Қуръонда айтилишича, нафас олиш инсоннинг маънавий ва жисмоний ҳаётида катта аҳамиятга эга. Демак, мусулмонлар учун соғлом ўпка жуда муҳим. Шифокор Ҳаким Моҳиддин шундай дейди: "Қуръони Карим биз учун бўлган барча нарсалар билан бир қаторда ўпкамиз саломатлигини сақлашга қаратилган нафас олиш машқлари тўпламидир".
Бироқ, ўпка касалликлари бутун дунёда кенг тарқалган. Ҳар йили 361 мингга яқин америкалик ўпка касалликларидан вафот этади. Ўпка касалликлари қўшма Штатлардаги 3-рақамли қотилдир - улар барча ўлимларнинг ҳар еттинчиси учун жавобгардир. Ва бу астма ва ўпка асоратлари билан боғлиқ бошқа касалликлар, масалан, пневмония ва бошқалар қурбонларининг кўплигига қўшимча равишда.
Ҳавони ифлослантирувчи моддалар келтириб чиқарадиган кўплаб касалликлар инсон ўпка тизимига зарар етказиши мумкин, аммо одамлар кўпинча ўпкалари қанчалик заиф эканлигини ва уларга жиддий зарар етказиш учун қанча хавф мавжудлигини билишмайди. Бу ҳавонинг ифлосланиши, уй ичидаги ҳавонинг ифлосланиши, вирусли инфекциялар, фаол ва пассив чекиш, иш жойидаги токсинлар ва "нормал" материалларга таъсир қилиш ва ҳатто нотўғри нафас олишдир.
Тадқиқот давомида олинган маълумотлар айниқса қўрқинчли, чунки Жанубий Каролина университети тадқиқотчиси Сем Гаудерман айтганидек, "ўпка функциясининг пасайиши жуда жиддий хавф омилидир, кейинчалик сурункали ўпка касаллиги каби соғлиқ учун салбий оқибатларнинг намоён бўлишига ва ҳатто ўлимга олиб келади" (Mitchell).
Ўпка тананинг жуда сезгир органидир. Инсон танасидаги функцияларининг жуда мураккаблигига қарамай, улар жуда нозик ва шунинг учун қовурғалар билан ҳимояланган. Ўпканинг асосий функцияси газ алмашинуви бўлиб, у ўпка ва марказий асаб тизимининг, диафрагма ва кўкрак мушакларининг мувофиқлаштирилган ўзаро таъсири билан таъминланади. Алвеолаларнинг эпителия билан қопланган ингичка деворларида газ алмашинуви, яъни ҳаводаги кислороднинг қондаги карбонат ангидридга алмашинуви содир бўлади. Дарҳақиқат, одам тинч ҳолатда бўлган қоннинг бутун ҳажми бир дақиқада ўпкадан ўтади. Ўпканинг умумий юзаси тахминан 80 квадрат метрни ташкил қилади, бу тахминан теннис кортининг ўлчамига тўғри келади. Шу билан бирга, ўпканинг атиги 10% қаттиқ тўқималар, қолганлари эса ҳаво ва қон билан тўлдирилган. Ўпканинг структуравий элементлари газ алмашинуви содир бўлиши учун етарлича нозик ва уларнинг меъморий яхлитлигини сақлаб қолиш учун етарлича кучли бўлиши керак. Ушбу нозик мувозанат туфайли ўпка турли хил ифлослантирувчи моддалар, вируслар ва стрессларга жуда сезгир.
Атроф-муҳитнинг ифлосланиши дунёнинг кўплаб шаҳарлари учун жиддий муаммодир. Жанубий Каролина Университети томонидан олиб борилган янги тадқиқот йиллар давомида хабар қилинган нарсаларни тасдиқлайди: «Юқори ифлосланган ҳудудларда яшовчи болалар ўпка функциясининг пасайишидан (ENS) азият чекмоқда».
Болалар саломатлигини ўн йиллик ўрганиш ҳозирда мамлакатда тутуннинг болалар саломатлигига узоқ муддатли таъсири бўйича энг кенг қамровли тадқиқотлардан бири ҳисобланади. Бу шуни кўрсатадики, тутун даражаси рухсат этилган параметрлар ичида бўлса ҳам, унинг ўпкага салбий таъсири намоён бўлади.
Ушбу университет тадқиқотининг бир қисми сифатида кўплаб ифлослантирувчи моддалар — кислота буғлари, азот диоксиди, PM 2.5 деб номланган ҳаводаги зарралар, углерод ва озон ўрганилди. Бироқ, Қоҳира, Нью-Йорк, Бангкок ёки Мехико каби шаҳарларнинг атмосфера ҳавосида бошқа кўплаб кимёвий моддалар ҳам бўлиши мумкин. Тадқиқот давомида олимлар ўпка функцияси пасайган болалар нафас олиш касалликларига кўпроқ мойил бўлишлари ва балоғат ёшида нафас олиш тизимининг сурункали касалликлари бўлиши мумкин деган хулосага келишди.
Уй ичидаги ҳавонинг ифлосланиши яширин хавф туғдиради. Бу ерда ифлослантирувчи моддалар концентрацияси одатда атроф-муҳит ҳавосида кузатилганидан юзлаб марта юқори бўлиши мумкин. Бироқ, кўп одамлар ифлосланган жойларда очиқ ҳавода бўлишдан кўра уйда бўлишни хавфсизроқ деб билишади.
Вирусли инфекциялар ўпка жиддий шикастланишининг яна бир сабабидир. Пневмония ва бронхит каби касалликлар ўпкани заифлаштиради, бу эса қўшимча зарар келтиради.
