҳаммад ибн Абдуллоҳга Аллоҳнинг салоти саломлари ёғилсин.
У Зот бутун оламларга раҳмат, расулларга пешво-имом ва инсонлар учун Қиёматда шафоатчи қилиб юборилганлар.
Аллоҳ таъоло Муҳаммад алайҳис-саломни гўзал мукофотлар ила мукофотласин.
Кўпчилик борлиқ ўзининг энг сўнгги нафасларини олаётганини, Расулуллоҳ (с.а.в) юборилган вақтлар «ниҳоянинг аввали» эканини ақлларига сиғдира олмаяпти. Чунки инсон табиий ўлимни узоқ деб ўйлайди. Орзу-умидлари жуда узун бўлади. Унга охирги қадамларини ташлаётганини тан олиш осон эмас, албатта. Ҳеч шак-шубҳа йўқки, аксарият кавний оят-аломатлар ҳамда яқиний далиллар Қиёматнинг яқин қолганини тасдиқламоқда. Сўнг ҳисоб бошланади.
Ким бунга иймон келтирса, иншааллоҳ, ҳақни тасдиқ этган бўлади.
Кимдир тан олмаса, биз нима ҳам қила олардик. Зеро куч ҳам, қудрат ҳам ёлғиз Аллоҳ таъоло биландир.
«(Эй Муҳаммад, мушриклар) сиздан (ўша Қиёмат) соатининг қачон воқеъ бўлишини сўрарлар. Сиз қаердасиз-у, (яъни Қиёмат қачон бўлишини) зикр қилиб эслаш (қаерда)? (Яъни сиз ҳеч қачон у Куннинг вақтини айтиб бера олмайсиз) Уни билиш ёлғиз Парвардигорингизга бориб тўхтар. Сиз фақат ўша (Қиёмат)дан қўрқадиган кишиларни огоҳлантирувчисиз, холос. (Аммо у куннинг қачон воқеъ бўлишини айтиб бериш сизнинг вазифангиз эмасдир. Улар у (Қиёмат соати)ни кўрадиган Кунда (бу дунёда) гўё биргина пешиндан сўнг ёки чошгоҳ пайтида тургандек (яъни бир кун ҳам яшамагандек) бўлиб қолурлар)».
Баъзи бир худодан қўрқмайдиган кимсалар Қиёмат ҳижратдан кейинги 1709 (бир минг етти юз тўққизинчи) санада бўлади, деб даъво қиладилар. Бу ботил ҳисоб гўёки қуръон сураларининг аввалига асосан қилинган эмас. Сураларнинг бошида келувчи ҳарфлар остига яширилган бу «сир»ни гўё ўша «доно» кимсалардан бўлак ҳеч ким пайқамаганмиш!?
Китоб сўнггида биз бу ҳақда иншааллоҳ батафсил тўхталамиз.
Бизни ҳақ йўлга йўллаб қўйган Аллоҳга ҳамдлар бўлсин. Зеро, Аллоҳ ҳидоятисиз биз ҳеч қачон бунга қодир бўлмас эдик. Парвардигоримиз расуллари фақат ҳақ билан келганлар!

Ибн Таймия ўзининг «Мутақо»сида ёзади (534-саҳифа): «Маҳдийнинг чиқиши ҳақида саҳиҳ ҳадислар бор. Уларни Аҳмад, Абу Довуд ва Термизийлар ривоят қилганлар. Масалан, Ибн Масъуддан ривоят этилган маъруф ҳадис:
16. «Агар дунёдан фақат бир кун қолганида ҳам Аллоҳ таъоло уни узун қилиб қўйган бўларди. Ҳатто (токи) исми менинг исмимга, отасининг исми отамнинг исмига тўғри келадиган бир киши чиқади. У дунёни (олдин) қандай жабру зулмга тўлган бўлса, (энди) шунчалик адлу адолатга тўлдиради».
17. Абу Довуд ва Термизийлар Умми Саламадан ривоят қиладилар: «Маҳдий менинг авлодимдан, Фотиманинг болаларидан (бўлади)».
18. Абу Довуддан: «Ерга етти йил эгалик қилади».
19. Али (р.а)дан: У Ҳасан (р.а)га қараб шундай деди: «Унинг пушти камаридан (авлодидан) ҳали бир киши чиқади. У Набийларингиз исми билан номланган бўлади. Пайғамбарга тузилишда эмас, хулқ-атворда ўхшайди. Ер (юзи)ни адолатга тўлдиради».
Аммо «Ийсо ибн Марямдан ўзга Маҳдий бўлмас» ҳадиси заифдир. Шу сабабли бу бошқа ҳадисларга муораза қила олмайди (яъни қарши тура олмайди)».
20. Табароний Қайс ибн Жобир йўлидан, отасидан, бобосидан ривоят қилади: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Ҳали мендан сўнг халифалар бўлади. Халифалардан кейин амирлар бўлади. Амирлардан сўнг подшоҳлар, подшоҳлардан сўнг эса зўравонлар бўлади. Сўнг аҳли байтимдан бир киши чиқади. У ер (юзи)ни (олдин) қандай жабр-зулмга тўлган бўлса, (энди) худди шундай адолатга тўлдиради. Сўнг қаҳтоний амир қилинади. Мени ҳақ билан юборган Зотга қасамки, у (аҳли байтдан чиққан киши) ундан (қаҳтонийдан) кейин эмас».
Ибн Халдун айтади: «Асрлар давомида аҳли ислом орасида машҳурки, охир замонда аҳли байтдан бир киши аниқ чиқади. Динни қуватлайди, адлу-адолат ўрнатади. Мусулмонлар унга бўйсунадилар. Ислом ерларига эгалик қилувчи бу киши Маҳдий номи билан танилади. Дажжолнинг чиқиши ва саҳиҳ ҳадисларда айтилган Қиёматнинг бошқа шартлари ундан кейин бўлади».
Ибн Халдун айнан мана шу мавзуга тааллуқли бир қанча ҳадисларни ҳам келтирган. Қуйида биз уларнинг саҳиҳ ва ҳасанларини айтиб ўтиш билан кифояланамиз. Аллоҳ мададкор!
21. Абдуллоҳ ибн Масъуд (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Аҳли байтимдан бўлган бир киши арабга эгалик қилмагунича дунё кетмайди (яъни битмайди). Исми менинг исмим билан бир (хил) бўлади».
22. Али (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Агар дунёнинг фақат бир куни қолса ҳам, албатта Аллоҳ таъоло аҳли байтимдан дунёни (олдин) жабру-зулмга тўлганидек адолат билан тўлдирадиган бир кишини юборади».
23. Абу Саид ал-Худрийдан: Мен Расулуллоҳ (с.а.в)нинг қуйидаги сўзларини эшитганман: «Маҳдий мендандир. У пешонаси очиқ (яъни бошининг ярмигача сочи йўқ), бургут бурун (яъни узун, ингичка бурнининг ўртаси кўтарилганроқ) киши. Ер жабру-зулмга қандай тўлган бўлса, (энди у) адлу-адолатга шундай тўлдиради. Етти йил подшоҳлик қилади».
24. Абу Саид ал-Худрийдан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Маҳдий менинг умматимда (натурал) чиқади. Беш ёки олти ёки етти яшайди (аниқ сон ровий хотирасидан кўтарилган. Валлоҳу аълам!).
Биз «У (яъни 5, 6лар) нима?»- деб сўрадик. Расулуллоҳ (с.а.в) айтдилар:
-Бу йиллар. Унинг (Маҳдийнинг) олдига бир киши келиб: «Эй Маҳдий, менга (бирон нима) бергин»,- дейди. Маҳдий унинг кийими (этаги)га кўтарганича нарса тўкади».
25. Ибн Можаҳ ва Ҳоким қуйидагича ривоят этганлар: «Умматимда Маҳдий бўлади. Агар кам (ҳукм сурса) етти, кам турмаса тўққиз (йил туради). Унинг даврида умматим мисли сира эшитилмаган даражада неъматланади. Ер ўз (ҳазинаю дафиналарини) меваларини чиқаради. Ҳеч нарсани олиб-заҳира қилиб қолмайди. Мол у кунда топталган нарса (тупроқ) каби бўлади. Киши туриб «Эй Маҳдий! Менга бергин»,- деганида Маҳдий «Ол»,- дейди».
26. Абу Саид ал-Худрий (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Ер жабру зулмга, адоватга тўлиб кетмагунича Қиёмат бўлмайди. Сўнг (яъни ер жабру зулмга тўлгач) аҳли байтимдан бир киши чиқиб (олдин) қандай жабр-зулмга тўлган бўлса, (энди) шундай адлу-адолат билан тўлдиради».
27. Қуйидаги ҳадисни ҳам Ҳоким ўз «Мустадрак» ида келтирган. Ҳоким гувоҳлик беришича, ҳадис Бухорий ва Муслим шартига кўра саҳиҳ.
Али (р.а)дан. Абу Туфайл ривоятидан. Муҳаммад ибн Ҳанафийдан: -Биз Али (р.а) ҳузурида ўтирар эдик. Бир киши Али (р.а)дан Маҳдий ҳақида сўраб қолди. Шунда Али (р.а) қуйидагича жавоб берди:
- Бу охир замонда бўлади. (У даврда) «Аллоҳ! Аллоҳ» деган киши ўлдирилади. Аллоҳ таъоло у (Маҳдий)нинг атрофига худди булут бўлакларидек гуруҳларни жамлаб қалбларини бир-бирларига дўст-ошно этади (Яъни улар ҳар ер, ҳар ердан тўпланадилар. Аллоҳ қалбларга ўзаро муҳаббат-дўстликни солади). Улар ҳеч кимга нафрат билан қарамаслар (ёки бировнинг ташлаб кетиш билан ёлғизлик, ғарибликни ҳис қилмаслар. Валлоҳу аълам!) ва бирон кишининг сафларига кириши билан қувониб кетмаслар. Сонлари Бадр аҳли сонига тенг бўлади. Аввалгилар Улардан ўзмаганлар, кейингилар уларга етмаганлар. Яна улар Толут билан бирга дарёдан ўтган жангчилар - Толут асҳоблари ададида бўлишади.
Абу Руфайл айтади: Муҳаммад ибн Ҳанафий (Али (р.а)нинг ўғли) «Уни (Маҳдийни) хоҳлайсанми» деб сўради.
Ҳа- дедим.
- У (Макканинг) мана бу икки тоғи орасидан чиқади.
- Ҳечқиси йўқ,- дедим мен, -То ўлгунимча Маккани тарк этмайман .
Муҳаммад ибн Ҳанафий хабар беришича, Абу Туфайл Маҳдий чиқишини кута-кута Маккада ҳаётдан кўз юмган.
Маҳдий асҳобларининг сони Бадр аҳли ададича, яъни 313 киши. Ибн Қаййим «Зодул маъод»да Одам алайҳис-саломдан то Муҳаммад (с.а.в)гача бўлган пайғамбарлар сони ҳам 313та деган.
Ибн Халдун айтади: Мазкур ҳадис фақат Муслим шартига кўра (саҳиҳ)дир.
28. Умми Салама (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Халифа ўлганида ихтилоф бўлади. Мадина аҳлидан бир киши қочиб Макка (томон)га чиқади. Уни ўзи хоҳламаган тарзда чиқарадилар. Рукн билан Мақом ўртасида унга байъат беришади. Унга Шомдан бир гуруҳ юборилади. Макка билан Мадина оралиғидаги чўлда гуруҳни (ортга) қочиради. Кишилар буни кўрганларидан сўнг унинг олдига Шом абдол (солиҳ киши)лари ва аҳли Ироқ асоиб (бирлашган гуруҳ)лари келиб байъат беради. Сўнг қурайшдан бир киши чиқади, унинг тоғалари Калб (қабиласи). Уларга қўшин юборилади ва бу қўшин ғолиб бўлади. Бу Калб юриши (гуруҳи дейилди). Калб ғанимасига қатнашмаган кишилар ҳайбат-омадсизликда (умидсизликда) қолади. (Сўнг) у молни тақсим қилади. Кишилар ўртасида Набийлари суннати билан иншааллоҳ юритади. Исломни ер юзида барқарор ўрнатади (маъноси шундай). Етти йил туриб сўнг вафот этади. Унга мусулмонлар жаноза ўқийдилар».

Аллоҳ таъоло айтади: «Улар (Макка кофирлари ўтмишдаги ўз пайғамбарларини ёлғончи қилган қавмлар дучор бўлган ҳалокатлардан эслатма-ибрат олмадилар), энди фақат тўсатдан (Қиёмат) соати келиб қолишинигина кутмоқдалар. Дарвоқе, унинг аломатлари келди. Бас, уларга (Қиёмат соати) келган вақтида уларнинг эслатма-ибрат олишлари (учун) қандай (имкон) бўлур?!».
Инсонларга ҳаёт муҳлатининг тугаётгани, Қиёмат қоимнинг тобора яқинлашаётгани ҳақида хабар берувчи оят-аломатларнинг бўлиши ҳам Аллоҳ раҳматидир. Ушбу оят-аломатларни кўриб, шояд инсонлар ўзларини ўнглаб олсалар. Гуноҳлардан тавба-тазарру этиб, Парвардигорлари тоат-ибодатига астойдил киришсалар.
Қиёматнинг яқин қолгани ҳақида хабар берувчи энг биринчи аломат Муҳаммад алайҳис-саломнинг юборилишлари эди. Расулуллоҳ (с.а.в) айтгандилар: «Мен пайғамбар этиб юборилганимда Қиёмат мана шундай эди». Пайғамбаримиз ўрта ва кўрсаткич бармоқларига ишора қилдилар.
Холид ибн Умайр (р.а)дан ривоят этилади: «Расулуллоҳ (с.а.в) бизга хутба ўқидилар. Аллоҳ таъолога ҳамду сано айтиб сўз бошладилар: -Аммо баъд:
«Дунё узулишини эълон қилди. Ковуш(и)ни орқага бурди. Ундан (дунёдан) фақатгина бир томчи қолди (холос). Бу худди соҳиби охирги томчисини ичаётган идиш (туби)даги (сўнгги) томчи кабидир».
Яъни дунё охир бўлмоқда. У узилишини эълон қилди, ортига бурилди. Идиш тубида қолган сўнгги томчичалик қолдиғи бор, холос.
Дунёнинг охирлаб, Қиёмат қоимнинг яқин қолганлиги мана шундай муболаға билан ифодаланган. Мазкур ҳадис айтилганига ҳам 14 аср бўлди. Бу муддат ичида Қиёматнинг шартлари бирин-кетин воқеликда кўринди. Уларнинг энг охиргисига биз ҳам гувоҳ бўлдик, илгари ялангоёқ, яланғоч чўпон-чўлиқ бўлган кишилар уй қуришда бир-бирлари билан мусобақага киришдилар.
Расулуллоҳ (с.а.в) даврларида кўринган Қиёмат аломатларидан бири ойнинг бўлиниши эди. Бу воқеа пайғамбаримиз ҳали Маккада турганларида бўлган.
«(Қиёмат) соати яқинлашиб қолди ва ой ҳам бўлинди. Агар улар (қурайш кофирлари Муҳаммад алайҳис-саломнинг пайғамбар эканликларига далолат қиладиган) бирон оят-мўжиза кўрсалар (ҳам у пайғамбарга иймон келтириш ўрнига) юз ўгирурлар ва «(Бу) ҳар доимги сеҳр-ку!»- дерлар».
Бухорий ва Муслим Анас ибн Моликдан ривоят қилади: «Макка аҳли Расулуллоҳ (с.а.в)дан оят-мўжиза кўрсатишни сўради. Расулуллоҳ (с.а.в) уларга ойни икки бўлиб кўрсатдилар. Макка аҳли ҳиронинг ойнинг икки бўлаги ўртасида қолганини кўришди».
Байҳақий ва Ибн Жарирлар Абдуллоҳ ибн Масъуддан саҳиҳ санад билан ривоят қиладилар: «Расулуллоҳ (с.а.в) даврларида ой бўлинди. Қурайш «Бу Абу Кабша ўғлининг сеҳри» дейишди. Сўнг айтдилар: «Сафарда юрган кишилар нима дейишига қаранглар. Чунки Муҳаммад ҳаммани баравар сеҳрлай олмайди». Сафардан қайтганлар ҳам шуни айтишди». Яъни ойнинг бўлинганига гувоҳлик беришди.
Ибн Касир айтади: «Бунга уламолар орасида иттифоқ қилинган: яъни ойнинг бўлиниши Расулуллоҳ (с.а.в) замонларида бўлган ва у энг катта мўъжизалардан ҳисобланади».
