Тазкия (303)
Руҳий-маънавий қисм «тазкиятун-нафс» – «нафсни поклаш» деб аталиб, унда мўминларнинг нафсларини, яъни шахсиятларини поклаш, уларга фазийлатларни касб қилдириш ва разолатлардан холий қилиш киради.
Иймонимиз доим ҳам биз истагандай кучли ва мустаҳкам бўлавермайди. У кўпинча турли ҳаётий вазиятларга қараб ўзгариб туради. Иймоннинг сусайишига шайтоннинг айёрона васавасалари ва ибодатдаги камчиликлар каби бир неча хил сабаблар бор. Сабабидан қатъи назар, ҳар биримиз ўзимизга қараб боришимиз ва Иймонимиз сусая бошлаганини ҳис қилишимиз билан уни кучайтириш бўйича чоралар кўришимиз зарур. Бунинг учун иймонни нималар сусайтиришини ва бунга қандай қилиб чап беришни, шунингдек, уни нима кучайтиришини билиш зарур.
Тўғри яшаяпман, деб ўйлайдиган одамлар ўзига-ўзи саволлар бериб, уларга жавоб излайдими? Афсуски, ҳаётда ҳамма ҳам бундай қилавермайди экан. Ўзининг ҳақлигига юз фоиз ишониш эса инсонни заиф ва суст қилиб, тўғри йўлдан адаштиради. Тўғри йўлдан адашиб кетмаслигимиз учун Аллоҳ таоло ҳар доим, ҳар намозимизда "Бизни тўғри бошла", деб айтишга ўргатади. Биз ҳам тўғри йўлни кўрсатиб, ундаги хавф-хатарлардан омон сақлашини сўраб дуо қиламиз.
Сени ҳафа қилиб, устингдан кулиб, камситиб, хўрлашдими? Ёки сенга нисабатан адолатсизлик қилиб, сенинг ҳаққинг бўлган нарсаларга ҳамла қилишдими? Ўкинма, чунки Аллоҳ таоло айтади: "Яхшилик билан ёмонлик баробар бўлмас. Сен яхшилик бўлган нарса ила даф қил. Кўрибсанки, сен билан орасида адовати бор кимса, худди содиқ дўстдек бўлур" (Фуссилат, 34).
Аллоҳ таолодан ҳар куни бизни тўғри йўлга бошлаб, залолатдан сақлаши ҳақида сўраймиз. Ҳар бир намозимизда Аллоҳ таолонинг ғазабига учраган ва адашганлардан бўлиб қолмоқдан паноҳ сўраймиз. Бироқ, тўғри йўлда бўлиш нима экани ҳақида тааммул қилиб кўрганмизми?
Ҳар қандай одам ўзини ҳақиқий мўмин, қалби эса янги туғилган чақолоқ қалбидан ҳам пок, деб айтиши мумкин. Сўнг, “Ла илаҳа иллаллоҳ, Муҳаммадур Расулуллоҳ” деб қўйиши ҳам қийин эмас. Бироқ, Аллоҳ таолонинг розилиги ва жаннатни топиш учун тил учида мазкур калималарни айтиб қўйиш кифоя қилмайди, балки бутун ҳаёти давомида ушбу калима асосида яшаш керак бўлади.
Аллоҳ таолодан намозларимизда доимо: “Бизни тўғри йўлга бошлагин”, деб сўраймиз. Аммо, шундай бўлса ҳам нега биз ўзимизда ҳеч қандай ўзгаришларни сезмаймиз? Умуман олганда биздаги ўзгаришлар янги воқеликларга ўрганганимиздан дарак беради, яъни бошқаларга қарам бўлиб, уларга кўр-кўрона тақлид қилишдан эркин фикр юритишга ўрганганимиздир. Бу бизнинг ўз табиатига кўра доимо ўзгарувчан бўлган ҳаётга табиий жавобимиздир. Дин эса ўз моҳиятига кўра ўзгармас ҳисобланади.