Чекиш ўпка касалликларининг асосий сабабларидан биридир. Бундан ташқари, пассив чекиш фаол чекишдан кўра хавфлироқдир, чунки сигарет тутуни фильтрдан ўтмасдан нафас олади. Агар бирор киши тўртта чекувчи билан бир хонада бўлса, у пассив чекишнинг ўта салбий таъсирига дучор бўлади: бу унинг тўрттадан ортиқ сигарет чекканига тенг. Чекиш амфизема, ўпка саратони, сурункали бронхит ва юрак касалликларининг асосий сабабидир (Asthma Center).
Пассив чекишнинг ҳар бир ҳолати сезгир одамлар учун жиддий хавф туғдиради, чунки никотин марказий асаб тизимига ҳам огоҳлантирувчи, ҳам тинчлантирувчи таъсир кўрсатади. Никотинни нафас олишнинг бевосита оқибати деярли ҳар доим "зарба" бўлади, чунки эпинефринлар адренал кортексдан чиқарилади. Бу марказий асаб тизимини ва бошқа ендокрин безларни рағбатлантиради, бу еса ўз навбатида глюкозанинг тўсатдан чиқарилишига олиб келади, айниқса диабет, гипогликемик беморлар ва ташвиш ҳужумларидан азият чекадиганлар учун хавфлидир.
Токсинлар ва умумий иш материалларига таъсир қилиш ўпка саломатлиги учун яна бир хавф туғдиради. Амалдаги хавфсизлик чоралари турли касбдаги ишчилардан ҳимоя ниқобларини кийишни талаб қилади, лекин кўп ҳолларда касалликнинг хавфи унчалик аниқ бўлмаса, хавфсизлик қоидаларига эътибор берилмайди. «Фермер» ўпкаси - моғорланган пичанда ўсадиган замбуруғли споралардан келиб чиққан аллергия яхши мисол бўла олади. Лекин шунга қарамай, кўплаб фермерлар пичанни йиғишда юз ниқобларини кийишни шарт деб билишмайди. Дон, дуккакли экинлар ва тамаки ҳосилини йиғадиган фермерлар ҳам худди шундай хавф остида.
Арпада топилган моғор билан нафас оладиган солод корхоналари ишчилари ҳам одатий бўлмаган касбий ўпка касалликларига мойил; мумия кукунидан келиб чиққан мумия касаллиги; паприка пўстлоғида моғорни ингаляция қилишдан келиб чиққан паприка кесувчи касаллиги; кондиционер тизимининг ифлосланиши туфайли кўплаб офис ходимларига таъсир қилувчи кондиционер юзага келтирувчи касаллик (Mount Sinai Medical).
Ҳатто ҳайвонларни парвариш қилиш бўйича ишчилар ҳам ҳайвонларнинг жуни ва қушларнинг патларида жойлашган қўзиқорин спораларини нафас олиш натижасида ўпка касалликларини юқтиришлари мумкин. Кўчатхона ва иссиқхона ишчилари турли хил зарарли ўсимликлар спораларини нафас олиш орқали ўпкага зарар етказиши мумкин. АҚШ Соғлиқни сақлаш вазирлиги маълумотларига кўра, ҳар йили 400 мингга яқин киши касбий касалликларга дучор бўлади, улардан юз мингга яқини вафот этади. Ушбу касалликлар ва ўлимларнинг ярмидан кўпи касбий ўпка касалликлари билан боғлиқ (Mount Sinai Medical).
Хулоса тариқасида: нотўғри нафас олиш ҳам ўпка учун хавф туғдиради, чунки бу уларнинг функционал имкониятларини пасайтиради ва шу билан инсоннинг бутун бронх-ўпка тизимига зарар етказади. Нотўғри нафас олишнинг оқибатларидан бири бу организмга кислороднинг етарли даражада таъминланмаганлиги ва унинг табиий равишда детоксификация қилиш қобилиятини бузишдир. Аксарият одамлар учун нафас олиш ўз-ўзидан, автоматик равишда содир бўлади, улар кўпинча ўпка фаолиятида чекловчи бузилишларни сезмайдилар. Баъзи одамлар бу одатларнинг ўз соғлиғига зарарли таъсирини билмай, букчайиш, хириллаш ва оғиз орқали нафас олишга одатланиб қолишади.
Holistic Institute Online ўпканинг энг яхши ҳимояси ва саломатлиги учун қуйидаги тавсияларни беради:
Ҳар доим бурун орқали нафас олинг ва оғзингиздан нафас чиқаринг.
Чуқур нафас олинг: узоқ ва чуқур нафас олиш тез ва узуқ-узуқ нафас олишдан кўра соғлигингиз учун фойдалидир.
Ноқулай атроф-муҳит шароитида, масалан, кимёвий ифлосланиш хавфи бўлган тақдирда, ҳар доим ҳимоя юз ниқобини тақинг.
Камроқ ифлосланган жойларга ўтиш тавсия этилади. Уйда ҳаво тозалагичдан (ҳаво фильтридан) фойдаланинг.
«Бани Исроилга Пайғамбар қиладир. У: «Албатта, мен сизга Роббингиздан оят-мўжиза келтирдим, мен сизларга лойдан қушга ўхшаш суврат ясайман, унга пуфласам, Аллоҳнинг изни билан қуш бўлади. Аллоҳ изни билан туғма кўр ва песларни тузатаман ва ўликни тирилтираман. Сизларга нимани емоқдасизу, нимани уйингизда сақлаяпсиз–хабарини бераман. Агар мўмин бўлсангиз, албатта, бунда сизга оят-белги бордир (Оли Имрон, 49)
Абу Муслим тайёрлади