Худо хоҳласа, Қиёматнинг кичик шартлари баён қилинган ҳадисларни (кейинги фаслда) келтириб ўтамиз. Биз кичик аломатларнинг деярли барчаси воқеликда кўринганига гувоҳ бўламиз. Фақат битта аломат ҳозирча топилгани йўқ ва у катта шартлар жумласига киради. Баъзилар эса уни кичик шартлар қаторида санашган. Валлоҳу аълам!
«Илмнинг кўтарилиши, жаҳолатнинг ёйилиши, хамр (маст қилувчи ичимликлар) ичилиши, зинонинг кенг тарқалиши ва эркакларнинг камайиб аёлларнинг кўпайиб кетиши Қиёмат қойим шартларидандир (аёллар шу қадар кўп, эркаклар шунчалик оз эканлигидан) ҳатто 50та аёлга битта қаровчи (эркак) бўлади».
Юқоридаги ҳадисда зикр этилган аломатларнинг деярли барчаси бўлиб ўтди. Фақат 50та аёлга бир эркакнинг тўғри келиб қолиши ҳали кўрингани йўқ. Уламолар воқеъда кўринган мазкур оят-аломатларни Қиёматнинг кичик шартларидан санайдилар. Энди, охирги аломат эса (у катта шартлар қаторига киради. Валлоҳу аълам!) яна бир жаҳон уришидан сўнг кўринар.
Бу жаҳон уриши ҳаётни бутунлай издан чиқаради, эрларни ўлдириб, аёлларни тирик қолдиради. Шунинг учун ҳам у замонда аёл кўчага ташлаб қўйилади.
Бу фитналарнинг барчасидан Аллоҳнинг ўзи сақласин!
Аллоҳ таъоло агар бирон қавмни фитналамоқчи бўлса, бизни фитна домидан саломат ҳолда ўз домига олсин.
Ҳимоячимиз Аллоҳ! У нақадар ишончли ҳимоячи!

Дажжол – чиқиши кутилаётган ғайбий ёмонлик.
Дажжол ҳақидаги хабарлар.
Мўминлар учун энг катта фитна, бу – Масиҳи Дажжол фитнасидир. Расулуллоҳ (с.а.в) намозлари сўнгида (охирги) ташаҳҳуддан кейин, саломдан олдин Дажжол фитнасидан паноҳ тилаганлар ва шундай қилишга бизни буюрганлар. Бу ҳам Дажжол фитнасининг нақадар катта ва хатарли эканлигига далолат қилади.
29. Абу Ҳурайра (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «(Қай) бирингиз (намоздаги) охирги ташаҳҳуддан фориғ бўлса, (ушбу) тўрт нарсадан Аллоҳдан паноҳ тиласин: Жаҳаннам азобидан, қабр азобидан, тириклик ва ўлим фитнасидан ҳамда Масиҳи Дажжол ёмонлигидан (паноҳ тиласин)».
30. Расулуллоҳ (с.а.в) Аллоҳ таъолодан қуйидагича паноҳ сўрардилар: «Парвардигоро! Мен Сендан дўзаҳ азобидан, дўзаҳ фитнасидан, қабр азобидан, қабр фитнасидан, бойлик фитнасининг ёмонлигидан, фақирлик фитнасининг ёмонлигидан ва Масиҳи Дажжол фитнасининг ёмонлигидан паноҳ тилайман. Журму исён (йўқотиш ва гуноҳлар)дан паноҳ беришингни сўрайман».
Масиҳи Дажжол фитнасининг мўминларга етадиган фитналар орасида энг катта фитна эканини тасдиқловчи саҳиҳ ҳадис ривоят этилган.
31. Имрон ибн Ҳусайндан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Одам (алайҳис-салом)нинг яратилишидан то Қиёмат қойимга қадар (муддатда) Дажжол (фитнаси)дан каттароқ иншааллоҳ (фитна) йўқ».
32. Имрон ибн Ҳусайндан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Дажжолнинг (хабарини, чиққанини) эшитган киши ундан узоқлашсин, Аллоҳга қасамки, ўзини (иймони бақувват) мўмин ҳисоблагувчи киши олдига (Дажжол) келганида, ҳалиги киши унга эргашиб кетади».
Яъни ўзини иймони бақувват, Дажжол фитнаси қаршисида собит тура оладиган деб билувчи кишилар ҳам уни кўрганда фитналаниб қоладилар. Аллоҳнинг ўзи сақласин!
33. Жобир ибн Абдуллоҳдан: «Умми Шарийк менга Расулуллоҳ (с.а.в)нинг шундай деганларини эшитганман деб хабар берди:
-Одамлар Дажжолдан қочиб тоғларга чиқиб кетадилар.
Умми Шарийк айтади: «Мен «Ё Расулуллоҳ (с.а.в)! У кунда араблар қаерда бўлишади»,- деб сўрадим. Расулуллоҳ (с.а.в) «Улар оздирлар!»- дедилар».
Дажжол ва унинг чиқиши ҳақида кўплаб ҳадислар бор. Аллоҳ мадади билан мазкур ҳадисларнинг баъзиларини келтириб ўтамиз.
34. Абу Саид ал-Худрий (р.а)дан: «Расулуллоҳ (с.а.в) Дажжол ҳақида бизга узоқ гапирдилар. Пайғамбаримиз чунончи шундай деган эдилар:
-Дажжол чиқади. Унга Мадина ўрови (девори)га кириш ҳаром қилинган бўлади. Дажжол Мадинадаги баъзи ўт унмас (яйдоқ) ерларга етади. Ўша кунларда унга энг яхши киши ёки яхшилардан бўлган бир киши чиқиб айтади: «Гувоҳлик бераманки, албатта сен Расулуллоҳ (с.а.в) бизга таърифлаган Дажжолдирсан!».
Шунда (Масиҳ) Дажжол (атрофдаги кишиларга) «Агар мана шуни ўлдириб тирилтирсам, (кейин ҳам) ишда (яъни менинг ҳақлигимда) шубҳа қиласизларми?»- дейди. «Йўқ!»- дейишади (одамлар). Дажжол ҳалиги (яхши) кишини ўлдириб сўнг яна тирилтиради. (Ҳақ сўзни айтган ўша) киши тирилганидан сўнг шундай дейди:
-Аллоҳга қасамки, сени бугунгичалик яхши таниб олмаган эдим.
Дажжол уни яна ўлдираман дейди. Лекин (бу гал) унга қодир қилинмайди».
35. Муслим Абу Саид ал-Худрий (р.а)дан ривоят қилади: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Дажжол чиқади. Унинг қаршисида бир мўмин киши туради. Шунда (Дажжолнинг) сипоҳийлари унга қараб «Бизнинг парвардигоримизга иймон келтирмайсанми?»- дейишади.
-Парвардигоримизда маҳфийлик йўқ!- деб жавоб беради мўмин.
-Уни ўлдиринглар!- дейишади сипоҳийлар.
Шунда итларидан қай бири айтади:
-Парвардигорингиз у(нинг изни)сиз бирон кишини ўлдиришдан сизни қайтарганми?!
Кейин мўминни олиб Дажжол олдига олиб боришади. Мўмин киши уни (Дажжолни) кўриши билан шундай дейди:
-Эй одамлар! Бу Расулуллоҳ (с.а.в) айтган Дажжол (бўлади)!.
Дажжол уни ёриш-яралашга буюради:
-Уни ушланглар-да, ёриб-яраланглар!
Мўминнинг елкаси ва қорнини уриб кенгайтирадилар.
Кейин Дажжол сўрайди:
- (Энди ҳам) менга иймон келтирмайсанми?!
- Сен Масиҳ Дажжолдирсан!- дейди мўмин.
Сўнг Дажжол буйруғига биноан арра билан унинг бошидан оёғигача бўлиб ташлайдилар. Дажжол мўмин танасининг икки бўлаги ўртасидан юриб ўтади. Кейин «тур» деб амр қилади. Мўмин яна оёққа туради.
- (Энди ҳам) менга ишонмайсанми?
- Мен энди сени яна-да яхшироқ таниб олдим. Эй одамлар! Мендан сўнг у энди ҳеч кимга (ҳеч нарса) қила олмайди».
- Дажжол уни сўймоқчи бўлади. Бўйни билан ўмров суяги оралиғига (бўйнига) мис (пичоқ?) тирайди. Лекин ўлдиришга қурби етмайди.
Сўнг қўл-оёғидан ушлаб, мўминни улоқтириб юборади. Одамлар уни олов-дўзаҳга улоқтирилди деб ҳисоблайдилар. Лекин у жаннатга ташланган бўлади.
Бу одам Оламлар Парвардигори олдида энг улуғ гувоҳлик берган киши бўлади.
36. Хузайфа ибн Ямон (р.а)дан: «Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: -Мен Дажжолдаги нарсани унинг ўзидан ҳам яхшироқ билгувчиман. Дажжол билан бирга икки дарё бўлади. Бирин кўз оппоқ сув деб кўрса, бошқасини алангаланаб турган олов деб кўради. Агар бирон киши (Дажжолгача) етадиган бўлса, олов деб кўриб турган дарёга келсин. (Кўзини) юмсин. Сўнг бошини эгиб, ундан ичсин. У совуқ сув бўлади. Дажжолнинг бир кўзи масҳ этилган (юмуқ). Унинг (юмуқ кўзнинг) устида қалин-қупол тери бор. Икки кўз ўртасига «Кофир» деб ёзиб қўйилган. Бу ёзувни ёзишни билгану билмаган барча мўмин ўқий олади».
«Дажжолнинг чап кўзи кўр. Сочи қалин, бир-бирига буралиб-ёпишиб кетган. Унинг билан бирга жаннат ва дўзаҳ бўлади. Унинг дўзаҳи жаннат, жаннати эса дўзаҳдир».
37. Абу Ҳурайра (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Дажжол ҳақида ҳали ҳеч бир Набий қавмига айтмаган ҳадисни сизларга айтайинми?! У бир кўзли бўлади. Жаннат ва дўзаҳнинг мисли-мисоли билан келади. Унинг «жаннат» дегани дўзаҳ бўлади. Мен сизларни ҳудди Нуҳ ўз қавмини ундан огоҳлантирганидек огоҳлантираяпман».
Убода ибн Сомит (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Мен сизларга Дажжол ҳақида гапирдим. ҳатто, ақл юргизмай қўясизларми, деб қўрқдим. Масиҳ Дажжол қисқа, маймоқ (қийшиқ оёқ), жингалак сочли, бир кўзли. Унинг бир кўзи юмуқ (қопланган). (Лекин бу юмуқ кўзи) туртиб ҳам чиқмаган, яширин ҳам эмас. Агар (Дажжолни яна) аниқ ажратолмай қолсангиз, билингларки, Парвардигорингиз бир кўзли эмас!».
38. Абу Бакр Сиддиқ (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) бизга ҳадис айтдилар: «Дажжол машриқ ерларидан чиқади. У ерни Хуросон дейишади. Дажжолга юзлари худди қалқон, болғадек бўлган қавмлар эргашади».
Юзлари қалқон, болға каби бўлган қавмдан мурод «туркманлар» дейишади.
39. Анас ибн Молик (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Дажжолга Исбаҳон (Исфаҳон) яҳудийларининг 70.000таси эргашади. Улар устида тайласон (ридо, ўзларига хос плаш) бўлади».
40. Мужаммаъ ибн Жофия (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Дажжолни Ибн Марям Луд дарвозаси олдида ўлдиради».
Луд – Шом (ёки Фаластин)даги жой номи.
41. Абу Ҳурайра (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар:
«Мадинага кириш йўлларида фаришталар туради. У ерга (Мадинага) Дажжол ҳам, ўлат ҳам кирмайди».
42. Анас ибн Молик (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Дажжол Мадина (ёни)га келиб у ерни қўриқлаб турган фаришталарни кўради. Худо хоҳласа, Мадинага Дажжол ҳам, тоъун (ўлат) ҳам яқинлашмайди».
43. Ансорий саҳобаларнинг биридан: Расулуллоҳ (с.а.в) орамизда туриб дедилар: «Сизларни Масиҳ (Дажжол)дан огоҳлантираман. У ер юзида 40 тонг (кун) туради. Салтанати барча булоқ бўйига етади. Фақат тўртта масжидга келмайди (кирмайди): Каъба, пайғамбар масжиди, Масжидул Ақсо ва Тур (масжиди)».
Ибн Ҳажар айтади: «Бу ҳадисни Аҳмад ривоят этган, ровийлари ишончли кишилар».
Абу Нуайм сиқот (ишончли) тобеъинлардан бири Ҳассон ибн Атийя таржимаи ҳолида саҳиҳ санад билан ривоят қилади: «Дажжол фитнасидан фақат 12.000 эркак ва 7.000 аёлгина омон қолади (холос)».
Ибн Ҳажар айтади: «Бу ўйлаб туриб айтиладиган гап эмас. Эҳтимол маъруф ҳадисдир. Эҳтимол уни баъзи бир аҳли китоб сўзидан олгандир».
44. Анас ибн Молик (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Дажжол келиб Мадинанинг яқинига тушади. Сўнг Мадина уч марта силкинади. Шунда унинг (яъни Дажжолнинг) олдига барча кофир ва мунофиқ кимсалар чиқади».
45. Абдуллоҳ ибн Умар (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Уйқудалигимда Каъбани тавоф қилдим. Бир қорача, сочлари ёйилган киши бошидан сув томчиларди. Мен «Бу ким?»- деб сўрадим.
-Ибн Марям (Ийсо),- дейишди.
Сўнг яна айланишда давом этдим. Баногоҳ гавдали (улкан), қип-қизил, жингалак сочли бир кўзи кўр киши(га кўзим тушди). Унинг мисли узум донасидек нурсиз эди.
-Бу Дажжол,- дейишди.
Унга Хузоалик Ибн Қатон жуда ўхшаб кетади».
Ибн Қатон – Абдул Уззо Қатон. Хузоадан. Жоҳилиятда ҳаётдан кўз юмган.
- Дажжол Мадинага киришдан маҳрум қилинган-ку?! У қандай қилиб Каъбани тавоф этиши мумкин?!
Бу саволга Қози Иёз шундай жавоб беради: «Дажжолнинг Маккага киритилмаслиги охир замонда чиққан пайтида бўлади.
46. Ойша разияллоҳу анҳодан: «Расулуллоҳ (с.а.в)нинг намозда Дажжол фитнасидан паноҳ тилаганларини эшитганман».
47. Нувас ибн Самъан (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) Дажжол ҳақида гапириб шундай дедилар: «Агар у чиққанида мен орангизда бўлсам, қаршингизда ўзим унга ҳужжат келтирувчиман. Агар орангизда йўқлигимда чиқса, унга ҳар ким ўзига-ўзи ҳужжат келтирувчи (ҳимоячи) бўлади. Барча муслим устида (унда) Аллоҳ ўринбосарим (ҳужжат келтирувчи)дир. Сизлардан қай бирингиз Дажжол (замони)га етса, унга (қарши) «Каҳф» сурасининг аввалги (оятлари)ни ўқисин. Бу оятлар сизларга Дажжол фитнасидан сақловчи бўлади.
- У қанча туради?- сўрадик биз.
- Қирқ кун,- дедилар Расулуллоҳ (с.а.в),- бир куни йилдек, (иккинчи) кун ойдек, ва яна бир куни жумъа (ҳафта)дек, қолган кунлари (оддий) кунларингиздек бўлади.
- Ё Расулуллоҳ (с.а.в)! Бир йилдек бўладиган кунда бир кеча-кундузлик намоз бизга кифоя қиладими?
- Йўқ. Унга ўз миқдорини белгилайсизлар. Сўнг Дамашқ шарқидаги оқ минора олдига Ийсо ибн Марям тушади. Луд дарвозаси ёнида Дажжолга етиб, уни ўлдиради».
«Бир куни йилдек, (иккинчи) кун ойдек, ва яна бир куни жумъа (ҳафта)дек».
Нававий «Шарҳи Саҳиҳи Муслим»да айтади: «Уламолар мазкур ҳадисни зоҳирига кўра олишган. Юқорида айтиб ўтилган 3 кун узунликда ҳақиқатан йил, ой ва ҳафтага тенг келади. Расулуллоҳ (с.а.в)нинг «қолган кунлари (оддий) кунларингиздек бўлади» деганликлари ҳам мана шунга далолат қилади. Энди ўша узун кунларга ўз миқдор-ўлчовини беришга келсак, бу қуйидагича тушунилади: ўша куннинг тонгги отгач ҳар кунга ўлчов билан пешин кутилади. Одатдаги соатларга биноан пешин кирганлиги аниқланиб, намоз ўқилади. Пешиндан сўнг одатда аср кириши учун қанча кутилса, шунча турилиб аср ўқилади. Асрдан сўнг шом кириши учун илгари қанча вақт кутилган бўлса, яна шунча муддат кутилади-да, кейин шом ўқилади. Хуфтон ва бомдодлар ҳам худди шундай белгиланади».
