Урф ғолиб бўлиб, унга тегишли бўлган масалалар

Дуррул муҳтор китобининг соҳиби “Алфозул мустаъмала (Талоқда истеъмолга кириб қолган сўзлар)” сарлавҳаси остида бир неча масалаларни баён қилиб, у лафзлар воситасида ниятсиз ҳам талоқ тушаверишини зикр қилганлар ва бунга урфни сабаб қилиб кўрсатганлар. Чунки урфда бундай сўзлар талоққа ишлатиладиган бўлиб қолиб, ниятга ҳам зарурат қолмаган. Кўп ўринларда урф ният ўрнига қоим бўлади. “Дуррул мухтор”нинг соҳиблари ўз давридаги талоқ қўйишда урфга айланиб қолган сўзларни баён қилиб, қуйидагиларни айтганлар:

وَمِنْ الْأَلْفَاظِ الْمُسْتَعْمَلَةِ : الطَّلَاقُ يَلْزَمُنِي، وَالْحَرَامُ يَلْزَمُنِي، وَعَلَيَّ الطَّلَاقُ، وَعَلَيَّ الْحَرَامُ فَيَقَعُ بِلَا نِيَّةٍ لِلْعُرْفِ

“Талоқда истеъмол қилинувчи лафзлар: Талоқ қилиш менга лозим, ҳаром бўлиш менга лозим, мени зиммамга талоқ қилиш вожибдир, ҳаромлик мени зиммамгадир кабилар. Бу сўзлар билан ниятсиз талоқ воқе бўлаверади” (Дуррул мухтор).

“Дуррул мухтор”нинг шориҳи Ибн Обидин юқорида келтирилган матн шарҳида:

أَيْ فَيَكُونُ صَرِيحًا لَا كِنَايَةً، بِدَلِيلِ عَدَمِ اشْتِرَاطِ النِّيَّةِ

“Яъни, бу урфга кирган лафзлар ният шарт қилинмаслиги далили билан киноя эмас, сариҳ ҳисобланади” деган” (Дуррул мухтор).

“Раддул муҳтор” соҳиблари бу сўзларни сариҳлигига сабаб нима эканлигини баён қилиб:

وَإِنَّمَا كَانَ مَا ذَكَرَهُ صَرِيحًا لِأَنَّهُ صَارَ فَاشِيًا فِي الْعُرْفِ فِي اسْتِعْمَالِهِ فِي الطَّلَاقِ

“Юқорида мусанниф зикр қилган лафзлар сариҳ дейилди. Чунки, бу сўзлар урфда талоққа истеъмол қилиниши кенг тарқалгандир” деган”. Сўзини давом эттириб:

وَهَذَا فِي عُرْفِ زَمَانِنَا كَذَلِكَ فَوَجَبَ اعْتِبَارُهُ صَرِيحًا كَمَا أَفْتَى الْمُتَأَخِّرُونَ فِي أَنْتِ عَلَيَّ حَرَامٌ بِأَنَّهُ طَلَاقٌ بَائِنٌ لِلْعُرْفِ بِلَا نِيَّةٍ

“Бу бизнинг замонамиз урфида шунингдекдир. Бас, мутааххир олимлар “сен менга ҳаромсан” дейиш билан ниятсиз урф сабабли боин талоқ тушишига фатво берганлари каби у(юқоридаги лаф)ни сариҳ деб эътибор қилиш вожиб бўлди” деди” (Раддул муҳтор).

“Мен сени қўйдим” бу жумла урфда талоқ учун ишлатилиб, уни айтиш билан талоқи ражъий тушади. Раддул муҳтор соҳиблари бу ҳақда:

بِخِلَافِ فَارِسِيَّةِ قَوْلِهِ سَرَّحْتُكِ وَهُوَ " رهاء كردم " لِأَنَّهُ صَارَ صَرِيحًا فِي الْعُرْفِ

“Сарраҳтука (сени қўйдим)”нинг форсчаси “раҳо кардам (сени қўйдим) бўлган сўзининг хилофи билан. Чунки, бу урфда сариҳга айлангандир” деди” (Раддул муҳтор).

إِذَا قَالَ " رهاكردم " أَيْ سَرَّحْتُك يَقَعُ بِهِ الرَّجْعِيُّ مَعَ أَنَّ أَصْلَهُ كِنَايَةٌ أَيْضًا

“Агар “сени қўйдим” деса, гарчи у аслида киноя лафз бўлса ҳам, у билан ражъий талоқ тушади” (Раддул муҳтор).

• < Орқага
• Олдинга >