Ҳаётимиз сифатини белгилаб берадиган асосий нарса нима? Энди, рўзанинг ташвишини қила бошлаган экансиз, бизнинг жавобимиз батта бўлади – овқат. Таом тановул қилиш кайфиятни яхшилайди ва умуман, кўп жиҳатдан хулқ-атворни белгилаб беради. Овқат бизнинг устимиздан ҳукмронлик қилади, чунки бизга ғайрат-шижоат беради, унумдорликни оширади ва шу тариқа, одамнинг яхшироқ бўлишига хизмат қилади, шундай эмасми?
Бўш дақиқанг пайдо бўлганида сенинг фикрларингни нималар банд қилмоқда? Тонгда уйғонганингда сенинг қўлларинг нима нарсалар томон узра узалмоқда? Онгинг чарчаганда қалбинг нималарни шивирламоқда? Диндорнинг қалби бундай дамларда беихтиёр Қуръон оятларини тиловат қилади. У худдики мана шу араб калималарининг тўлқинларига мосланган ва фақат улардан хотиржамлик ва тинчликни топади.
Эй гуноҳкор қалб! Бу рамазонда катта режаларинг кўп эди. Сен бу сафарги Рамазон бошқача бўлишини истаган эдинг. Сен ёмон одатларингни тарк қилишни ният қилган эдинг-ку. Сенда мақсадлар бор эди-ку, ахир. Бироқ, Рамазондан икки хафта ўтса ҳамки, сен ёмон одатларингни тарк қилишни бошлаганинг йўқ. Сен ўзингдан хафасан. Бомдод номозга уйғонишга ўзинга ўзинг ваъда берган эдинг.
Ўладиган кунимиз аниқ, у тақдиримизда ёзилган. Ҳар бир нафас олишимиз ва нафас чиқаришимиз, ҳаётимизда қанча Рамазон насиб бўлиши ҳам олдиндан белгиланган. Рамазон ҳар йили келади. У биздан олдин ҳам келган, биз ўтиб кетганимиздан кейин ҳам келаверади. Биз бўлмаймиз, аммо биродарларимиз (опа-сингилларимиз, ака-укаларимиз) масжидларда таровеҳ намозларига жам бўлаверади.
Ҳақни билган лекин ҳақда бўлмаган ёки ҳаққа қарши бўлганларни кўрганмисиз? Айтингчи, ўзимиз ҳам нафсларимизга эргашиб, ёки заифлик қилиб шулар қаторидан ўрин олмаяпмизмикан? Кимдир, буюк мақсадларга етиш учун фидойилик ва катта сайъи ҳаракатлар талаб қилинади, деб айтиши ҳам мумкин. Бизнинг ҳолатимизда сайъи-ҳаракатларнинг бир ўзи камлик қилади. Шунинг учун ҳам Аллоҳ таолодан: “Бизни тўғри йўлга бошлагин!”, деб айтамиз.
Ислом динимиз мўминларни Қуръони каримнинг жуда кўп оятларида Аллоҳга иймон келтиришга ва солиҳ амаллар қилишга чақиради. Шу билан гуноҳ ишлар қилмаслик, ёмонликлардан узоқ бўлишга тарғиб этади. Солиҳ амалларга қанчалик тарғиб, ёмонликларни не қадар таъқиқ этмасин, яхшига савоб, ёмонга гуноҳ ваъда қилмасин, гуноҳкорнинг дунёдаги жазосини ҳад ёки таъзир тимсолида белгиламасин, шариатимиз жиноятчининг гуноҳини исбот этишда, унга ҳукм қилишда ўзига хос йўл тутади, услуб қўллайди.
Одамлар хотиржамликни ва эртанги куннинг яхши бўлишини хоҳлайди. Тақдирига ташвиш чекиб, бўлаётган ҳодисаларга таъсир қила оладигандек ёки келиши муқаррар бўлган мусибат ва синовлардан қочиб қутила биладигандек янгиликларни диққат билан кузатиб боради. Тинчлик ва хотиржамликка бўлган табиий интилишимиз ҳодисаларга қаттиқ боғлиқлигимиздан, ҳатто хавотир олишга сабаб бўлмаса-да, безовта бўлишимиз заифлигимиздандир.