Менимча, мазкур уч куннинг узунлигидан мурод – у кунларда Дажжол фитнаси сабабли қаттиқ қайғу остида қолишлар бўлса керак. Яъни кунлар қайғу-ғам кўплиги боис йилдек, ойдек узун туюлади.
Савол: Расулуллоҳ (с.а.в) асҳобларига «У кунларга ўз миқдорини белгилайсизлар» деб жавоб беришлари билан саҳобаларнинг у кунларни ҳақиқатан ҳам йил-ой каби узун деб тушунганларини тасдиқламадиларми?
Жавоб: Балки бу ерда шаръий ҳукм баён қилинаётгандир. Яъни Қутб ва шимол томонлардаги каби узун кунлар мусулмонлар бошига тушса, нима қилиш лозимлиги тушунтирилган. Яна Аллоҳнинг ўзи Билгувчироқлир!
Савол: Расулуллоҳ (с.а.в) қандай қилиб саҳобалари нотўғри тушунсалар ҳам уларни тасдиқлаб-индамай қўйдилар?
Жавоб: Бу тақрир-тасдиқ эмас. Балки ўта муҳим шаръий аҳкомларни баён қилиб беришдир. Чунки куннинг 24 соатдан ортиқ бўлиши ҳаётда учрайдиган ҳодиса ва айни мана шундай ҳолатда намоз ҳукмини баён қилиб бермоқлик, хусусан сўралган пайтда, вожибдир.
Савол: Агар Расулуллоҳ (с.а.в) Дажжол кунларининг узунлигини айтаётганларида ҳақиқий эмас, нисбий (маъжозий) узунликни назарда тутган бўлсалар, нега энди асҳобларига буни очиқ айтиб қўймадилар?
Жавоб: Бу таърифлаш, очиқ-ойдин баён қилишдан кўра балоғатлироқ. Биз бунга бошқа бир мисолни ҳам келтиришимиз мумкин:
Ойша разияллоҳу анҳодан: «Расулуллоҳ (с.а.в)нинг аёлларидан бири у кишидан «қай биримиз сизга энг тез етишамиз?»- деб сўради. Расулуллоҳ (с.а.в) «Энг узун қўллигингиз»,- дедилар. Улар бир қамишни олиб, ўлчашга киришдилар. Савданинг қўли ҳамманикидан узун чиқди. Кейин билсак, унинг узун қўллилиги садақа қилиши (очиққўллиги) экан. Бизнинг ичимизда у энг биринчи Расулуллоҳ (с.а.в)га етишди. У садақа қилишни яхши кўрар эди».
Демак, сомеълар нотўғри тушунсалар ҳам, баён-изоҳ бермаслик, сукут қилиш мумкин экан. Яъни кишилар кейинроқ қарина-ишоралар орқали сўзда нима мақсад кўзда тутилганини билиб олишади.
Расулуллоҳ (с.а.в) «Энг узун қўллигингиз» деганларида фақир-мискинларга кўп садақа қилувчи маъносини мақсад қилган эдилар. Лекин оналаримиз сўзни зоҳирига кўра тушундилар ва кимнинг қўли узунроқ эканини билиш учун қўл ўлчашга тутинишди. Аммо кейинроқ ўзларининг хато тушунганликларини англаб етдилар.
Фикримизга далил сифатида яна бир мисол келтирамиз:
Намруд «Мен ҳам кишиларга (хоҳласам) ҳаёт бераман, (хоҳласам) ўлдираман», деб ёлғон даъво қилганида, Иброҳим алайҳис-салом уни ёлғончига чиқармаган эдилар. Яъни бу ёлғон даъвога сукут қилганлар. Лекин сукут тасдиқлаш эмасди. Иброҳим алайҳис-салом уни қуйидаги сўзлар билан мот қилди:
«Аллоҳ подшоҳлик берганидан ҳовлиқиб Иброҳим билан Парвардигори ҳақида талашган кимсанинг (Намруднинг) ҳоли-хабарини билмадингизми? қайсики Иброҳим: «Парвардигорим тирилтириб ўлдирадиган зотдир», - деганида у: «Мен (ҳам) тирилтираман ва ўлдираман»,- деди. Иброҳим айтди: «Албатта, Аллоҳ қуёшни машриқдан чиқаради. Сен уни мағрибдан чиқаргин-чи?» шунда бу инкор қилувчи довдираб қолди. Аллоҳ золим кимсаларни ҳидоят қилмайди».
Намруд ўзича ўлдириш ва ҳаёт беришни хато тушунган эди. Иброҳим унинг бу нотўғри тушуниши ҳақида ҳеч нарса демади-да, бошқа бир рад қилиб бўлмайдиган далил келтирди. Кофир кимса лом-лим дея олмай қолди. Барча оламлар Парврдигори Аллоҳ таъолога ҳамдлар бўлсин.
Мен ўз сўзимни қатъий равишда ҳақ деб айтаётганим йўқ. Бу бир эҳтимол – тахмин холос. Фақат бизнинг фикримизни ёки яна бошқа бир таъвилни кескин ман қиладиган монеъ кўрилмаяпти. Зеро Аллоҳ таъоло барча нарсага қодирдир!
Энди Дажжол фитнасига қарши «Каҳф» сурасининг аввалги оятларини ўқишга келсак, уни қуйидаги ҳадис шарҳлаб беради:
48. Абу Дардо  (р.а) дан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Ким «Каҳф» сурасининг аввалидан ўн оятни ёд олса, Дажжол фитнасидан маъсум қолади».
Ҳадисларда Дажжол фитнаси бошимизга ёғилмасдан илгари яхши амалларни кўпроқ қилиб қолишга буюрилган.
49. Абу Ҳурайра (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «(Қуйидаги) етти (нарса келишидан олдин яхши) амалларга шошилингиз. Нимани кутаяпсизлар? (1) (ҳамма нарсани) униттиргувчи фақирликними, (2) (инсонни) ҳаддидан ошириб туғёнга солувчи бойликними, (3) (соғлик-саломатликни) бузувчи-издан чиқарувчи касалликними, (4) ақлни заиф қилиб қўювчи қариликними, (5) (ҳамма нарсага хотима ясаб) тугатувчи ўлимними, (6) кутилаётган ғайбий ёмонлик – Дажжолними ёки (7) Қиёмат қойимними (кутаяпсизлар!)? дарҳақиқат, Қиёмат даҳшатли ва ўта аччиқдир».

Худо хоҳласа, бу фаслда Қиёмат қойимнинг яқинлиги ва унинг кичик шартлари баён қилинган саҳиҳ ҳадисларни ўрганамиз. Узоқ шарҳламасдан, фақат тушуниш қийин бўлган сўзлар устидагина бироз тўхталиб ўтамиз. Аллоҳ мададкордир!
1. Бухорий ва Муслим Саҳл ибн Саъд ас-Саидий (р.а)дан ривоят қилади: Расулуллоҳ (с.а.в) икки бармоқларига ишора қилиб, уларни чўзиб туриб айтдилар: «Мен (пайғамбар қилиб) юборилганимда Қиёмат мана шу иккисидек эди».
2. Имом Аҳмад Бурайдадан ривоят қилади: «Мен юборилдим. Қиёмат мендан ўзай-ўзай деб қолди».
3. Муставрид ибн Шаддоддан ривоят қилинади: «Мен Қиёмат нафасида юборилдим. Ундан худди мана бу бунисидан ўзганидек ўздим». Расулуллоҳ (с.а.в) кўрсаткич ва ўрта бармоқларига ишора қилдилар.
«Қиёмат нафасида» – яъни нафас олишида. Бу ҳам яқинликни билдирувчи киноя. Яъни инсон бошқа бир кишининг нафасини эшитиш учун жуда яқин туриши керак.
4. Бухорий ва Муслим Ибн Умардан ривоят қилади: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар:
«Сизларнинг муҳлат-ажалларингиз илгаригилар ажали олдида аср номозидан қуёш ботгуничалик (муддат) холос».
5. Мужоҳид йўлидан Ибн Умардан ривоят қилинади: «Биз Расулуллоҳ (с.а.в) олдиларида эдик. Асрдан кейинги вақт. Қиёш (қуаъйқион тоғи) устида. Набий алайҳис-салом дедилар: «Ўтган кишилар умри олдида сизларнинг умрларингиз худди мана шу куннинг ўтган қисми олдидаги қолган қисми кабидир».
Қуаъйқион – Маккадаги тоғ.
Ҳадисда асрдан кейинги қуёш ботишига яқин қолганидек, Қиёмат қойимга ҳам яқин қолинганлиги айтилмоқда.
6. Хузайфа ибн Ямон (р.а)дан ривоят қилинади: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Жоним қўлида бўлган зотга қасамки, имом (бошлиқ)ларингизни ўлдириб, (бир-бирингизга) қилич солмагунларингизгача ва дунёларингизни ёмонларингиз мерос қилиб олмагунича, Қиёмат қойим бўлмайди».
Бу фитна бўлиб ўтган. Усмон ибн Аффон ўлдирилди. Сўнг фитна авж олди. Аллоҳнинг ўзи асрасин.
7. Абу Ҳурайра (р.а)дан ривоят қилинади: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Мусулмонларнинг икки гуруҳи бир-бирлари билан урушмагунича қиймат бўлмайди. Улар ўртасида улкан жанг бўлиб ўтади. ҳар иккисининг даъвоси битта бўлади».
Бу Сиффин жангида воқеда кўринди.
8. Абу Ҳурайра (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Ҳарж кўпаймагунича Қиёмат қойим бўлмайди.
-Ё Расулуллоҳ (с.а.в)! ҳарж нима ўзи?- сўрашди саҳобалар.
-Қатл, қатл,- жевоб бердилар Набий алайҳис-салом».
9. Анас ибн Молик (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Қиёмат олдидан қоп-қоронғу тун бўлакларидек фитналар бўлади. Киши мўмин ҳолда тонг оттириб, кофир ҳолда кеч киргизади. Мўминлигида кеч киргизган киши кофир бўлиб тонг оттиради. қавмлар ўз динларини дунёнинг бир арази – ўткинчи нарсаси учун сотадилар».
10. Хузайфа ибн Ямон (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Дунёда энг саодатли кимса Лукаъ ибн Лукаъ бўлиб қолмагунича Қиёмат қойим бўлмайди».
Лукаъ ибн Лукаъ – паст, ярамас киши, қул ёки нодон кимса.
11. Анас ибн Молик (р.а)дан: Анас ибн Молик вафоти яқинлашганида айтди: «Сизларга Расулуллоҳ (с.а.в)дан бир ҳадис айтиб берайми?! Мендан кейин ҳеч ким уни сизга айтмайди! Расулуллоҳ (с.а.в)нинг қуйидаги сўзларини эшитганман:
-Илмнинг кўтарилиши, жаҳолатнинг зоҳир бўлиши, хамрнинг ичилиши, зинонинг ёйилиши ва эркакларнинг камайиб, аёлларнинг кўпайиб кетиши Қиёмат қойим шартларидандир. (Ўша кунга келиб) 50 аёлга битта қаровчи-эркак бўлади».
12. Абу Ҳурайра (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Ҳижоз еридан олов чиқмагунича Қиёмат қойим бўлмайди. (Ҳижоздан чиққан бу олов) Бусрадаги туяларнинг бўйнини ёритади».
Ибн Ҳажар айтади: «Қуртубий ўзининг «Тазкира»сида шундай дейди: «Ҳижоз олови Мадинадан чиқди. У тунги улкан зилзила билан бошланди. Бу 654 ҳижрий сана, жумодил охирнинг учинчи (сешанба) кунида бошланиб, жума куни пешинга яқин тугади».
Нававий айтади: «Барча Шом аҳли бу оловнинг чиққанини жуда яхши билади».
13. Авф ибн Молик (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) ҳузурларига бордим. Пайғамбаримиз дедилар: «Қиёмат олдида 6 нарсани сана; менинг вафотим, сўнг Байтил Мақдис фатҳи, сўнг худди чорва ўлати каби орангизда тарқаладиган ўлат, сўнг мол-дунёнинг тўлиб-тошиши (ҳатто киши 100 динор олса ҳам норози-дарғазаб бўлиб қолаверади), сўнг биронта араб хонадонини қолдирмай қирадиган фитна, сўнг сизлар билан Бани Асфар ўртасидаги тинчлик. Улар алдайдилар. Сизларнинг устингизга 80 ғоя-байроқ билан (бостириб) келишади. Ҳар бир байроқ тагида 12.000 (жангчи) бўлади».
«Чорва ўлати каби орангизда тарқаладиган ўлат» – яъни орангизда бир касаллик тарқалади ва шу сабабли ўлим кўпаяди. Бу Умар (р.а) даврида Шомда тарқалган вабо деб таҳмин қилинади. Мана шу вабода Абу Убайда ва бошқа кўплаб мусулмонлар ўлган.
Энди Бани Асфарнинг хиёнатига келсак, Бани Асфар 80 байроқнинг ҳар бири остига 12.000 жангчи тўплаган ҳолда бостириб келади. Яъни қарийб 1.000.000 аскар билан ҳужумга ўтади. Биринчи Жаҳон урушида ғарб ислом халифалигини йўқотиш учун катта қўшин тўплаган эди. Балки мана шу воқеа айтилгандир. Валлоҳу аълам!
14. Анас (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Дажжол (келиши) олдидан бир неча йиллар алдов-макрлар бўлади. Бу йилларда ростгўй ёлғончига чиқарилиб, ёлғончи ростгўй саналади. Омонатдор ҳиёнатчига, ҳиёнаткор эса омонатдорга чиқарилади. Мана шу муддатда Рувайбаза гапга тушади».
Худди шу мазмундаги бошқа бир ҳадисни Ибн Можаҳ Абу Ҳурайрадан ривоят қилган. Унда қуйидаги зиёда ҳам бор:
- Ё Расулуллоҳ (с.а.в)! Рувайбаза нима дегани ўзи?- дейишди саҳобалар.
Пайғамбаримиз жавоб бердилар: «У омманинг иши (фойдаси, турмуши) ҳақида (ўзича) гапирувчи бемаъни – бачкана кимса».
Биз бугун уни кўпчилик нотиқ ва журналистлар тимсолида кўраяпмиз.
15. Абу Ҳурайра (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Қиёмат қойим бўлмайди, токи икки улкан жамоа урушмагунича. Улар ўртасида катта жанг бўлиб ўтади. ҳар иккиси бир нарсани даъво қилади. (Қиёмат қойим бўлмайди) токи ҳар бири ўзини пайғамбар ҳисоблагувчи 30та дажжол чиқмагунича, токи илм олиб қўйилиб, зилзилалар кўпайиб, замон яқинлашиб, фитналар зоҳир бўлиб, ҳарж (қатл) кўпайиб кетмагунича, токи орангизда мол дунё тўлиб-тошмагунича. Ҳатто мол эгасига закотни оладиган киши(ни топиш) қайғу бўлмагунича. Мол эгаси бировга закотини берса, у «Бунинг менга кераги йўқ»,- деб айтмагунича токи одамлар уй қуришда мусобақага киришмагунларича токи қабр ёнидан ўтаётган киши «қани эди унинг ўрнида бўлсам»,- деб айтмагунича.. токи қуёш ғарбдан бош кўтармагунича қуёш ғарбдан бош кўтаргач, уни кўриб ҳамма-ҳамма иймон келтиради. Бу илгари иймон келтирмаган ёки иймонида хайр-яхшилик касб қилмаган кишига иймони фойда бермайдиган пайтдир».
Муслим уларни алоҳида-алоҳида ривоят этган ҳадисда санаб ўтилган кичик аломатларнинг барчаси воқеъда кўринди. Аммо катта аломатларига келсак, улар (қуёшнинг ғарбдан чиқиши, замоннинг қисқариши кабилар) энг охирида Ийсо алайҳис-салом тушиб хинзир (чўчқа)ни ўлдирганидан сўнг намоён бўлади.
Кейин Яъжуж ва Маъжуж чиқади. Аллоҳ таъоло Ийсо алайҳис-салом дуолари баракоти билан уларни ҳалок қилади».
Биз «ҳадисда айтиб ўтилган кичик аломатлар воқеъда кўринди»,- дедик. Валлоҳу аълам!
Энг аввал пайғамбарлик даъвосини қилувчи ёлғончилар чиқди. Бу ёлғончиларнинг пешқадами ва ўта хатарлиси Мусайлама Каззоб эди. Уни Абу Бакр халифалиги даврида, Ямома жангида Аллоҳ қиличи Холид ибн Валид қўшини ўлдирди.
Энди бир-бирлари билан урушган икки улкан жамоа ҳақида тўхталиб ўтсак. Усмон ибн Аффон ўлдирилганидан кейинги фитналар Саҳобалар ўртасидаги келишмовчиликлар. Улар турлича ижтиҳод қилдилар. Натижада аввал Жамал, сўнгра эса Сиффин жанглари бўлиб ўтди. Сўнг хулафои рошидинларнинг энг охирги вакили Али ибн Абу Толиб шаҳид этилди. Уни икки ҳовли (дунё) бадбахти Ибн Мулжим ўлдирди. Ҳамма нарса айнан пайғамбар (с.а.в) хабар берганларидек бўлди: «(Эй Али,) Сени дунёю охиратда бадбахт бўлган кимса ўлдиради».
Ниҳоят ўзаро жанглар барҳам топди. Имом Ҳасан ибн Али мусулмонларни бирлаштириш учун Муовия ибн Абу Суфён билан келишди. Уни халифа деб тан олди. Ҳасан (р.а)нинг ҳикмати фазли билан уммат яна бир бўлди. Расулуллоҳ (с.а.в) бу ҳақда ҳам хабар берган эдилар: «Менинг шу ўғлим саййиддир. Уни сабаб қилиб Аллоҳ таъоло мусулмонларнинг икки улкан жамоасини бирлаштиради деб умид этаман».
Расулуллоҳ (с.а.в) айтганларидек бўлди. Бутун оламлар Парвардигорига беҳад ҳамду санолар айтамиз!
Илмнинг олинишини эса бизга ушбу ҳадис шарҳлаб беради.
Абдуллоҳ ибн Амр ибн Ос (р.а)дан: «Аллоҳ таъоло одамлардан илмни (шундай) олиб қўймайди. Илмни олимларни олиш билан олиб қўяди. Ҳатто биронта ҳам олим қолмайди. (Сўнг) одамлар ўзларига жоҳил (яъни олимлик даъвосини қилувчи нодон) кимсаларни бошлиқ қиладилар-да, улардан фатво сўрайдилар. Улар ўзлари билмасдан туриб фатво берадилар. Натижада ўзлари ҳам адашадилар, ўзгаларни ҳам адаштирадилар».
Ҳадис зоҳиридан кўриниб турибдики, олиб қўйиладиган илм дунёга тааллуқли илм эмас. У фақат диний илм бўлади. Дунёвий илм гуллаб-яшнамоқда. Одамлар фазога учмоқдалар, ойни текшираяптилар. Лекин олинажак илм – дин йўқолиб бораверади. ҳатто ҳақиқий олимлар қолмагач, жоҳил кимсалар бошлиқ қилиб олинади ва улар ўзлари билмаган нарсаларга фатво берадилар. Натижада ўзлари ҳам адашадилар, ўзгаларни ҳам адаштирадилар.
Бизга Аллоҳ кифоя ва У нақадар яхши кифоя қилгувчидир!
«Зилзилалар кўпаяди» – эҳтимол бу ерда ер юзининг ҳамма бурчакларида зилзилаларнинг кўпайиши ва узлуксиз давом қилиши айтилаётгандир. Чунки зилзила аслан қадимда ҳам мавжуд эди. Демак, унинг кўпайиши ва узлуксиз давом қилиши (ернинг ҳамма қисмида) Қиёмат қойим аломатларидан бўлади. Агар ҳадисни мана шундай тушунадиган бўлсак, ҳали бу аломат воқеъга чиққани йўқ. Эҳтимол, у бутун ер юзини зилзилага кўмиб юборувчи ядровий уруш натижасида зоҳир бўлар. Валлоҳу аълам! «Замон яқинлашади» – мазкур жумлани Термизийнинг Анас (р.а)дан ривоят қилган бошқа бир ҳадиси қуйидагича шарҳлайди:
Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Замон (бир-бирига) яқинлашмагунича Қиёмат қойим бўлмайди. (Замон шунчалик бир-бирига яқинлашадики), ҳатто йил ойдек, ой жумъа (ҳафта)дек, жумъа (бир) кундек, кун эса бир парча чўғдек (ёки ялт этиб ўчадиган ёлқиндек) бўлиб қолади».
Агар ҳадис зоҳири олинса, ҳали бу аломат воқеда кўринганича йўқ.
Балки бу воқеа Қиёмат жуда-жуда яқин қолганида юзага чиқар. Унда бутун оламнинг ҳалокатга юз тутганини эълон қилиб ер ва юлдузлар ҳаракати бузилади.
Лекин ҳадис зоҳири олинмаса, унда замон яқинлашувидан мурод турли эҳтиёж-ҳожатларни тезда қондирилиши ва жуда узоқ масофаларни қисқа муддатда босиб ўтишнинг осон бўлиб қолиши дейилади. Илм-фаннинг гуллаб-яшнаши натижасида бу имкониятлар бугунги кунда мавжуд. қадимда бир йил қилинган ишни ҳозирда ўн-йигирма кунда битказиб қўйишаяпти. Ой-ҳафталарни ҳам мана шунга қараб олаверинг Валлоҳу аълам!
«Ҳарж кўпаяди. У қатлдир»
Зоҳиран олинганда, ҳадисда қатл-ўлдиришнинг мисли кўрилмаган суратда кўпайиб кетиши айтилмоқда. Чунки ўзига ўзи зулм қилувчи инсоният тарихида қатл илгари ҳам кўп бўлган. Энди Қиёматнинг катта аломатларидан бири сифатида олинадиган қатлнинг кўпайишига келсак, бу бизнингча даҳшатли ядровий уруш натижасида вужудга келади. Валлоҳу аълам!
Ҳатто мана шу жангдан омон қолган киши ҳам улкан бало-офат ичида ҳис қилади ўзини. Расулуллоҳ (с.а.в) айтганларидек, қабр ёнидан ўтиб кетаётиб, марҳумга ҳавас қилади: «Қани эди мен унинг ўрнида бўлсам!».
Мол-дунёнинг ҳаддан зиёд кўпайиши ва ҳатто мол эгаси «ким закотимни олар экан» деб ташвиш чекиб қолиши Умар ибн Абдулазиз даврида вужудга келган эди. Бу нарса Ийсо алайҳис-салом замонида яна бир марта такрорланади.
Аллоҳ таъоло ошкору ботин фитналардан асрасин. ўзи бизга офият-омонлик ато этсин. Аллоҳ бизга кифоя ва У нақадар яхши кифоя қилгувчидир!

Ажаб савол.
Жавоб ҳам ажаб.
Саҳиҳ ҳадисларда Масиҳ Дажжолнинг Яман денгизи оролларидан бирида тутқин эканлиги ривоят қилинган.
Яна бошқа саҳиҳ ривоятларда эса Дажжол сифатларини ўзида жамлаган кимса ҳақида хабар берилган. Ҳадисларда айтилишича, Расулуллоҳ (с.а.в) замонларида яшаган бу кимсанинг исми Ибн Сайёд ёки Ибн Саид бўлган.
Мазкур ҳадисларнинг ҳаммаси ҳам ҳеч шак-шубҳасиз саҳиҳ, кучли санадли ҳадислар. Масаланинг ўта нозиклиги, ривоятларни жамлаш (келиштириш) ёки бирини бошқасидан оғир-кучли дейиш мушкуллиги боис уламолар турлича фикр айтганлар.
Аллоҳ таъоло изну иродаси билан қуйида мавзуга алоқадор ҳадисларни ва уламолар сўзини санаб ўтамиз. Сўнг Аллоҳ мадади ила, иншааллоҳ бир тўхтамга келамиз.
Тамим ад-Дорий ҳадиси.
50. Фотима бинти Қайс разияллоҳу анҳодан: «Жарчининг «Жамоат намози»(га) дея жар солаётганини эшитиб, масжидга чиқдим. Қавм (сафи)нинг энг охиридаги аёллар сафида туриб Расулуллоҳ (с.а.в) билан намоз ўқидим. Пайғамбар (с.а.в) намозларини тугатгач кулиб минбарга ўтирдилар.
«Ҳеч ким жойидан жилмасин. Сизларни нега тўплаганимни биласизларми?»- дедилар Набий алайҳис-салом.
-Аллоҳ ва расули билгувчироқдир!- жавоб қайтарди кишилар.
«Аллоҳга қасамки, мен сизларни қўрқув ёки қувонч сабабли жамлаганим йўқ. Сабаб шуки, Тамим ад-Дорий насроний (динида) эди.  У келиб байъат берди ва мусулмон бўлди. Тамим ад-Дорий менга бир ҳадис (сўз) айтди. Унинг сўзлари мен сизларга айтган Дажжол ҳақидаги сўзларга мувофиқ келар экан. Тамим ад-Дорийнинг айтишича, у Лахм ва Жузомлик 30 киши билан бирга кемага ўтирибди. (Денгиз) тўлқини уларни(нг кемасини) бир ой ўйнабди. Сўнг кунботарда улар денгиздаги бир оролга яқинлашибдилар. Кичик-кичик қайиқларга тушиб, оролга келишибди. Уларга бир қалин сотли (жундор) ҳайвон (махлуқ) рўбарў бўлибди. Унинг (жуни кўплигидан) орқасидан олдидаги нарсани билмабдилар
-Вайл бўлсин сенга! Кимсан?- деб сўрабдилар.
-Мен Жассаса бўламан.
-Нима у Жассаса (деганинг)?
-Эй қавм! Сизлар (мана бу) дайр (черков, ғор!)даги одамнинг олдига киринглар! У хабарингизга муштоқ (бўлиб ўтирибди).
Махлуқ улар томон юра бошлаганини кўргач шайтон – жин бўлишидан (қўрқиб), ундан узоқлашибдилар. (Тамим ад-Дорийнинг ўзи) айтади: Биз тез юриб дайрга кирдик. У ерда биз кўрган инсонларнинг энг улкани турарди. (Бу улкан гавдали киши) жуда қаттиқ занжирланган эди.
-Вайл бўлсин, сен кимсан?- деб сўрадик.
-Дарҳақиқат, менинг хабаримни (билишга) қодир бўлдингиз. Айтинглар-чи, ўзларинг кимсизлар?
-Биз араблармиз. Кемага чиққан эдик, денгиз тўлқинланиб бизни бир ой (у ёқдан бу ёққа отиб) ўйнади. Сўнг сенинг оролингга яқин келиб қолибмиз. қайиқларга ўтириб, оролга тушдик. Бизга бир жундор – сочи кўп ҳайвон рўбарў бўлди. Сочи (жуни) кўплигидан орқасидан (туриб) олдида нима борлигини билмадик. Унга «Вайл бўлсин сенга, кимсан?» деб савол бердик. «Мен Жассаман»,- деди. «Нима у Жассаса» дедик. У айтдики «Дайрда ўтирган анави кимса олдига боринглар. У хабарингизга муштоқ». Сўнг сен томонга тез йўл олдик. Унинг шайтон бўлишидан қўрққан эдик.
(Ғордаги кимса) деди:
-Менга Байсон хурмолари ҳақида хабар берингиз.
-Унинг нимаси ҳақида сўраяпсан?- дедик биз.
-У ернинг хурмолари мева солаяптими?
-Ҳа (солаяпти)!
-Мева бермай қолай демаяптими? (А?) Энди Табария кўли ҳақида хабар берингиз.
-Унинг қайси нарсасидан хабар беришимизни сўраяпсан?
-Кўлда сув борми?
-Ҳа, ҳали кўлнинг суви кўп.
-У қурий-қурий деб қолмадими? (А?) (Энди) Зуғар булоғи ҳақида гапирингиз!
-Унинг қайси нарсасидан хабар тилаяпсиз?
-Булоқда сув борми? Аҳоли унинг суви билан экин экаяптими?
-Ҳа, булоқда сув кўп. Булоқ аҳли унинг сувидан фойдаланиб экин экишаяпти.
-Уммийлар пайғамбари ҳақида хабар берингиз! У нима қилди?
-Пайғамбар Маккадан чиқди. Мадинага тушди.
-Араблар билан урушдими?
-Ҳа!
-Уларга (пайғамбар) қандай муомала қилди?
Унга пайғамбарнинг атрофдаги араблар устидан ғолиб келганини ва уларнинг итоатга кирганини айтиб бердик.
-Шундай бўлдими?
-Ҳа (шундай бўлди).
-Унга итоат этишлари ўзларига яхши эмасмиди? (энди) сизларга ўзим ҳақимда хабар берай. Мен Масиҳ (Дажжолман). Чиқишга изн берилишига яқин қолди, деб турибман. 40 тун ичида Макка ва Тоййибадан бошқа барча қишлоқ (шаҳар)ни кезиб чиқаман. Макка билан Тоййиба(га кириш) менга ҳаром қилинган. қачонки уларга бирма-бир киришни ёки биттасига киришни мақсад қилсам, мени қўлида ялонғочланган қилич тутган фаришта қаршилаб, у ердан тўсади. (Чунки) унинг (шаҳарнинг) ҳар бир (кириш) йўлида фаришталар қўриқчилик қилади».
Расулуллоҳ (с.а.в) (сўнг) асолари билан минбарга уриб «Мана шу (ер) Тоййиба – яъни Мадина – Ахир мен сизларга мана шу (гап)ларни айтмаганмидим?!- дедилар.
-Ҳа (айтгансиз),- дейишди кишилар.
-Тамимнинг сўзлари менинг Дажжол ва Мадина-Макка ҳақида сизларга айтган сўзларимга мувофиқ келганидан ҳайратландим (мени ҳайратда қолдирди). Огоҳ бўлингизким, у (Дажжол) Шом ва Яман денгизида. Йўқ, балки у Машриқ томондан. У Машриқ томонидан. У Машриқ томондан, -дея Расулуллоҳ (с.а.в) қўллари билан Машриққа ишора қилдилар.
Фотима бинти Қайс айтади:
-Мен буларни Расулуллоҳ (с.а.в)дан (эшитиб) ёдлаб олганман».
Мазкур ҳадисни Фотима бинти Қайс билан биргаликда Абу Ҳурайра, Оиша ва Жобир разияллоҳу анҳумлар ҳам ривоят қилишган.
Юқоридаги саҳиҳ ҳадис Масиҳи Дажжолнинг Яман ва Шом денгизи оролларидан бирида занжирбанд эканлигига очиқ далолат қилмоқда. Бошқа (38 ва 39 рақамли) ҳадисларда шарҳланганидек, у Машриқ томондан, Хуросон ёки Исбаҳондан чиқади.
Савол: Бугунги кунга келиб барча катта-кичик ороллар кашф қилиб бўлинди. ҳали бирон ерда Дажжолга тегишли ҳеч нарса топилмади. Хўш, бунга нима дейилади?
Жавоб: Биз Аллоҳга ва унинг расулига иймон келтирганмиз. Иншааллоҳ, бу саволга мана шу жавоб кифоя. Энди яна бошқачароқ бир жавоб айтишга уриниб кўрамиз:
Аллоҳ таъоло Масиҳ Дажжолни инсонлар кўзидан яшириб қўйган. Биз агар бутун оролларни кезиб чиқсак ҳам, барибир уни ҳозир кўра олмаймиз. Тамим ад-Дорийнинг кўриши эса Аллоҳ томонидан Расулуллоҳ (с.а.в)нинг ҳақликларига қилинган қўшимча оят-аломат бўлган. Расулуллоҳ (с.а.в) айтган сўзлар билан Тамим ад-Дорий келтирган хабар бир-бирига мувофиқ эди.
Набий алайҳис-салом унинг сўзларини кишиларга етказар эканлар, ўз қувончларини ҳеч кимдан яширмаган эдилар.

Кириш
Қиёматнинг олдидан унинг яқинлашаётганлигини билдирувчи аломатлар кўринади.
Кичик аломатлар Қиёмат қойимнинг жуда яқин қолганини билдирмайди. Яъни кичик аломатлардан кейин ҳам ҳаёт 1000 ёки 2000 йил давом этиши мумкин. Инсониятнинг ўтган умрига қиёсан олинганда албатта бу йиллар ҳеч нарса эмас. Аввалги бобда Қиёматнинг кичик шартлари ва уларнинг аввалию охири ҳақида суҳбатлашган эдик.
Ҳозирда Қиёмат қойимнинг катта шартлари кутилмоқда. Уларнинг бири кўриниши биланоқ худди шодаси узилган маржонлардек бошқалари ҳам кетма-кет воқега чиқади. Сўнг, сўнг, Қиёмат бошланади.
Бу ой-куни тўлган аёлнинг қачон тўлғоқ тутишини билмай, кутиб юрганига ўхшайди.
Қиёмат қойимнинг улкан аломатлари:
Маҳдийнинг чиқиши.
Масиҳи Дажжол.
Ийсо алайҳис-саломнинг тушиши ва Дажжолнинг ўлдирилиши.
Яъжуж ва Маъжуж.
Ийсо алайҳис-салом вафотидан сўнг эсиб мўминларнинг жонини оладиган шамол.
Доббатул арз ва қуёшнинг ғарбдан бош кўтариши.
Инсонларни маҳшаргоҳ сари ҳайдайдиган олов.
Мазкур аломатларнинг қай бири аввал, қай бири кейин бўлиши ҳақида олимлар турлича гапирганлар. Иншааллоҳ, ҳақ-рожеҳларини қуйида келтириб ўтамиз.
Бу бобда ҳам фақат ҳадислар билан кифояланамиз. Иншааллоҳ Қиёмат шартлари зикр қилинган ҳадисларнинг иложи борича саҳиҳ ва ҳасанларини келтирамиз. Аллоҳ мададкор!

Ибн Сайёд Мадинаи Мунавварада туғилган. Ота-онаси яҳудий бўлган. Унда Дажжол аломат-белгилари топилган. Асҳоби киромлар унинг Дажжол ёки Дажжол эмаслигини била олмаганлар. Расулуллоҳ (с.а.в) бу ҳақда очиқ бир нарса демаганлар. Биз бу фаслда Ибн Сайёд ҳақидаги ҳадисларни ва масаланинг дақиқ ўринларини шарҳлаган уламолар сўзларини келтириб ўтамиз. Сўнг, худо хоҳласа, ўзимиз ҳақ деб топган хулосани баён қиламиз.
51. Абдуллоҳ ибн Умардан: «Умар ибн Хаттоб ва бир гуруҳ саҳобалар Расулуллоҳ (с.а.в) билан Ибн Сайёд томонга (уни излаб) чиқдилар. Ибн Сайёд Бани Муғоланинг баланд уйлари ёнида болалар билан ўйнаб юрган экан. Бу вақтга келиб у балоғат (ёши)га етай деб қолганди. Ибн Сайёд то Расулуллоҳ (с.а.в) унинг елкасига тутмагунларига қадар ҳеч нарса сезмади. «Менинг Аллоҳ пайғамбари эканимга гувоҳлик берасанми?»- деб сўрадилар. Ибн Сайёд Расулуллоҳ (с.а.в)га қаради-да «Сизнинг уммийлар пайғамбари эканингизга гувоҳлик бераман, сиз мени Аллоҳнинг расули деб гувоҳлик берасизми?»- деди. Расулуллоҳ (с.а.в) уни(нг даъвосини) рад қилдилар.
-Аллоҳга ва унинг расулига иймон келтирдим,- дедилар.
Сўнг Расулуллоҳ (с.а.в) Ибн Сайёддан сўрадилар:
-Нима(лар) кўраяпсан?
-Менга ростгўй ҳам, ёлғончи ҳам келаяпти,- жавоб берди Ибн Сайёд.
-Иншааллоҳ сен учун чигал бўлибди (аралашиб кетибди)- дедилар Пайғамбаримиз.
Сўнг яна Ибн Сайёдга гапирдилар:
-Мен сенга (дан) бир нарсани яширдим.
Расулуллоҳ (с.а.в) «Духон» сурасининг қуйидаги оятини яширган эдилар:
«Осмон очиқ тутун (духон)ни келтирадиган кун».
Ибн Сайёд (турмоқчи бўлиб) «Дух» деди (яъни тўлиқ айта олмади).
-Тур йўқол!- дедилар Пайғамбаримиз (с.а.в),- ҳеч қачон ҳаддингдан ошма!
Шунда Умар ибн Хаттоб деди:
-Ё Расулуллоҳ (с.а.в)! Рухсат беринг, унинг бўйнига урай!
Пайғамбар алайҳис-салом айтдилар:
-Агар у (ҳақиқатан ҳам Дажжол) бўлса, ҳеч қачон унинг устида ҳукмингни ўтказа олмайсан. Агар у (Дажжол) бўлмаса, уни ўлдиришда сенинг учун бирон яхшилик (наф) йўқ».
Олим айтади: «Мен Ибн Умарнинг шундай деганини эшитганман: Шу (воқеа)дан сўнг Расулуллоҳ (с.а.в) Убай ибн Каъб ал-Ансорий билан Ибн Сайёд ётган хурмозорга келдилар. Расулуллоҳ (с.а.в) хурмо шоҳларига тегиб кетмаслик учун эҳтиёт бўлиб хурмозорга кирдилар. Чунки пайғамбар (с.а.в) Ибн Сайёдга ўзларини кўрсатмай туриб унинг сўзларини эшитмоқчи эдилар. Расулуллоҳ (с.а.в) Ибн Сайёднинг ўз тўшагида бархат ёпинчиғи устида ётганини кўрдилар. У ерда бир ғўнғиллаган овоз бор эди. Баногоҳ Ибн Сайёднинг онаси хурмо шоҳларига тегиб кетмаслик учун эҳтиёт бўлиб келаётган Расулуллоҳ (с.а.в)ни кўриб қолди ва Ибн Сайёдга «Эй Соф, ана Муҳаммад»,- деди (Соф – Ибн Сайёднинг исми). (Онасининг сўзларини эшитган) Ибн Сайёд ўрнидан сакраб турди. Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар:
-Агар (онаси) индамаганида, (унинг) иши ойдинлашган бўларди.
 52. Абу Саид ал-Худрий (р.а)дан: Расулуллоҳ (с.а.в), Абу Бакр ва Умар разияллоҳу анҳумолар Мадина йўлларининг бирида Ибн Сайёдни учратиб қолишди.
-Менинг Аллоҳ расули эканимга гувоҳлик берасанми?- дедилар Пайғамбар.
-Сиз мени Аллоҳ расули деб гувоҳлик берасизми?- деди Ибн Сайёд.
-Аллоҳга, фаришталарига ва китобларига иймон келтирдим. (Эй Ибн Сайёд) Нима(лар)ни кўраяпсан?
-Сув устида турган аршни кўраяпман.
-Сен денгиз устида Иблис аршини кўргансан. (Яна) нима кўраяпсан?
-Икки ростгўй ва бир ёлғончини ёки икки ёлғончи ва бир ростгўйни кўраяпман.
-Унга иншааллоҳ чалкаш-чигал бўлиб кетибди. Қўйинглар уни,- дедилар Пайғамбар (с.а.в).
«Унга иншааллоҳ чалкаш-чигал бўлиб кетибди», яъни унга шайтон хабар олиб келар экан. Ҳаммаси аралаш бўлиб кетибди.
53. Абу Саид ал-Худрий (р.а)дан: «Мака йўлида Ибн Сайёдга ҳамроҳ бўлдим. Йўлда у менга шундай деди:
-Мени Дажжол деб гумон қиладиган кишиларни учратганмисан? Ахир Расулуллоҳ (с.а.в)нинг «Дажжол Мадигана ҳам, Маккага ҳам кирмайди»,- деган сўзларини эшитмаганмисан?
-Ҳа (эшитганман...)- дедим мен.
-Мен Мадинада туғилган бўлсам. ҳозир Маккага кетаяпман...
Сўнг сўз охирида яна шундай деди:
-Аллоҳга қасамки, унинг (Дажжолнинг) туғилган жойини, макон-манзилини ва қаерда эканлигини билмайманми?!
Абу Саид ал-Худрий айтади: У мени шубҳалантириб қўйди».
54. Абу Саид ал-Худрий (р.а)дан: «Ҳаж (ёки Умра) ниятида чиққанимизда орамизда Ибн Саид ҳам бор эди. Йўлда бир манзилга қўндик. Ҳамма ҳар ёққа тарқаб кетди. Мен ва Ибн Саиддан бошқа ҳеч ким қолмади. У ҳақда турли гаплар айтилгани боис ёлғиз қолганимдан жуда чўчидим. Ибн Саид нарсаларини олиб келиб менинг нарсаларим ёнига қўйди.
-Иссиқ қаттиқ (бўлаяпти),- дедим мен,- нарсаларингни анави дарахт тагига қўймайсанми?
У (айтганимдек) қилди.
Бизга қўйлар кўринди. Ибн Сайёд бориб катта коса(да сут) олиб келди.
-Эй Абу Саид, ич,- деди.
-Иссиқ қаттиқ бўлаяпти. Сут ҳам ҳозир иссиқ,- деб жавоб қайтардим. Мен фақат унинг қўлидан ичишни хоҳламаганим учунгина шундай деган эдим. Ибн Сайёд деди:
-Эй Абу Саид. Одамларнинг мен тўғримда айтаётган гапларидан (тўйганим учун) арқон олиб келиб, дарахтга боғлаб ўзимни осам дейман. Сизларга-ансорлар жамоасига махфий бўлмаган Расулуллоҳ (с.а.в)нинг (қайси бир) ҳадислари бирон кишидан маҳфий қолибди?! Сен Расулуллоҳ (с.а.в) ҳадисларини энг яхши билувчилардан эмасмисан?! Ахир Расулуллоҳ (с.а.в) «У (Дажжол) кофир бўлади»,- демаганмидилар?! Мен мусулмонман-ку! Ёки «У бепушт бўлади. Ундан фарзанд туғилмайди»,- демаганмидилар?! Мен Мадинада фарзандларимни қолдириб келаяпман-ку! Яна Расулуллоҳ (с.а.в) «Дажжол Мадинага ҳам, Маккага ҳам кирмайди»,- деган эмасмилар? Ахир мен Мадинадан чиқиб Маккага кетмаяпманми?!
Абу Саид айтади:
-Ҳатто уни кечириб юборишимга сал қолди.
Сўнг Ибн Сайёд деди:
-Аллоҳга қасамки, мен унинг ўзини (Дажжолни) дунёга келишини ва ҳозир қаерда эканини яхши билмайманми?!
Абу Саид айтади:
-То абад сенга ҳалокат-ҳасрат бўлсин!- дедим мен унга (юқоридаги сўзини эшитганимдан сўнг...).
55. Ибн Умарнинг мавлоси (озод қули) Нофеъдан: Ибн Умар (р.а) Мадина йўлларининг бирида Ибн Саидни учратиб унга ғазабини қўзғайдиган бир сўз айтди. (Ғазабланган) Ибн Саид шишиб-катталашиб, ҳатто кўчани тўлдирди. Сўнг Ибн Умар (р.а) Ҳафса разияллоҳу анҳонинг олдига кирди. У ҳам воқеадан хабардор бўлган эди. Ҳафса Ибн Умарга деди: Аллоҳ раҳматига йўлиққур, Ибн Сайёддан нимани хоҳлаган эдинг. Агар Расулуллоҳ (с.а.в)нинг «У (Ибн Саид) қиладиган ғазабдан чиқади»- деганларини билмайсанми?».
56. Яна Нофеъдан: Ибн Умар айтади: «Мен уни (яъни Ибн Саидни) икки марта учртадим. Бир гал уни қавм билан кўрдим. Қавмдагилардан бирига «Сизлар уни ўша (Дажжол) деб айтасизларми?» дедим. Улар қасам ичиб «Йўқ (ундай эмас) дедилар.
-Мени алдаяпсизлар,- дедим мен,- Сизлардан кимдир айтган эди. У то орангизда энг бадавлат ва серфарзанд киши бўлмагунча ўлмас эмиш.
...Биз бироз гаплашиб туриб сўнг ажралишдик. Бошқа сафар уни учратганимда (бир) кўзи чиққан экан. Мен ундан сўрадим.
-Мен кўраётган нарсани кўзинг қачон қилди?
-Билмайман,- деди у.
-Бошингда турган кўзингни ҳам билмайсанми?
-Агар Аллоҳ хоҳлаганида уни сенинг манави асоингда ҳам яратган бўларди.
Шундан сўнг у худди эшакдек жуда қаттиқ пишқириб, ҳирриллаб юборди.
Баъзи йўлдошларим ҳисоблашича, мен уни қўлимдаги асо билан урибман ва (қаттиқ урганимдан) ҳатто асоим синиб кетибди. Ўзим эса, Аллоҳга қасамки, ҳеч нарса сезганим йўқ.
Ибн Умар кейин мўминлар онаси (Ҳафса разияллоҳу анҳо) олдига кириб, бўлган воқеани гапириб берди. Уммул мўминин (Ҳафса) деди:
-Ундан нима истайсан? Ахир у Расулуллоҳ (с.а.в)нинг қуйидаги сўзларини билмайсанми: «Албатта, унинг инсонларга юборадиган энг биринчи нарсаси қиладиган ғазабидир».
«Ўзим эса, Аллоҳга қасамки, ҳеч нарса сезганим йўқ». Бу жумла Ибн Умар (р.а)нинг Ибн Сайёдга нақадар қаттиқ ғазаб қилганига далил бўлади. Ҳатто Ибн Умар ўзининг нима қилганини сезмай қолди. Ғазаб, агар манна шу даражага чиқса, «иғлоқ» (ёпиш, беркитиб ташлаш, қоронғу қилиш) дейилади. Чунки у кишига ўз мақсадини қоронғу қилади. (Яъни одам ўзининг нима қилаётганини сезмайди). Шунинг учун ҳам мана шундай қаттиқ ғазаб ичида кимдир аёлини талоқ қилса, талоқ тушмайди (яъни аёл талоқ бўлмайди).
57. «Иғлоқ (ҳолати)да талоқ ҳам, итоқ (озод этиш) ҳам бўлмайди».
Ҳафса разияллоҳу анҳонинг Ибн Умарга айтган сўзидан, унинг ҳам отаси ва инисининг фикрида эканлиги, яъни Ибн Саидни Дажжол деб билиши кўринади. Умар (р.а) Расулуллоҳ (с.а.в) олдиларида Ибн Саидни Дажжол деб қасам ичган эди.
58. Жобир ибн Абдуллоҳ (р.а)дан: «Биз Ибн Саидни Ҳарра кунида йўқотиб қўйдик».
Ҳарра воқеаси таҳминан ҳижратнинг 63 йилида Язид ибн Муовия замонида бўлиб ўтган. Демак, Ибн Саид Мадинада мусулмонлар орасида 70 йилдан ортиқроқ яшаган. Ҳарра жанги кунида йўқолиб қолган ва ҳеч ким унинг қаёққа йўқолганини била олмаган. Ҳадисдан кўриниб турибдики, «Ибн Саид ўлди, одамлар унинг юзини очиб кўриб, Дажжол эмаслигига амин бўлдилар» каби гаплар саҳиҳ эмас экан.
59. Ибн Умар (р.а) айтади: «Аллоҳга қасамки, мен Масиҳи Дажжолнинг Ибн Саид эканлигига шубҳа қилмайман».
60. Муҳаммад ибн Мункадир (р.а)дан: «Мен Жобир ибн Абдуллоҳ (р.а)ни Аллоҳ номига қасам ичиб «Ибн Саид Дажжол» деяётганини кўрдим.
-Сиз Аллоҳ номига қасам ичаяпсизми?- сўрадим ундан.
-Мен Умарнинг мана шундай деб Расулуллоҳ (с.а.в) олдиларида қасам ичганларини эшитганман. Набий алайҳис-салом уни инкор қилмаган эдилар.
Дажжолнинг ота-онаси қандай кўринишда бўлади.
Термизий ривоят қилган бир ҳадисда Ибн Саиднинг Дажжол эканлиги деярли очиқ айтилган.
61. Абу Бакра (р.а)дан: «Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Дажжолнинг ота-онаси 30 йил яшаб фарзанд кўрмайдилар. Сўнг бир кўзли бола туғилади. Уларнинг оиласида зарари кўп, фойдаси кам (бола бўлади). Кўзлари ухласа ҳам, қалби ухламайди».
Сўнг пайғамбар алайҳис-салом унинг ота-онасини таърифладилар.
-Отаси узун бўйли, камгўшт-ориқ, қушбурун киши, онаси эса улкан гавдали, қўллари узун одам бўлади.
Абу Бакра айтади:
-Мадина яҳудийлари орасида шундай сифат кўринишида туғилган бир боланинг дарагини эшитдик. Мен Зубайр ибн Аввом билан бирга унинг ота-онаси олдига бордим. Уларда пайғамбар алайҳис-салом айтган сифатлар бор эди.
-Фарзандингиз борми?- сўрадик улардан.
-Биз 30 йил бола кўрмадик. Сўнг оиламизда бир кўзи кўр, зарари кўп, фойдаси кам бир бола туғилди. Унинг кўзлари ухлайди, аммо қалби уйғоқ бўлади,- жавоб берди яҳудий ота-она.
Биз ташқарига чиқдик. Ҳалиги бола ёпинғичда ўраниб, ташқарида ётган экан. У томондан бир ғўлдираш эшитиларди. Бола бошини очди-да, «Нима дединглар?» деб сўради. Биз ҳам «Нима деганимизни эшитдингми?»- деб сўрадик.
-Ҳа,- деди у,- Менинг кўзларим ухласа-да, қалбим ухламайди».
62. Жобир (р.а)дан: «Бир яҳудий аёли бир кўзи мансух-кўр, бошқа кўзи эса бўртиб-туртиб чиққан бола туғди. Расулуллоҳ (с.а.в) унинг Дажжол бўлиб чиқишидан хавотир олдилар».
63. Абу Зар Ғифорий (р.а) дан: «Расулуллоҳ (с.а.в) мени унинг онаси олдига юбордилар.
-Сўра-чи, онаси уни неча ой қорнида кўтариб юрибди,- дедилар.
-Мен уни 12 ой кўтариб юрдим,- деди унинг онаси,- туғилган вақтида у худди бир йиллик гўдакдек чинқирди».
Энди Аллоҳ изни ва мадади билан Ибн Саид ҳақидаги уламолар сўзини келтириб ўтамиз.
Хаттобийнинг райи (фикри).
Ибн Асир «Жомеъул усул»да Хаттобийнинг қуйидаги сўзларини келтиради: «Ибн Саид хусусида кишилар жуда хилма-хил фикрлар билдиришган. Баъзан савол қилинади: «Қандай қилиб Расулуллоҳ (с.а.в) ёлғондан пайғамбарлик даъвосини қилувчи кимсани Мадинада соғ-омон қолдирдилар? Ўзларига ҳамшаҳар бўлиб туришига рухсат берганлар? Буни қандай тушунмоқ керак? Расулуллоҳ (с.а.в) нима учун «Духон» сурасидан бир оятни яширдилар? Сўнг унга «Тур йўқол, ҳеч қачон ҳаддингдан ошма!»- дедилар?
Менимча, бу воқеа мусулмонлар билан Мадина яҳудийлари ва унинг иттифоқчилар ўртасида сулҳ тузилган вақтларда бўлиб ўтган. Яъни Расулуллоҳ (с.а.в) Мадинага келганларида яҳудийлар билан қуйидаги шартлар асосида сулҳ тузган эдилар:
1. Яҳудийларнинг ҳеч қачон шаҳардан чиқиб кетмасликлари.
2. Уларнинг ўз ҳолларига ташлаб қўйилишлари.
Ибн Саид ҳам яҳудийлардан эди, ёки уларга тааллуқли ҳисобланарди. Расулуллоҳ (с.а.в) Ибн Саиднинг даъволарини, ўзига ғойибдан хабар берилишини эшитганларидан сўнг, унинг олдига бориб синаб кўрдилар. Суҳбат сўнггида маълум бўлдики, у ҳам сеҳргар ёки фолбин ёки жин хабар келтирувчи кимса ва ё шайтон билан «битим тузган»лардан экан.
«Духон» сурасини тополмасдан «Дух» деб қолгинидан кейин Пайғамбар (а.с) уни қувиб юбордилар:
-Тур йўқол! Ҳеч қачон ҳаддингдан ошма!».
Яъни бу самовий ваҳий эмас, балки шайтон унинг тилига солаётган васваса (чала хабар) эди. Чунки Ибн Саид ваҳий орқали хабар берадиган Набийлар мартабасидан ҳам, қалб нурлари ила ҳақни тўғри топадиган, баъзи нарсаларга илҳомланадиган авлиёлар даражасидан ҳам йироқ эди. У ўзича ғойибдан хабар бериб, гоҳ топиб, гоҳ адашиб юрарди.
«Менга ростгўй ҳам, ёлғончи ҳам келаяпти».
«Сенга иш чалкаш-чигал бўлиб кетибди»,- деган эдилар унга Расулуллоҳ (с.а.в).
Хуллас калом, Ибн Саид мўмин бандалар учун бир фитна-синов қилиб юборилган.
«Ҳалок бўлувчилар (яъни кофирлик йўлини тутгувчилар) очиқ ҳужжат билан (яъни Аллоҳнинг мўъжизасига гувоҳ бўлган ҳолларида) ҳалок бўлсинлар, тирик қолувчилар (яъни иймонга кирувчилар) ҳам очиқ ҳужжат билан тирик қолсинлар».
Аллоҳ таъоло Мусо алайҳис-салом қавмини бузоқ билан имтиҳон қилган эди. Қавм бузоқ сабабли фитналаниб ҳалок бўлди. Фақат Аллоҳ асраган ва ҳидоятга собит этган бандаларгина омон  қолдилар. Ибн Саиднинг кофирлиги ва улғайганидан кейин аҳвол-оқибати ҳақида хилма-хил ривоятлар бор. Баъзи ривоятларда унинг тавба қилганлиги ва Мадинада ваофт этганлиги ҳикоя қилинади. Айтишларича, Ибн Саидга жаноза номозини ўқимоқчи бўлган мусулмонлар унинг юзини очиб кўрдилар ва «(Унинг Дажжол эмаслигига) Гувоҳ бўлинглар!» дейилган. Яна бир ривоятда эса, ҳарро жанги кунида Ибн Саид йўқолиб қолгани ва ҳеч ким уни топа олмагани айтилган. Валлоҳу аълам!.
«Ибн Саид Мадинада ўлди» деган гап нотўғри, чунки Жобир (р.а)дан саҳиҳ санад билан ривоят қилинишича, у Ҳарро кунида йўқолган.
Хаттобий сўзларидан хулоса ясайдиган бўлсак, биз унинг Ибн Саидни Дажжол деб ҳисоблаганини кўрамиз. Хаттобий наздида Ибн Саид бир сеҳргар ёки фолбин эди. Барча фолбин ёки коҳинлар каби у ҳам жин-шайтонлари келтирган хабарни айтган. Унинг хабарлари баъзан рост, баъзан ёлғон бўлиб чиққан. Валлоҳу аълам.
Қуртубийнинг райи
Ибн Ҳажар «Фатҳул Борий»да ёзади: «Қуртубий айтади: -Ибн Саид коҳин-фолбинлар одатига кўра ўзича ғойибдан хабар беради ва унинг хабарлари баъзан рост, баъзан ёлғон чиқарди. Унинг хабари атрофга тарқалди (лекин) у ҳақда ваҳий нозил бўлмади.
Расулуллоҳ (с.а.в) Ибн Саиднинг айнан ким эканини текшириб кўрмоқчи бўлдилар.
Аҳмад Жобир (р.а)дан ривоят қилади: «Бир яҳудий аёли бир кўзи мансух-кўр, бошқа кўзи эса бўртиб-туртиб чиққан бола туғди. Расулуллоҳ (с.а.в) унинг Дажжол бўлиб чиқишидан хавотир олдилар».
Термизий Абу Бакра (р.а)дан қуйидаги марфуъ ҳадисни ривоят қилади: «Дажжолнинг ота-онаси 30 йил яшаб фарзанд кўрмайдилар... (61 рақамли ҳадис такрорланган)».
Яна Аҳмад ва Баззозлар Абу Зарр Ғифорийдан ривоят қилишади: «Расулуллоҳ (с.а.в) мени унинг онаси олдига юбордилар.
-Сўра-чи, онаси уни неча ой қорнида кўтариб юрибди,- дедилар.
Мен:
-Уни 12 ой кўтариб юрдим,- деди унинг онаси,- туғилган вақтида у худди бир йиллик гўдакдек чинқирди».
Демак, Қуртубий ҳам худди Хаттобийдек Ибн Саидни Дажжол эмас, балки коҳин-фолбинларнинг бири деб билган. Валлоҳу аълам.
Байҳақийнинг райи.
«Фатҳул Борий»дан келтирамиз: «Байҳақий Абу Бакрадан Абу Довуд эшитган қуйидаги ҳадисни айтиб ўтгач, Ибн Саид қиссаси ҳақида гапирди:
Расулуллоҳ (с.а.в) дедилар: «Дажжолнинг ота-онаси 30 йил яшаб фарзанд кўрмайдилар. Сўнг (уларнинг оиласида) бир кўзли бола туғилади...». (61 рақамли ҳадис).
Байҳақий айтади: -Мазкур ҳадис фақат Али ибн Язид ибн Жудъан томонидан ривоят қилинган ва у кучли эмас.
Энди Жобир (р.а)дан ривоят қилинган ҳадисга келсак. (Рисоламиздаги 60-ҳадис).
Унда ҳам уларнинг қасамига Расулуллоҳ (с.а.в)нинг жим туриб жавоб берганидан бошқа нарса йўқ. Эҳтимол ўша вақтда пайғамбар алайҳис-салом Ибн Саид ҳақида аниқ бир тўхтамга келмагандир. Аммо кейинчалик Аллоҳ тарафидан унинг Дажжол эмаслиги пайғамбар (с.а.в)га билдирилган бўлиши мумкин.
Тамим ад-Дорий ҳадиси (рисоламизда 50-рақамда) ҳам мана шу маънога далолат қилмоқда. «Дажжаол Ибн Сайёд эмас!» деб қатъий айтувчилар айнан шу ҳадисни ушлайдилар ва бу йўл тўғрироқ.
Демак, Ибн Сайёд фақат кўриниши сифатида Дажжолга ўхшаш бўлиб, қолган, холос».
Шундан сўнг Байҳақий Тамим ад-Дорий ҳадисини келтиради. Дажжолнинг Яман оролларидан бирида кишанлаб қўйилганлиги айтилади.
Расулуллоҳ (с.а.в)нинг 50 рақамли ҳадиси такрорланган.- Байҳақий ўз сўзини қуйидагича давом эттиради: «Тамим ад-Дорийнинг ҳадисида оҳир замонда чиқадиган Дажжол Ибн Сайёд эмаслигига далил бор. Ибн Сайёд Расулуллоҳ (с.а.в) чиқади деб хабар берган ёлғончи Дажжолнинг биттаси, холос. Бунақа кичик Дажжолларнинг кўпи чиққан. Қатъий равишда «Ибн Сайёд Дажжол» деганлар.
Тамим ад-Дорий қиссасини эшитмаганга ўхшайдилар. Илло Тамим ад-Дорий қиссаси билан улар сўзини сира бир-бирига боғлаб-жамлаб бўлмайди. Ахир, қайдай қилиб Расулуллоҳ (с.а.в) билан балоғатга етар ёшда савол-жавоб қилган бола – ваҳоланки бу нубувват ҳаёти ўрталарида бўлиб ўтганди - , набавий ҳаёт охирларига келиб қайси бир оролда кишанланиб ётган ҳолга айланиб қолади? «Пайғамбар чиқдими йўқми?»- деб мусофирлардан сўради? Уларни Тамим ад-Дорий қиссасидан бехабар қолган демаклик, энг афзал (ечимдир).
Байҳақий уларни деб Умар ва Жобир (р.а)ни кўзда тутмоқда.
Яъни улар «Ибн Сайёд Дажжол»- деб қасам ичганларида. Тамим ад-Дорий қиссасидан бехабар бўлганлар. Лекин бу тахмин нотўғри. Чунки Жобир ибн Абдуллоҳ (р.а) Тамим ад-Дорий қиссасининг ривоятларидан бири ҳисобланади.
64. Жобир ибн Абдуллоҳ (р.а)дан Абу Довуд ҳасан санад билан ривоят қилади. Ривоятда жумладан шундай дейилади.
-Ибн Абу Салома айтади:
Жобир у (Дажжол) Ибн Сайёд деб гувоҳлик берди.
- У (яъни Ибн Сайёд) ўлган-ку дедим мен.
-Ўлган бўлса ҳам! – деди Жобир
-(Ибн Сайёд) Исломни қабул қилган?
-Исломни қабул қилган бўлса ҳам!
-У Мадинага кирган?
-Мадинага кирган бўлса ҳам!»
Жобир ибн Абдуллоҳ барибир ўз сўзида қатъий турган. Бунга юқоридаги ҳадис очиқ далил бўла олади. Бизнингча Жобир (р.а) Дажжолни жуда кўп нарсага қодир деб ўйлайди. Яъни иймони заифларни йўлдан ура оладиган даражада ғайри оддий имкониятлари бор. Масалан у бир мўминни одамлар кўз ўнгида ўлдириб, сўнг тирилтиради. Дажжолнинг узоқ оролларнинг бирида занжирбанд бўлиб ётиши ва кейинроқ яҳудий оиласидан гўдак бўлиб дунёга келиши эҳтимолдан узоқ эмас. Сўнг 83 йилда Ҳарро кунида бирдан ғойиб бўлади ва то охирзамонга қадар Асбаҳон яҳудийлари юртида яшириниб туради. Валлоҳу аълам!
Энди Байҳақий шубҳалари ҳақида гаплашамиз. Аллома Ибн Саиднинг болоғатга яқин ёшда Расулуллоҳ (с.а.в) билан учрашганидан сўнг қандай қилиб орадан унча узоқ вақт ўтмасдан қайси бир оролдаги занжирбанд қарияга айланиб қолишидан ажабланади. Яъни бу икки нарсани бир-бирига боғлаб бўлмаслигини айтади.
Агар биз Дажжолни ҳам башарий қонун-қоидаларга, инсоний чегараларга тушади, деб оладиган бўлсак, Байҳақий сўзини тасдиқлашдан ўзга иложимиз қолмайди. Лекин Дажжолга ғайри оддий имкониятлар ва у мана шу имкониятлар ёрдамида кишиларни фитналайди, деган фикрга қўшилсак, иншааллоҳ масала ўз-ўзидан ечилади. Шунда Умар ибн ҳаттоб ва унинг ўғли Абдуллоҳ Ибн Умарлар райи ҳақ бўлиб чиқади.
Байҳақий «Дажжол одамлардан «Пайғамбар чиқдими?» деб хабар сўради. Нега?» мазмунида савол беради. Яъни Ибн Саиднинг Дажжол эмаслигига мана шуни ҳам далил қилиб кўрсатади. Лекин қуруқ саволнинг ўзи унинг бехабар эканлигини англатмайди. Баъзан киши ўргатиб қўйиш ниятида (билиб олиш учун эмас) савол бериши мумкин. У ҳолда савол-жавоб ўргатиш учун бир восита ҳисобланади холос. Масалан Дажжол Тамим ад-Дорий ва унинг шерикларига «Ахир унга (Расулуллоҳ (с.а.в)га) итоат қилишлари (арабларнинг) ўзлари учун яхши эмасми?» деди. Аллоҳ ва расулини қаттиқ ёмон кўрадиган Дажжол нега энди пайғамбарга итоатга даъват қилаяпти?!
Ҳа! Аллоҳ таъоло баъзида энг ашаддий кофир тилидан ҳам ҳақ калимасини чиқартириши мумкин. Саҳиҳ ҳадисда шайтоннинг бир саҳобага қуйидаги нарсани ўргатгани ривоят қилинади:
(Шайтон саҳобага деди:) – «Оятал курсий»ни ўқисанг, Аллоҳ сени мен(инг ёмонлигим)дан сақлайди.
Сўнг саҳобий унинг сўзларини Расулуллоҳ (с.а.в)га етказди.
-У ўзи ёлғончию, (лекин) сенга рост сўзлабди, дедилар пайғамбар алайҳис-салом.
Тамим ад-Дорийнинг Маккага келиб исломни қабул қилишига Дажжол сўзларининг ҳам таъсири бўлди.
Биз юқорида Байҳақийнинг Али ибн Язид ибн Жудъанни – Абу Бакра ҳадисининг ровийларидан бирини кучли эмас (яъни заиф) деганини айтиб ўтган эдик. Лекин Термизий уни (яъни Али ибн Язидни) «ростгўй» деб сифатлаган. Маълумки, «журҳ» (бир кишига заиф, ишончсиз, деб таъриф бериш) очиқ бўлмаса, қабул қилинмайди. Яъни танқид қилувчи киши – жарих ўз сўзига ҳужжат келтирмоғи шарт. Акс ҳолда тавсиқ (ровийни ишончли, ростгўй каби сўзлар билан сифатлаш) (журҳдан) муқаддам қўйилади.
Нававийнинг райи
Имом Нававий «Саҳиҳ Муслим» шарҳида ёзади: Ибн Саид ҳақидаги боб.
«Уни Ибн Саид ёки Ибн Сайёд дейишади. Асли исми Соф. Уламолар айтадилар: «Ибн Саиднинг Дажжол ёки Дажжол эмаслиги тортишувли масала. Бу қисса мушкил қисса. Лекин унинг кичик Дажжоллардан бири эканлигига ҳеч шак-шубҳа йўқ. Ҳадислар зоҳирига кўра, Ибн Саиднинг Дажжол ёки Дажжол эмаслиги ҳақида ваҳий тушмаган. Расулуллоҳ (с.а.в)га фақат Дажжолнинг сифатлари туширилган ва баъзи ўхшашликлар Ибн Саидда топилган. Шунинг учун ҳам пайғамбар алайҳис-салом у ҳақда кескин бир сўз айтмганлар. Умар (р.а) уни ўлдирмоқчи бўлиб изн сўраганида ҳам «Агар у Дажжол бўлса, ҳеч қачон ўлдира олмайсан» дейиш билан кифояланган эдилар».
Аммо Ибн Саиднинг мусулмонлиги, Дажжолнинг эса кофир бўлиши, унинг боласи борлиги, Дажжолнинг эса фарзандсиз ўтиши, Ибн Саиднинг Мадинага киргани ва Макка томон сафар қилгани, Дажжолнинг Макка-Мадинага кирмаслиги... буларнинг барчаси Ибн Саиднинг Дажжол эмаслигига далил бўла олмайди. Чунки Расулуллоҳ (с.а.в) Дажжолнинг охир замондаги, яъни инсонларни фитнага солган вақтидаги сифатини айтганлар.
Ибн Саид қиссасининг иштибоҳлиги унинг ёлғончи-каззоб Дажжоллардан бири эканлигига Расулуллоҳ (с.а.в) «Менинг Расулуллоҳ эканимга гувоҳлик берасанми?» деб сўраши ва қуйидаги даъволари далилдир.
Ибн Саид қуйидаги даъволарни қиларди:
-Олдимга ростгўй ҳам, ёлғончи ҳам келади
-Сув устида турган аршни кўраяпман.
-Агар менга (Дажжол бўлиш) таклиф қилинса, ёмон кўрмасдим.
-Мен у (Дажжол)нинг ўзини ҳам, туғилишини ҳам ва ҳозир қаерда экнини ҳам яхши биламан.
Ибн Саид шишиб-катталашиб, ҳатто йўлни тўлдирди...
Ибн Саиднинг ўзини муслим кўрсатиши, ҳаж-жиҳод қилиши ва унга нисбатан билдирилаётган шабҳа-гумонлардан тониши – буларнинг барчаси унинг Дажжол эмаслигига очиқ далил бўла олмайди».
Нававийнинг охирги сўзидан ҳам кўриниб турибдики, у Умар ибн Хаттоб, Абдуллоҳ ибн Умар ва Жобир ибн Абдуллоҳ райини маъқуллаган. Чунки Ибн Саидда кўринган баъзи нарсалар унинг катта Дажжол бўлишини ман қилмайди. Зеро Расулуллоҳ (с.а.в) айтган Дажжол сифатлари-ишлари фақат охир замонда – Дажжол чиққан вақтда зоҳир бўлади. Валлоҳу аълам!
Ибн Баттолнинг райи.
«Фатҳул Борий»да ёзади: «Ибн Баттол Жобир (р.а) далилини – яъни Расулуллоҳ (с.а.в) ҳузурларида Умар ичган қасамга таяниб Жобирнинг ҳам қасам ичганлигини тасдиқлаб шундай дейди:
«Баъзилар айтиши мумкин: Умар (р.а) Расулуллоҳ (с.а.в) «Рухсат беринг, унинг бўйнига урай» дея мурожаат этганида пайғамбар алайҳис-салом қуйидаги жавобни берган эдилар.
-Агар у (ҳақиқатан ҳам) Дажжол бўлса, сен унга (уни ўлдиришга) ҳаргиз қодир қилинмассан!
Бу Расулуллоҳ (с.а.в)нинг иккиланганликларига очиқ далил. Яъни Умар (р.а) «Ибн Саид – Дажжол» деб қасам ичганида пайғамбар алайҳис-саломнинг сукут этганлари Умар қасамини тасдиқлаганлари бўлмайди.
Биз бу эътирозга қуйидаги икки жавобни беришимиз мумкин.
1. Расулуллоҳ (с.а.в) иккиланган вақтларида ҳам Аллоҳ таъоло у зотга Ибн Саиднинг Дажжол эканини билдирмагандир... Кейин, яъни Аллоҳ таъолодан илм келганидан сўнг Расулуллоҳ (с.а.в) Умар (р.а) қасамларига эътироз билдирмадилар.
2. Араблар баъзан очиқ-ойдин сўзларни ҳам худди шубҳаланаётган кишининг услуби билан гапирадилар. Демак Расулуллоҳ (с.а.в) Умар (р.а)ни Ибн Саид қонини тўкишдан лутф қилиб қайтарганлар».
Муаллиф сўзи: яъни Расулуллоҳ (с.а.в) Умарга «Агар у Дажжол бўлса, ҳаргиз (уни ўлдиришга) қодир қилинмассан» деганларида лутф қилган эдилар. Бу Расулуллоҳ (с.а.в) нинг иккиланганликларини англатмайди. Аксинча Расулуллоҳ (с.а.в) Ибн Саиднинг Дажжол эканини билиб туриб, бир ҳикмат сабабли очиқ айтмагандирлар. Зеро Аллоҳ таъоло пайғамбарига бу хабарни эълон этишни буюрмаган эди. Шунинг учун ҳам Расулуллоҳ (с.а.в) Умарни қайтарар эканлар, очиқ гапирмасдан, лутф билан тўхтатиб қўя қолдилар.
Кўриниб турибдики, Ибн Баттол Ибн Саидни Дажжол деб билган. Лекин у кейин қатъий ўз фикрини баён қилмаган. Валлоҳу аълам!
Ибн Баттол Ибн Саиднинг Дажжол эканлигига далолат қилувчи ҳужжат келтирган:
65. Ибн Умар (р.а)дан Абдураззоқ саҳиҳ санад билан ривоят қилади:
«Ибн Саидни бир яҳудий кишиси билан бирга кўрдим. Унинг бир кўзи сўниб (кўр бўлиб) худди туянинг кўзидек ташқарига чиқиб турарди.
-Эй Ибн Саид, Аллоҳ ҳаққи айт-чи, қачон кўзинг сўнди (кўрмай қолди)?- деб сўрадим.
-Раҳмонга қасамки, билмайман,- жавоб берди Ибн Саид.
-Ёлғон гапираяпсан! Бошингдаги кўзингни билмайсанми?!
У кўзини силади-да, уч марта хириллаб юборди. (Ёнидаги) яҳудий мени қўли билан унинг кўкрагига урди, деб ўйлади. Мен унга дедим:
-Тур йўқол! Ҳаддингдан ошма!
(Кейин) бу воқеани Ҳафсага ҳикоя қилиб бердим. Ҳафса дедики:
-Сен ундан узоқ юр. Айтишларича, Дажжол у ғазаб қилган вақтда чиқар экан».
Муслим ҳам мазкур ҳадис маъносидаги ривоятни келтирган. У рисоламиздаги 56 рақамли ҳадис.
Ибн Баттол айтади: «Агар бу ҳам иккиланиш (тараддудга тушиш)га далолат қилади, дейишса, унда қуйидагича бўлади:
-Ибн Саиднинг Ийсо ибн Марям ўлдирадиган улкан Масиҳ Дажжол эканлиги шубҳали-ноаниқ бўлса ҳам, ҳар қалай унинг Қиёмат олдидан чиқадиган каззоб Дажжолларнинг бири эканлигида ҳеч қандай шубҳа йўқ. Расулуллоҳ (с.а.в) бундай каззоблардан бизни огоҳлантириб «Қиёмат олдидан дажжоллар-каззоблар чиқади» деганлар..».
Лекин Ҳафса разияллоҳу анҳонинг иниси Абдуллоҳга айтган сўзи иккиланишга далолат қилмайди. Ҳафса разияллоҳу анҳо Ибн Саиднинг ғазабини келтирмаслик лозимлигини уқтирган. Чунки Дажжолнинг чиқишига мана шу ғазаб сабабчи бўларди. Ҳафса разияллоҳу анҳо Расулуллоҳ (с.а.в) дан эшитгани учун шундай деди (56-рақамли ҳадисда келтирилган). Ибн Ҳажар Ибн Баттолнинг охирги сўзларини шундай шарҳлайди:
«Хулоса шуки, у (яъни Ибн Баттол) Ибн Саидни қатъий равишда Дажжол демаган. Натижада Умар, ундан кейин Жобир (р.а)лар ичган қасам жавоблари ҳақидаги савол яна ўз ўрнида қолади». Яъни мадомики Ибн Саиднинг Масиҳи Дажжол эканлиги ҳали аниқ эмас экан, нега Расулуллоҳ (с.а.в) Умар (р.а)ни қасам ичиб «Ибн Саид Дажжол» деяётганида тўхтатмадилар?
Аммо Ҳафса ва Ибн Умар қиссасида Ибн Баттол кўзда тутган шак-иккиланиш аслида ҳеч қандай асосга эга эмас. Аксинча, далил унинг зиддига далолат қилади. Аниқки, Ҳафса ҳам, Ибн Умар ҳам (охир замонда чиқиши кутилаётган) катта Дажжолни назарда тутишган. Бу ҳақда Ибн Ҳажар шундай дейди:
«(Абдуллоҳ) Ибн Умар ва Ҳафса разияллоҳу анҳумолар қиссасида уларнинг катта Дажжолни назарда тутганлигига далил бор. Мазкур қиссадаги «лом» калимаси жинс учун эмас, балки «аҳд» учун келтирилган. Абу Довуд саҳиҳ санад билан Мусо ибн Ақабадан, Нофеъдан ривоят қилади:
«Ибн Умар айтар эди:
-Аллоҳга қасамки, мен масиҳи Дажжол мана шу Ибн Саид эканига ҳеч шубҳа қилмайман».

Ибн Ҳажарнинг райи.
Бухорий ўзининг «ал-Иътисому бил китаби вал суннати» китобида ривоят қилган Жобир (р.а)нинг ҳадисини шарҳлар экан, ҳофиз Ибн Ҳажар «Ибн Саид Яман оролларидан бирида занжирбанд қилинган ўша катта Масиҳ Дажжолдир» деган фикрга ён босган.
Ибн Ҳажар айтади: «Тамим ад-Дорий ҳадисининг маъноси билан Ибн Саиднинг Дажжоллигини бир-бирига боғлайдиган энг яқин фикр шуки, Тамим оролда айнан Масиҳ Дажжолни кўрган...
(50-рақамли ҳадисда Тамим ад-Дорий қиссаси ҳикоя қилинган).
Ибн Саид то Асбаҳонга юзлангунига қадар ўзини Дажжол суратида кўрсатувчи шайтон. У Асбаҳонга келиб Аллоҳ  белгилаб қўйган муҳлат битмагунича ўз қарини (қиёфадош, дўст) билан яшириниб юради. Инсонларни чалғитмоқ ниятида охир замонида чиққунига қадар шундай ишлар қилади...
Бухорий таржеҳ йўлини тутган ва фақат Жобирнинг Умардан қилган ривоятини келтириш билан кифояланган.
(Рисоламиздаги 60 рақамли ҳадис).
Сўнг Ибн Ҳажар қуйидаги ҳадисни келтиради:
-Умар ибн Абу Салама Жобирдан ривоят қилади:
«Расулуллоҳ (с.а.в) минбар устида туриб айтдилар: «Кишилар денгизда (сузиб) юрганларида егуликлари тугаб қолди. Уларга бир орол кўринган эди, егулик топмоқ илинжида оролга тушдилар...
(Рисоламиздаги 64 рақамли ҳадис).
... Жобир уни (яъни Дажжолни) Ибн Саид деб гувоҳлик берди.
-Ахир у ўлган-ку дедим мен.
-Ўлган бўлса ҳам!- деди Жобир
-(Ибн Сайёд) Исломни қабул қилган?
-Исломни қабул қилган бўлса ҳам!
-У Мадинага кирган?
-Мадинага кирган бўлса ҳам!».
Жобир (р.а) Масиҳ Дажжолнинг иши чалкаш-ноаниқ эканига ишора қилган. Яъни Дажжол томонидан қилинаётган баъзи ишлар охир замонда қиладиган ишларига зид эмас. У буларнинг барини қилиши – кўрсатиши мумкин.
66. Аҳмад Абу Зар (р.а)нинг қуйидаги сўзларини ривоят этади:
«Ибн Саидни Дажжол деб ўн марта қасам ичмоқлик мен учун уни Дажжол эмас деб қасам ичмоқдан яхшироқдир!».
67. Абдуллоҳ ибн Масъуд ҳам шундай деган эди. У фақат «10 марта» ўрнига «7 марта» сўзини ишлатган.
Ҳадисда кишининг ғолибу зон (ўзи тўғри деб гумон қилган нарсаси) билан қасам ичиши мумкинлигига далил бор.
Аввал айтганимиздек, Ибн Ҳажар сўзларида Умар ибн Хаттоб, Абдуллоҳ ибн Умар, Ҳафса бинти Умар, Жобир ибн Абдуллоҳ, Абу Зарр Ғифорий ва Абдуллоҳ ибн Масъудлар райига мойиллик сезилиб турибди.
Саҳобалар улуғи ҳамда олимлари саналмиш ушбу зотлар райига таяниб Ибн Саидни ўша Масиҳ Дажжол десак бўлаверар... фақат ҳали Дажжол чиқиши учун рухсат берилмаган эди, холос. Валлоҳу аълам!
Шавконийнинг райи.
Шавконий «Найлул автор»да шундай ёзади: «Кишилар Ибн Сайёднинг Дажжол ёки Дажжол эмаслиги хусусида жуда хилма-хил фикр билдирганлар. Бу ҳақда ҳатто деярли ҳамма гап айтилди. (Рисолада келтирилган 51 рақамли) ҳадис зоҳирига кўра Расулуллоҳ  (с.а.в) ҳам бу масалада аниқ бир нарса демаганлар, яъни иккиланганлар.
Бухорий, Муслим ва Абу Довуд Муҳаммад Ибн Мункадирдан ривоят қилинган ҳадис Ибн Сайёднинг Дажжол эканлигига далолат қилади:
«Муҳаммад Ибн Мункадир айтади: Мен Исобир Ибн Абдуллоҳни Аллоҳ номига қасам ичиб «Ибн Сайёд Дажжол» деяётганини кўрдим.
-Сиз Аллоҳ номига қасам ичяпсизми?! -сўрадим ундан.
-Мен Уларнинг мана шундай деб Расулуллоҳ (с.а.в) олдиларида қасам ичганини эшитганман- деди Жобир, -Набий алайҳис салом уни инкор қилмаган эдилар.
Бухорий ва Муслим ривоят қилган Ибн Умарнинг ҳадисида (рисоламиздаги 51 ҳадис) Расулуллоҳ (с.а.в)нинг Ибн Сайёд хусусида тараддудга тушганлари – яъни очиқ бир сўз айтмаганлари – зикр қилинган. Бу иккиланишни икки хил шарҳлайдилар:
Расулуллоҳ (с.а.в) иккиланганларида ҳам Аллоҳ таъоло Ибн Сайёднинг Дажжоллигини у зотга билдрмаган эди. Аллоҳ томонидан Ибн Сайёднинг Дажжол эканлиги маълум қилингандан сўнг Расулуллоҳ (с.а.в) Умарни қасам ичишдан қайтармадилар.
Араблар гарчи ҳабарда хеч қандай шак-шубха бўлмаса ҳам, баъзан ҳудди шак-шубҳалидек гапирадилар.
Абу Нуайм Асбаҳоний.
«Ибн Ҳажар айтади:» Абу Нуайм Асбоҳоний  «Асбаҳон тарихида Ибн Сайёднинг Дажжол эканини қувватлайдиган бир ривоятни келтирган.
У Шубайлдан, Ҳассан ибн Абдураҳмондан ва отасидан ривоят қилади.
-Асбаҳоний фақат қилганимизда бизнинг қароргоҳ билан яҳудийлар ораси бир фарсаҳ (4 мил) эди.
Ўзимизга зарур нарсаларни сотиб олардик. Бир куни яҳудийлар қишлоғида доиралар чалиб хурсандчилик қилаётган экан. Мен ўша ердаги танишимдан нима гаплигини суриштирдим.
-Шоҳимиз ташриф буюрди.
Биз унинг етакчилигида араблар устига юриш қиламиз – уларни фатҳ этамиз.
Сўнг танишимнинг айвонида тунаб қолдим. Тонгда туриб бомдот ўқидим. Қуёш энди чиққан ҳам эдики, улар томонда яна чанг тўзон кўтарилди. Қарасам, боши устида райхон қуббаси ўрнатилган бир киши атрофида яҳудийлар дофлар чалиб ўйинга тушишяпти. Мен ҳалиги одамнинг Ибн Сайёд эканини кўриб қолдим. У Мадина (шаҳар)га кирди ва қайтиб чиқмади (у Қиёматгача қайтиб чиқмайди).
Ибн Ҳажар айтади: Абдураҳмон ибн Ҳассонни билмайман, қолган ровийлар ишончли кишилар.  
Нуайм ибн Ҳаммод.
Ибн Ҳажар айтади: «Бухорийнинг шайхи Нуайм ибн Ҳаммод «Фитналар» китобида Дажжолга ва унинг чиқишига таалуқли ҳадисларни ривоят қилган.
Китобдан Жубайр ибн Нозир, Шурай ибн Убайд, Амр ибн Асвод ва Касир ибн Мурраларнинг қуйидаги сўзи келтирилган:
«Дажжол инсон эмас. У Яман оролларидан бирида 70 халқа билан кишанбанд қилинган шайтондир. Дажжол чиққанида олдига урғочи эшаги келади. Униг (эшакнинг) икки қулоғи ораси 40 зираъ (тахминан 64-70 см бир зирога тенг) бўлади. Эшаги устига мисдан ясалган минбар ўрнатади. Сўнг уни миниб олади. Дажжолга жин қабилалари эргашади. Унга ер хазиналарини чиқариб беришади».
Улар сўзига биноан Ибн Сайёднинг Дажжол бўлиши мумкин эмас. Бу ишончли кишилар – гарчи сиқат – яъни ростгўй-ишончли бўлсаларда,- юқоридаги гапни бирон аҳли китобдан олишган бўлиши эҳтимол».
Ибн Ҳажар мазкур 4 ишончли кишининг «Дажжол инсон эмас, У шайтон» деган сўзини инкор қилаяпти. Ибн Ҳажарнинг ҳужжати шуки, агар улар гапи тасдиқланадиган бўлса, Ибн Сайёднинг Дажжол эканлиги тасаввурга сиғмай қолади. (Яъни Ибн Сайёд Дажжол бўлмайди). Лекин бу инкор ғайри мақбулдир.
Чунки, Дажжол инсон эмас, у шайтон деган сўз Дажжолнинг мутлоқо инсон эсамлигини ва унинг тўла тўкис жинларга мансублигини англатмайди. Эҳтимол улар худди Ибн Васиф шарҳлагани каби Дажжолни инс ва жин ўртасидан аралаш махлуқ демоқчидирлар..
Тарихчи Ибн Васиф айтади: «Дажжол Шақ (машҳур фолбин)нинг ўзи. Онаси жинлардан бўлган. (Шақнинг) отасини яхши кўриб қолиб, ундан фарзанд кўрган..
(Бу ерда Ибн Ҳажарнинг юқоридаги гаплари такрорланган).
Ҳар нима бўлганда ҳам, менимча – яна тағин Аллоҳнинг ўзи билгувчироқ –Дажжол инсу-жин ўртасидаги бир махлкуқ ёки аниқ жин-шайтонми, билмадиму, лекин униг инсон (тоза, жинга алоқасиз инсон) эмаслиги аниқ. Дажжол сифатлари, фитналари, ҳатто ўзига ишонган мўминни ҳам алдаб-фитналаб қўйиши – ва ҳоланки у қабиҳ кўринишли, бир кўзли махлуқ эди,-ва бошқа шу каби инсонга таъсир қилиш кучлари фақат жин-шайтонда ёки шайтон билан ашаддий кофир қўшилувчи ҳосил бўлган. Аралаш махлуқда бўлиши мумкин, холос.
Аллоҳ таъоло Ўз фотиҳ карами ила бизни дунё фитналаридан, қабр ва охират азобидан омон сақласин. Амийн.
Дажжолнинг жин шайтон  ёки инсу жин ҳосиласи эканига далиллар:
а) Бухорий ва Муслим Ибн Умар (р.а)дан ривоят қилади:
68. «Расулуллоҳ (с.а.в) ҳаётининг охирги кунларида биз билан хуфтон намозини ўқидилар. Салом берганларидан сўнг  шундай дедилар: «Мана шу кечангизни кўряпсизми? Шу кечадан бошлаб 100 йил ўтгач, бугун ер юзида бўлган бирон киши (тирик) қолмайди».
Яман оролларидан бирида кишанланиб ётган Дажжолнинг инсон эмас, жин-шайтон ёки инс-жин ҳосиласи экенлигига мазкур муттофақун алайҳ ҳадис очиқ далилдир. Агар у инсон бўлганида, 110 йилгача ўлган бўлар эди. Бир қанча ҳадисларда  унинг то охир замонгача – чиққунича тирик туриши ривоят этилган. Бу ҳам Дажжол хақидаги юқорида айтилган фикрларни тасдиқлайди.
б) Дажжолнинг бир оролда Расулуллоҳ (с.а.в) замонларидан бери то бугунги асримизгача ҳеч нарса емай – ичмай тутқунликда яшаши ҳам унинг инсон эмаслигини кўрсатади. Унинг таъомлангани ҳақида ҳеч нима дейилмаган. Ваҳоланки, у ҳаёт. Ахир бу инсон хусусиятларидан эмас. Энди Дажжолнинг кўзлардан махфий бўлишини олинг. Уни Тамим ад-Дорийдан сўнг хали ҳеч ким кўргани – кўра олгани йўқ. Қизил денгиз бўйидаги барча ороллар кашф қилинган бўлса-да, ҳануз Дажжолнинг кўзга кўринмаслиги ҳам Нуайм ибн Ҳаммод ривоят этган ишончли кишилар сўзини қўллаб-қувватловчи далилдир. Валлоҳу аълам.
в) Ибн Сайёднинг Абу Саъид ал-Худрийга айтган қуйидаги сўзлари Дажжолнинг соф инсон боласи эмаслигига энг катта гувоҳ ҳисобланади:
-Аллоҳга қасамки –деди Ибн Сайёд – Мен унинг (яъни Дажжолнинг) ўзини ҳам, туғилишини ҳам ва ҳозир қаерда экенлигини ҳам биламан».
Ибн Сайёднинг бу сўзи ўзининг  Дажжоллигига иқрори десак ҳам бўлади.
Чунки у катта-катта саҳобалар бехабар бўлган Дажжолга танишли хабарларни билишни айтаяпти. Унга жин-шайтонни ўргатган дейиш нотўғри. Ибн Сайёднинг Аллоҳ номига қасам ичиши Дажжол сифатларини ғайбий-эшитиб билишга эмас, айнан кўриб – шоҳиди бўлиб билишга далолат қилади. Аслида саҳобалар ҳам Дажжолнинг сифатлари орқали яхши билар эдилар. Лекин, Ибн Сайёд бундан юқори даражадаги дахлдорликни даъво қилди.
«Унинг туғилишини биламан!».
Ибн Сайёднинг бу сўзини икки хил тушиниш мумкин: Ибн Сайёд Масиҳи Дажжолнинг биринчи – яъни оролга занжирбанд қилинишидан олдинги – туғилишини назарда тутган.
Сўнги туғилажак жойини айтган. Бу охир замонда бўлади. Унинг охир замонда туғиладиган ўрни Миср юртидаги Қавс деган макон:
Бухорийнинг шайхи Нуайм ибн Ҳаммод Каъбул Аҳбордан ривоят қилади: «Дажжолни, онаси мисрдаги қавс деган жойда туғади».
«Унинг туғилиши билан чиқиши ораси 30 йил бўлади. Дажжол ҳақида на таврот ва на инжилда ҳеч қандай хабар нозил қилинмаган. Фақат баъзи пайғамбарлар китобида бор».
Имом Ибн Ҳажар мазкур асар (саҳобий сўзи)ни саҳиҳ ҳадисга зид деган ҳужжат билан инкор қилган. Ҳадисда ҳамма пайғамбарларнинг ўз қавмини Дажжолдан огоҳлантириши айтилган. Яна унинг (Дажжолнинг) чиқишидан (Фақат) 30 йил илгари дунёга келиши ҳам «Ибн Сайёд Дажжол» деган фикрга, Дажжолнинг қайси бир оролда занжирбанд эканига тўғри келмайди».
Лекин, Ибн Ҳажар кўрсатган сабаблар Каъбул  Аҳбор ривоятини заифга чиқармайди. Чунки, Дажжол ҳақида Тавроту Инжилда ҳеч нарса нозил қилинмаган бўлса, бу Мусо ва Ийсо алайҳис-саломларнинг қавмини Дажжолдан огоҳлантирмаганини англатмайди.
Шунингдек, Дажжолнинг Миср қишлоқларидан бирида туғулиши ҳам, Ибн Сайёднинг Мадинада туғулганлигига, унинг яман денгизи оролларидан бирида занжирбанд қилинганига зид эмас. Чунки, биз Дажжолнинг жин-шайтон ёки инсу жинс ҳосиласи эканлигини тасдиқлайди. Демак, унинг ҳолати ҳатто ҳукмлари инсонлар аҳвол-аҳкомидан тўла фарқ қилади.
Аллоҳ таъоло Дажжолга шундай имкониятларни берган бўлиши мумкин. Шу боис, узоқ бир оролда занжирбанд ҳолда яҳудий оиласида яна қайтадан туғила олади.
Демак, унинг яҳудий отаси номигагина ота. Ибн Сайёд (9 ой эмас!) 12 ой она қорнида ётди ва туғилганида худди бир ойлик гўдакдек чинқириб йиғлади. Сўнг Ҳарро кунида бирдан ғоиб бўлиб қолди-да, Асбаҳон яҳудийлари орасида пайдо бўлди. Яҳудийлар уни танидилар (!). Атрофида даф-доиралар чалиб рақсга тушишди. Кейин, бу ердан ҳам йўқолиб қолди. Бирон киши ҳам «кўрдим» демади.
Агар юқоридаги гаплар саҳиҳ деб топилса, Дажжолнинг яна бир бор  қавсдаги яҳудий оиласида дунёга келиши унчалик нотабий бўлмайди. Туғилганидан сўнг 30 йил ўтгач дунёга Дажжол бўлиб чиқади. Валлоҳу алам!
г) Биз ушбу Сайёднинг шайтонлигига унинг қуйидаги сўзларини ҳам далил қилиб кўрсатишимиз мумкин.
«Ибн Сайёд Абу Саид ал-Худрий (р.а)га деди:
- Аллоҳга қасамки, мен унинг (яъни Дажжолнинг) ҳозир қайердалигини ҳам, ота-онасини ҳам биламан».
Аниқки, Ибн Сайёд «Дажжолнинг ҳозир қаердалигини биламан» деганда унинг узоқ бир оролда кишанланиб ётганини айтаётгани йўқ.
Чунки, буни саҳобаларнинг ўзлари ҳам яхши билади.
Шунинг учун «бундай даъво» дан ҳеч қандай маъно чиқмабди. Бу ерда, Ибн Сайёд кўпроқ ўзини назарда тутган ва ушбу тахминимизга Абу Саиднинг қуйидаги сўзлари ҳам далолат қилади:
- У мени шубҳалантириб қуйди. Яъни «У ҳақда шубҳага тушиб қолдим».
Яна бир далил:
Ибн Сайёддан сўрашди: - Ўша киши (яъни Дажжол) бўлиб қолишини хоҳлармидинг?
-Агар менга таклиф қилинса, ёмон кўрмасдим (йўқ демасдим),- жавоб берди Ибн Сайёд.
«Мен унинг ота-онасини ҳам биламан!».
Сўз зоҳирига кўра Ибн Сайёд ўзининг ҳақиқий жин-шайтон ота-онасини назарда тутган дейиш мумкин. Биз бу ҳақда аввалроқ ҳам гапириб ўтган эдик.
Савол: Дажжол Асбаҳондан чиқади ва унга 70000 яҳудий эргашади (рисоладаги 39-рақамли ҳадисга қаралсин). Каъбул Аҳбор ривоятида эса унинг Мисрдаги қавс деган жойда туғилиши айталган. Бу икки ривоят бир-бирига зид эмасми?
Жавоб: Биз Каъб ривоятини саҳиҳ деб топадиган бўлсак, унда Дажжол Мисрда туғилиб, Асбаҳондан чиқади ва унга шу ерлик 70000 яҳудий эргашади. Ахир Ибн Сайёд ҳам Мадинада туғилиб, Асбаҳонга қочмаганмиди?! Унинг Асбаҳонда қаерга яширинганини ҳеч ким билмай қолган эди-ку!
Савол: Дажжолнинг пайғамбар замонида Ибн Сайёд бўлиб гавдаланишини қандай тушинмоқ керак? Бу ерда қандай ҳикмат бор?
Жавоб: Биз Муҳаммад (с.а.в)нинг фақат очиқ бир етказгувчи эканликларига, ҳеч кимни ўз ихтиёрларича ҳидоятга йўллай олмасликларини яхши биламиз ва бунга иймон келтирамиз. Шунингдек, шайтон ҳам гарчи ҳеч кимни ўзича залолатга ботириб юбора олмаса-да, инсонларга гуноҳ-маъсиятларни имкон қадар чиройли қилиб, зийнатлаб кўрсатувчи холос. Аллоҳ таъоло Муҳаммад алайҳис-салом асҳобларини мана шу Дажжол билан имтихонга солди. Токи иймони кучли зотлар ўз иймонларида яна-да кучли ўрнашсинлар! қалбларида мунофиқлик касали бор кимсалар имтихондан йиқилиб ҳалокатга юз тутсин!
Агар сиз Ибн Сайёд ҳақидаги ҳадисларни диққат эътибор билан ўрганиб чиқсангиз, унинг туғилиши пайғамбарлик замонига жуда яқин бўлганини кўрасиз. Ибн Сайёднинг яширин тарихи эса мусулмонлар бошига энг катта синов-бало тушган кунларга тўғри келди. Ўша куни ҳижрат ховлиси – ансорлар юрти – Мадинага Шом қўшини бостириб кирди ва у ерда турли хунук ишларга қўл уришди.
Ибн Сайёд мана шу куни – Ҳарро кунида ғойиб бўлган.
Гуё Ибн Сайёд бу кунни атайлаб кутганга ўхшайди. Мусулмонлар бошига фитна балоси ағдарилганини кўриб, қалби бироз ором олди ва шу билан кифояланиб, кўздан йўқолди Валлоҳу аълам!
Мен ҳадисларни кўздан кечирар эканман, яна бир бор Умар (р.а) қасамларини кўнглимда тасдиқлайман. Дарвоқе, Абдуллоҳ ибн Умар, Жобир ибн Абдуллоҳ, Абу Зарр Ғифорий ва Абдуллоҳ ибн Масъудлар ҳам Умар (р.а) билан бир хил фикрда бўлишган.
Дажжол қизил денгиз бўйидаги ороллардан бирида кишанлар «қучоғи»га солинган. Дажжол Ибн Сайёд қиёфасида Мадинага «ташриф буюрган». Расулуллоҳ (с.а.в) юборилган ўша вақтларда у ҳам пайғамбарлик даъвоси билан чиқди. Асҳоби киромларни фитна домига тортишга уринди. Лекин Аллоҳ таъоло мўминларни унинг ёмонлигидан омон сақлади. Дажжол ислом ғолиб бўлгач бошқа яҳудийлар каби шаҳардан қувилмаслик учун ўзини мусулмон қилиб кўрсатди. Мусулмонлар орасига фитна уруғини сочишда унинг қанчалик ҳизмат кўрсатгани ёлғиз Аллоҳга аён! Усмон (р.а)нинг ўлдирилишидан бошлаб Ҳарро кунига қадар. Сўнг у Ҳарра кунида изсиз йўқолди.
Мазкур далилларга суяниб мен мана шундай хулосага келдим. Яна Аллоҳнинг Ўзи билувчироқдир!
Бутун оламлар парвардигорига ҳамдлар бўлсин.